Agroturizmi me formulë mbijetese

Agroturizmi, i nxitur nga një paketë lehtësuese e qeverisë, ndjeu këtë vit tronditjen e madhe. Ashtu si e gjithë ekonomia, imuniteti ndaj koronavirusit nuk ekziston as për të. Në kushtet aktuale, secila prej njësive ka vendosur të gjejë formulën e vet të mbijetesës. Disa janë pjesë e integruar e një biznesi të konsoliduar, të tjerë përdorin pikën e tyre të fortë dhe më të veçantë, teksa ka edhe nga ata që mendojnë se përshtatja është veprimi i duhur. Në fund, të gjithë presin që ky do të jetë një vit i vështirë, por mbijetesa për këtë kategori nuk është thjesht një “ego biznesi”, por mision social për ekonomitë lokale. 

Agroturizmi shqiptar, tërmeti, pandemia…

Këtë verë, një çift nga Prishtina kishte vendosur që ceremoninë e ditës së tyre më të rëndësishme ta zhvillonin në një agroturizëm shqiptar. U kishte pëlqyer ushqimi, panorama dhe çdo detaj i vënë në jetë nga një mastershef si Fundim Gjepali, në një “oaz” në zonën e Shijakut.

Ndërkohë që ishin parashikuar edhe detajet më të vogla për 150 të ftuar, askush nuk e kishte parashikuar situatën kaotike që do të shkaktonte në mbarë botën koronavirusi. Dasma ka mbetur pezull, ashtu siç kanë mbetur pezull rezervime, ture e vizita të planifikuara. Nëse në zonat urbane, jeta gjallërohet shpejt, zhvillimet janë më dinamike dhe mundësitë e rimëkëmbjes më të shpejta, në zonat rurale gjithçka ecën më ngadalë.

Me një paketë të veçantë, qeveria synoi të nxiste agroturizmet vitin e shkuar, duke iu dhënë një sërë lehtësish dhe kjo solli edhe lulëzimin e tyre, me kërkesa të shumta e orientim të qartë drejt këtij segmenti. Koronavirusi mund “ta përmbysë” këtë model, duke e vënë nën presionin e mbijetesës e bashkë me të, edhe zinxhirin e ekonomisë lokale të lidhur pas vetes e që po kthehej në një model zhvillimi për fshatin. Pavarësisht vështirësive, situata i ka bërë krijues “sipërmarrësit” e agroturizmeve dhe të gjithë kanë zbuluar formulat e tyre të mbijetesës, që ndryshojnë nga njëra-tjetra.

Agroturizmet në zonën e Durrësit, të goditura dyfish. Efekti psikologjik uli shpenzimet

Tërmetet e 21 shtatorit dhe 26 nëntorit 2019 nuk dëmtuan vetëm banesat e qytetarëve të Durrësit, Tiranës, Lezhës por edhe njësitë e biznesit që shtriheshin në këto qarqe. Agroturizmet nuk kanë bërë përjashtim nga kjo, edhe pse diferencat janë rast pas rasti dhe dëmi më i madh ka qenë ai psikologjik dhe i sjelljes së qytetarëve për shpenzimet. Embro Sulejmani, menaxheri në agroturizmin “Kodra e Kuajve”, që shtrihet në zonën e njohur si Kodra e Dedejve, shprehet se pas tërmeteve, pati një ulje drastike të frekuentimit. Kur u duk se gjithçka po normalizohej, në horizont u shfaq koronavirusi.

“Ambienti ka qenë gjatë gjithë kohës mbyllur. Ne e kemi hapur vetëm kur u bë njoftimi, se mund të rifillonim punën. Sigurisht asgjë nuk është siç ka qenë dhe frekuentimi ka qenë shumë i dobët. Ne shpresojmë që me lirimin e masave të rritet edhe numri i atyre që na vizitojnë dhe të nisim të punojmë disi” thekson ai.

Nga ana tjetër, lidhur me idenë që të dielat mund të bëhen pushim nga tetori në mars, z. Sulejmani nënvizon se nëse kufizimi do të jetë për qarkullimin me automjete, kjo do të ishte vrastare për këtë lloj biznesi. “Dita e diel është e shenjtë për të gjithë, mund të jetë pushim, por jo për të qëndruar i izoluar në shtëpi. Të gjithë klientët tanë na vizitojnë të dielave nga Durrësi, Tirana apo më gjerë.

Vijnë sepse kanë interes jo vetëm për natyrën dhe një drekë tradicionale, por edhe për hipizëm, pasi kemi edhe pistën. Së fundmi, agroturizmi ynë ishte i lidhur ngushtë edhe me turizmin masiv të zonës së Golemit. Kishim polakë që na vizitonin shpesh, gjermanë, holandezë. Ky aktivitet është hapur 9 vite më parë dhe për veçantitë që ofron, ishte kthyer në një pikë reference. Struktura e agroturizmit ka edhe 18 dhoma në dispozicion dhe ofronim paketë të plotë argëtimi për vizitorët.

Një pjesë të produkteve, e prodhojmë vetë, ndërkohë që jemi të lidhur me banorë të zonës duke siguruar prodhime të tjera. Ne rrisim vetë qengja, keca dhe pula. Jemi përpjekur ta mbyllim një lloj cikli brenda vetë agroturizmit. Masat e fundit të distancës pakësojnë numrin e atyre që mund të jenë në fermë. Njerëzit janë ende të pasigurt dhe mendoj që, pavarësisht se jemi në natyrë të hapur, do të ketë një lloj rezervimi deri në kthimin në normalitet. Nëse do të hapet turizmi i huaj, do të jemi më mirë, por sigurisht jo si çdo verë tjetër. Buxhetet e familjeve shqiptare mendoj se janë pak më të dobëta këtë vit” – tregon ai.

Agroturizmi, si pjesë e integruar e një biznesi të konsoliduar 

Kantina “Arbri” ka parësore prodhimin e verës. Vizitat e turistëve të huaj dhe shqiptarë në ambientet e saj për degustime u rritën vit pas viti dhe Fran Kaçori vendosi që të plotësonte paketën me një tjetër shërbim. Agroturizmi. Nëpërmjet ngritjes së një strukture të posaçme ku mund të shijohej trinomi verë, ushqim dhe relaks duket se gjithçka u plotësua.

Rigersi, i djali i tij, na tregon se situata me koronavirusin e ka vështirësuar disi avancimin me këtë plan dhe pritjen e turistëve të interesuar, por kjo periudhë u ka shërbyer të fokusohen te kantina. Nëse do të fillojë qarkullimi i lirë, agroturizmi i kantinës “Arbri” do të jetë gati. “Për ne, agroturizmi është plotësues i kantinës, që është aktiviteti kryesor ku ne kemi fokusin.

Këtë kohë, gjithë vëmendjen e kemi përqendruar te prodhimi dhe fazat kryesore të punës që lidhen me kantinën, më shumë sesa tek agroturizmi. Por, mendoj që pas qershorit, gjërat do të jenë disi me ndryshe” pohon Rigersi. Ai tregon se edhe për agroturizmin do të ndiqet i njëjti model që zbatohet te kantina, që është bashkëpunimi me banorët e zonës. Kjo do të thotë që një pjesë e prodhimeve do të bëhen në fermë të dedikuar nga vetë agroturizmi dhe një pjesë do të merren nga zona.

“Viteve të fundit ka pasur shumë polakë dhe çekë, dhe nga viti 2014 rritja është e vazhdueshme. Vijnë edhe privatisht me motorë dhe kampera. Të huaj të tjerë kanë qenë gjermanë, francezë, danezë, pra nordikë. Në Shqipëri, sektori i verës është i vetmi i paeksploruar dhe në zhvillim e sipër. Për këtë arsye ka shumë interes dhe potencial për t’u rritur si pjesë e paketës së integruar të turizmit” tregon Rigersi, lidhur me interesin që ka pranë kantinës së tyre në zonën e Mirditës nga ana e turistëve.

“Magjia” e recetave me prodhime autoktone e ndërthurur me natyrën mbresëlënëse

Për mastershef Fundim Gjepalin, fshati është bërë sërish i modës falë zhvillimit të modeleve të agroturizmit. Modeli që ai ka zbatuar nuk mund të jetë kurrsesi i rëndomtë, përkundrazi çdo hallkë përbërëse ka një simbolikë. Në thelb, mbetet gjithmonë identiteti.

Ai na tregon se përveç investimeve në pjesën e jashtme të agroturizmit, pastrimit të lumit Erzen, ndërhyrjes në disa aspekte estetike dhe zëvendësimit të pemëve është angazhuar tek produktet që do të ofrohen. Një prej tyre është një serë me prodhime nga fara autoktone. Një sfidë kjo në ditët e sotme, por asgjë e pamundur për të ofruar diçka të veçantë dhe domethënëse në recetat e tij magjike.

“Dikur ishin ëndërr farat autoktone shqiptare dhe falë meritës së një grupi agronomësh, që me dashurinë më të madhe kanë ruajtur këto fara, po bëjmë rikuperimin e tyre. Për shembull, është një erzë, trumza. E kërkova në dimër që të ishte autoktone e kodrinave të Shijakut, që ta kultivonim dhe është shumë emocionuese por e kemi bërë. Kultivimi i pjesës autoktone është si të rimëkëmbësh identitetin kombëtar. Kuzhina është shija e rrugëtimit të jetës nga e kaluara” na tregon mastershef Gjepali.

Ai thekson se ka një vëmendje të veçantë për natyrën dhe mënyrën sesi është organizuar Agroturizëm Gjepali dhe jo rastësisht një vend, në mes të asgjësë, u bë i pranishëm në harkun e 10 muajve kudo si referencë për diskutime, aktivitete dhe vizita. Ai shpreson që situata me koronavirusin të kalojë dhe agroturizmet t’i kthehen aktivitetit të tyre, në të kundërt mbijetesa do të jetë e vështirë, pavarësisht sa i veçantë është një vend.

“Agroturizmi plotësues për kantinën, presim frekuentim pas qershorit”

Kantina “Arbri” investoi në agroturizëm për të plotësuar paketën që u ofronte vizitorëve të saj, të pasionuar pas degustimit të verës. Struktura ka 6 dhoma për fjetje, si dhe do të ofrojë ushqime të prodhuara në fermë. Rigers Kaçorri thotë se, për momentin, gjithçka është e mbyllur dhe se pas qershorit pritet që të ketë ndoshta edhe një rritje të frekuentimit. 

Si ka qenë situata në agroturizmin tuaj gjatë kësaj periudhe të COVID-19?

Situata kudo nuk ka qenë mirë, përfshirë këtu në zonat rurale. Ne jemi në Mirditë dhe normalisht, kufizimi i qarkullimit ka efektet e veta. Shpresojmë që hapja graduale dhe rritja e lëvizshmërisë të ketë edhe një lloj efekti në rritjen e frekuentimit. Për ne, agroturizmi është plotësues i kantinës “Arbri”, që është aktiviteti kryesor ku ne kemi fokusin. Këtë kohë, gjithë vëmendjen tonë e kemi përqendruar te prodhimi dhe fazat kryesore të punës që lidhen me kantinën më shumë sesa tek agroturizmi, por mendoj që pas qershorit, gjërat do të jenë disi më ndryshe.

Ju në agroturizmin tuaj i prodhoni të gjitha, apo keni marrëveshje edhe me prodhues të zonës?

Ende nuk i kemi dhënë formën finale të gjithë detajeve. Jemi në fazë organizimi të punës me fshatarët e zonës dhe të reparteve të vogla të prodhimit sepse të gjitha ushqimet do të jenë të zonës. Po mundohemi të krijojmë një lloj skeme të ngjashme me atë që kemi edhe te kantina. Do të prodhojmë vetë fruta-perime dhe aktualisht jemi në fazën e fundit të ndërtimit të kooperativës.

Si ka qenë interesi për kantinën nga turistët dhe si e prisni këtë vit?

Ne kemi qenë aktivë vit pas viti, me aktivitete të lidhura me degustimin e verës. Vitin e kaluar, kemi pasur rreth 1 mijë turistë të huaj që na kanë vizituar, pikërisht për këtë arsye. Bashkë me pjesën shqiptare, llogarisim 1500 vizitorë që kanë interes degustimi në kantinë. Agroturizmi ishte pikërisht për t’ju ofruar vizitorëve një shërbim tjetër dhe një paketë më të plotë.

Kemi rreth 45 të punësuar në kantinë dhe rreth 60-70 familje që punojnë gjatë vitit, duke prodhuar rrush sipas varieteteve që u kemi kërkuar të cilin e sjellin në kantinën tonë. Kemi edhe 25 hektarë vreshta tonat, kurse bashkëpunimin me banorët e zonës e kemi prej 15-16 vitesh. Aktualisht mund të them se të gjitha vizitat në kantinë janë anuluar. Nuk ka degustime por është rritur interesi dhe shpresojmë që pas datës 15 qershor të fillojmë me vizitat dhe degustimet në kantinë.

Nga vijnë turistët kryesorë që kanë interes për degustime?

Viteve të fundit ka pasur shumë polakë dhe çekë. Nga viti 2014, rritja është e vazhdueshme. Vijnë edhe privatisht me motorë dhe kampera. Të huaj të tjerë kemi pasur gjermanë, francezë, danezë, pra nordikë. Në Shqipëri sektori i verës është i vetmi i paeksploruar dhe në zhvillim e sipër. Për këtë arsye ka shumë interes dhe potencial për t’u rritur, si pjesë e paketës së integruar të turizmit.

Ju si biznes a keni përfituar këto kohë nga paketat e ndihmës së qeverisë që erdhën prej situatës së COVID-19?

Po kemi përfituar pagat minimale të të punësuarve te pjesa e agroturizmit.

Në vitin 2019, hyri në fuqi një paketë për nxitjen e agroturizmit. A është shtuar interesi në këtë sektor? A mendoni se mund të ketë një mbingopje?

Një ndër pikat kryesore që na nxiti edhe ne të investojmë në agroturizëm ishte pikërisht pjesa fiskale, që ishte mjaft stimuluese. Ke lehtësim për pjesën e asaj që ti prodhon, ndërkohë që ka një taksim 6% si TVSH që është një shkallë taksimi shumë favorizuese. Sa i takon pjesës së numrit në zonën e Mirditës, jemi dy agroturizme. Ne vetë po përpiqemi që agroturizmin ta kanalizojmë pikërisht përmes klientelës që kemi te kantina dhe për të gjetur një model që funksionon bashkë.

Filozofia jonë nuk është thjesht të shërbejmë si një restorant. Është konceptuar që në fillim që të ketë orientim tek prodhimet vendase dhe prodhimi i verës. Edhe arkitektura, hapsira që ne kemi realizuar në mes të vreshtave është që të japim një eksperiencë unike për të gjithë turistët vendas dhe të huaj nga vera tek ushqimi.

“COVID-19 na dëmtoi, interesi i të  huajve dhe diasporës mbetet i lartë”

Agroturizmit “Gjepali” i kanë mjaftuar vetëm 10 muaj për të rrëmbyer vëmendjen e të gjithëve dhe për t’u kthyer në një vend të preferuar të turistëve të huaj, diasporës shqiptare, blogerëve dhe të gjithë atyre që shijojnë natyrën dhe ushqimin e mirë. Koronavirusi mund të ketë mbyllur dyert për vizitorët, por Mastershef Fundim Gjepali tregon se kjo periudhë i ka shërbyer për të bërë të tjera investime përfshirë këtu një serë, ku do të kultivohen prodhime me fara autoktone.

Vitin e shkuar ju nisët aktivitetin në një agroturizëm shumë interesant në zonën e Shijakut. Si e ka prekur situata me COVID-19 aktivitetin në këtë fushë?

Ka shumë pak lëvizje dhe ne këtë kohë jemi marrë me tokën, për t’i dhënë formën që duam. Kemi bërë gati prodhimet tona, erëza, perime dhe sapo të nisë aktiviteti normal, jemi gati dhe do të kemi prodhimet tona 100%. Situata aktualisht është katastrofike, pasi kishim prenotime dhe evete të planifikuara, kishin filluar të vinin turistët dhe COVID-19 na ndërpreu atë ëndrrën e madhe.

Përveç turizmit rural, ne po shihnim më larg, kthimin në një destinacion edhe për turistët e huaj, grupe të vogla kulturore. Prilli dhe maji ishin muajt kur ne fillonim aktivitetin edhe përmes marrëveshjeve e kontratave të bashkëpunimit, që tani janë ndërprerë. Paralelisht këtë vit kishim edhe prenotime nga Booking, tashmë të anuluara. Po kështu kishim vënë re një tendencë të turizmit të diasporës, që janë shqiptarët të cilët jetojnë jashtë e kur kthehen në Shqipëri, duan të na vizitojnë.

Këtë verë kishim edhe një dasmë nga Prishtina, me rreth 150 të ftuar, por ka mbetur pezull prej situatës dhe nuk e dimë sesi do të shkojë. Në shumë pak kohë kishim filluar të shihnim efektin pozitiv dhe interesin e zonave shqipfolëse nga Maqedonia e Veriut, nga Kosova që na kanë vizituar dhe duan të rikthehen. Momenti është shumë i vështirë, por duhet të mendojmë pozitivisht për hapjen.

Nëse mbyllja do të vazhdojë, agroturizmet janë në vështirësi shumë të madhe. Duhet të ketë një zhbllokim, të paktën të kufijve rajonalë shqiptarë, që të lëvizet lirisht nga qyteti në qytet. Agroturizëm Gjepali ndodhet në Shijak dhe nuk duhet harruar që një pjesë të mirë të prurjes turistike e ka nga metropoli apo Durrësi.

Si mund të ndihmohet agroturizmi në kushtet aktuale për të kaluar këtë situatë?

Nga ajo që shoh nuk ka ndonjë gjë në atmosferë. Ne duam thjesht që për investimet që kemi bërë, të ndihmohemi me infrastrukturën mbështetëse dhe të nevojshme, e cila lidhet me rrugën, kanalizimet, pastrimin. Meqë po flasim për një agroturizëm, në zonën e Durrësit dua të sjell në vëmendje edhe pjesën e tërmetit. Ne nuk kemi pësuar ndonjë dëm, por Shijaku është i gjunjëzuar nga tërmeti.

Shpresojmë shumë që nga kantieri i rindërtimit të ketë pozitivizëm në qytet. Të bëhet një pastrim i mirë i rrënojave, pasi janë larguar edhe mjaft njerëz. Ne duhet të riorganizohemi për t’i mbijetuar kësaj furtune që po jetojmë aktualisht. Kjo mund të bëhet duke mbështetur njëri-tjetrin, duke u bazuar te prodhimi vendas.

A e shihni agroturizmin të reklamuar apo promovuar aq sa turizmi ose si pjesë e paketës turistike shqiptare, apo ka nevojë për më shumë vëmendje?

Për hir të së vërtetës, mendoj se institucionet po mundohen që ta bëjnë promovimin. Shoh që ka përpjekje dhe janë aktivë, duke na sjellë kontakte nga tur-operatorët për të bërë që të funksionojë zinxhiri. Kanë qenë aktive edhe institucionet e huaja apo ato të investimeve si GIZ dhe AIDA.

Në kushtet aktuale, ne kemi aplikuar për pagesën minimale, që ishte pjesë e paketës mbështetëse dhe dimë që është miratuar, por presim ende që të merret nga punonjësit. Gjatë kësaj kohe, të paktën kemi pasur mirëkuptimin për të bërë ndërhyrjet e nevojshme dhe disa investime. Për shembull, kemi bërë rehabilitimin e lumit Erzen, duke e kthyer të paktën atë pjesë që përshkon agroturizmin në simbol të pastërtisë.

E kemi bërë me fondet tona dhe pamja që ka marrë është fantastike dhe ka nisur të frekuentohet edhe për shëtitje në natyrë. Gjëja më e bukur në këtë rast është që në mes të asgjësë, në një kohë të shkurtër, jemi të pranishëm kudo. Me 10 muaj punë jemi në gjithë mediat dhe objekt diskutimi, këshillohesh dhe bëhesh pikë referimi. Mendoj se kjo është gjëja më e bukur që ka sjellë agroturizmi. Është lobuar fort për fshatin dhe mendoj se ne që merremi me kuzhinë e kemi bërë fshatin sërish “trendy” (të modës). Kjo është shumë pozitive dhe do të ndikojë në ekonominë lokale, por edhe në atë të Shqipërisë, në përgjithësi.

Ju vini një theks të veçantë te prodhimi dhe produktet autoktone, çfarë keni bërë në këtë drejtim tek agroturizmi juaj? 

Gjatë kësaj kohe, jam investuar përveç pjesës së agroturizmit edhe te pjesa e produkteve. Me një nga banorët e zonës kam rënë dakord për ngritjen e një sere që do të prodhojë prodhime me fara të përzgjedhura që i kam marrë në Itali. Ndërsa një serë do të jetë me farat autoktone shqiptare, pra domate apo erëza vendi.

Dikur ishin ëndërr farat autoktone shqiptare dhe falë meritës së një grupi agronomësh, të cilët me dashurinë më të madhe i kanë ruajtur këto fara, po bëjmë rikuperimin e tyre. Për shembull, është një erzë, trumza. E kërkova në dimër që të ishte autoktone e kodrinave të Shijakut, që ta kultivonim dhe është shumë emocionuese, por e kemi bërë. Kultivimi i pjesës autoktone është si të rimëkëmbësh identitetin kombëtar. Kuzhina është shija e rrugëtimit të jetës nga e kaluara./Monitor/