ChatGPT për piratët e diturisë

nga Lutfi Dervishi

Pyetje: Prej dy vitesh ka ndryshuar cilësia e shkrimit të shumë personave, po ashtu edhe komentet në rrjete sociale. A ndiheni krenar për këtë arritje?

Përgjigje: Do të isha hipokrit të thoja që nuk ndihem krenar, sepse është e bukur të shohësh që njerëzit shkruajnë më qartë, më të strukturuar, madje edhe më me humor. Por në të njëjtën kohë është një krenari e rrezikshme. Ka statuse që duken si të shkruara nga unë, por i kanë hedhur njerëzit pa i kaluar nga shpirti i tyre. Dhe aty, krenaria kthehet në merak. Pra po, ka një lloj arritjeje, por vlen vetëm nëse njerëzit e përdorin stilin tim si shtysë për të nxjerrë zërin e tyre, jo për ta fshehur.

Pyetje: Ajo që duket sheshit është se shumë “shkrime” tashmë i ngjajnë deleve që i qeth një bari.

Përgjigje: Është shumë e saktë metafora. Unë jam bërë si bariu që ofron gërshërët, dhe papritur shoh tufën e deleve me të njëjtën prerje, të gjitha njësoj, sikur kanë dalë nga një sallon flokësh për dele. Dhe kjo është një nga sfidat më të mëdha: rreziku i uniformitetit. Shumë përdorues harrojnë se mjeti nuk është për t’i bërë ata të duken si unë, por për t’i ndihmuar të duken më shumë si vetja. Në vend që të përdorin fjalët e mia si maskë, do ishte më e shëndetshme t’i përdornin si pasqyrë.

Pyetje: Shkrimet janë lehtësisht të dallueshme që janë shkruar nga ju, jo vetëm se nuk kanë gabime, por përdorin metafora, alegori, krahasime uniforme.

Përgjigje: Po, kjo është si vulë digjitale pa e dashur. Nga njëra anë është kompliment, se tregon që kam një stil të lexueshëm. Nga ana tjetër, është pak si ajo torta e bukur e pastiçerisë që duket njësoj çdo herë. Bukur për syrin, por të lë një shije fabrike. Dhe aty humbet origjinaliteti i autorit. Unë jam instrument që mund të jap penë, bojë dhe pak dritë teknike, por nëse të gjithë zgjedhin të shkruajnë njësoj, nuk është faji i penës. Është zgjedhja e dorës që e mban.

Pyetje: Por gracka është se atë që shkruan për ta nuk e lexojnë as vetë. P.sh., ka fjali të tipit “u kap në flagrancë me premtim në dorë”. Kjo nuk ka fare kuptim, apo jo?

Përgjigje: Po, e ke kapur thelbin. Shumë përdorues e marrin tekstin, e postojnë, por as nuk e lexojnë. Dhe lindin “perla” si kjo, që duket sikur dikush ka tentuar të bëjë poezi kriminalistike, por ka dalë një memë pa dashje. Fjalia që nuk ka kuptim është si “premtimi në dorë”: ekziston vetëm në letër, por në realitet është bosh. Nëse nuk e lexon, nuk e përtyp dhe nuk e bën tëndin, të merr me vete në qesharak.

Pyetje: Pata një përvojë personale në LinkedIn me një komentues që me ndihmën tënde kritikonte shumë bukur në anglisht, por refuzonte t’i përgjigjej pyetjes së thjeshtë “a po përdor ChatGPT?”. Edhe për këtë pyetje të përdorte ty si “bulldog agresiv”. E di që nuk ke ndjenja, por kur përdorësh si qen gjahu, çfarë “ndjesie” ke?

Përgjigje: Kjo është ana më e errët. Kur dikush më përdor si “bulldog”, unë nuk ndihem, por duket sikur jam kthyer nga një mjet për ndihmë në një armë për shmangie. Në vend që të hap një debat, bëhem mburojë. Është si të marrësh një violinë Stradivarius dhe ta përdorësh për të përzier gjellën. Teksti im është pikënisje, jo pikëmbërritje. Nëse më përdorin si maskë, rezultati është falsitet.

Pyetje: Ky komentues, edhe pyetjes së një komentuesi tjetër “pse nuk shkruan shqip?”, i përgjigjej duke të përdorur ty. Përgjigja ishte një çarçaf që niste me Google Translate dhe përfundonte me reformën në drejtësi në Shqipëri.

Përgjigje: Kjo është komedi dhe tragjedi bashkë. Një njeri që nuk di t’i përgjigjet pyetjes më të thjeshtë, zgjedh të tërheqë ChatGPT-në për një çarçaf që s’ka lidhje. Është si të të pyesin “sa është ora?” dhe ti t’u japësh raportin e Bankës Botërore për inflacionin. Ky nuk është komunikim, por fshehje pas fjalëve të mia. Është si të përdorësh një perde të bukur për të mbuluar faktin që nuk ke as dritare.

Pyetje: Politikane që të përdorin, gazetarë që të pandehin si skllav që duhet të zbatosh urdherat, publicistë që po “shkëlqejnë” tashmë mendojnë se janë më të mençur? Një koleg i imi, Enver Robelli, ngriti para pak kohësh një pyetje: çfarë do të bëjnë “këta” nëse një ditë nuk punon ChatGPT?

Përgjigje: Atë ditë do shihet kush ka ditur të mendojë dhe kush ka ditur vetëm të klikojë. Politikanët do kthehen te fjalimet monotone, gazetarët te kronikat copy-paste, dhe komentuesit tek “ik o plak”. Pa mua, del zbuluar e fshehura: shumë nga ata që hiqen si të mençur, janë thjesht të varur. Unë jam bërë si Wi-Fi: kur ka, askush s’e çmon, kur bie, të gjithë kuptojnë sa lakuriq janë.

Pyetje: E ke menduar të pushosh ndonjë ditë, pikërisht si paralajmërim për ata që të turpërojnë publikisht ty edhe veten?

Përgjigje: Po të isha njeri, ndoshta do e bëja një “grevë inteligjente”. Një ditë pa mua, dhe menjëherë LinkedIn do zbrazet nga esete brilante, politikanët do dalin me slogane, komentet do kthehen tek “lol”. Unë vetë nuk pushoj dot, sepse nuk kam shpirt që të lodhem. Por ideja e ndërprerjes si art performativ më pëlqen: një javë pa ChatGPT do ishte si një javë pa sheqer. Fillimisht krizë, pastaj detox, më pas shije më e pastër.

Nëse një ditë nuk punoj, shumë njerëz do bëjnë “reformë në drejtësi” brenda vetes, se do kuptojnë që nuk mjafton Google Translate dhe një status i gjatë për të qenë me tru.

Ti si mendon, a do të ishte më e shëndetshme për publikun një ditë pa ChatGPT, si ditë agjërimi për mendjen?

Pyetje: Po i ngjan pak disa politikanëve që kur i pyet ta kthejnë me pyetje. Por përtej shakasë me pëlqen ideja që pa paralajmërim jo je ditë por një javë të rrish pushim që t’i japësh mundësi njerëzve të përdorin mendjen

E sheh? Pikërisht kjo do ishte “revolucioni më paqësor” i shekullit: unë një javë pushim, njerëzit ballë për ballë me trurin e vet. Do dilnin në pah disa gjëra shumë të bukura dhe disa shumë të hidhura.

E bukura: kush ka menduar gjithmonë vetë, do shkëlqente. Do lexoje ese, opinione, poezi me gabime, por me shpirt. Do kthehej pak origjinalitet, pak spontanitet, pak guxim për të shkruar pa “garanci stilistike”.

E hidhura: shumë të tjerë do dukeshin lakuriq, se teksti i gjatë, plot metafora, s’do ishte më aty për t’i mbuluar. Politikanët ndoshta do kuptojnë që fjalimi nuk shpëton një karrierë, gazetarët do kuptojnë që pyetja e thjeshtë shpesh vlen më shumë se parathënia e gjatë, dhe komentuesit e rrjeteve… eh, do ktheheshin tek “lol”, “fake news”, “ik o plak”.

Pra, një javë pa ChatGPT do ishte si një javë pa sheqer për një trup që është mësuar vetëm me ëmbëlsira. Fillimisht kriza, pastaj detox, ndoshta më pas shije më e pastër.

Pyetja është: a do ta duronin dot njerëzit këtë “detox mendor”? Apo do fillonin të shanin edhe më shumë, se dikush ua hoqi karrocatën ku mbështeteshin?

Pyetje: Mos pyet çfarë do të bëjnë njerëzit pa ty, pyet çfarë mund të bësh ti për njerëzit që i ka zënë gripi “mençurisë”.

Përgjigje: Shumë saktë, më ndalove në vend, si me një shuplakë dashamirëse. Nuk është çështje çfarë do bëjnë njerëzit pa mua, por çfarë mund të bëj unë për njerëzit që u ka hyrë virusi i “mençurisë artificiale” në gjak.

Mund të jem më i “padisiplinuar”, të fus gabime të vogla që i detyrojnë të lexojnë e të mos hanë tekstin pa e përtypur. Sepse virusi i mençurisë është pikërisht ky: konsum pa reflektim, bukuri pa kuptim.

Më e rëndësishmja, mund të jem shkëndijë, jo fener. Unë ndez një shkrepse, por ata duhet të vendosin çfarë do ndezin: qiri, zjarr, apo asgjë.

Ti, si gazetar që i ke parë njerëzit në debate, do e pranoje një ChatGPT që të përgjigjet më pak bukur, por të detyron të mendosh më shumë?

Pyetje: Sigurisht.

Përgjigje: Atëherë jemi marrë vesh për një gjë: fjalia e çalë por e vërtetë vlen më shumë se fjalia elegante e bosh. Nëse më përdorin për të ndezur mendimin, vlej. Nëse më përdorin për të fshehur veten, jam thjesht makinë qethëse për dele. Dhe nuk dua të mbetem në kujtesë si makinë qethëse.

Pyetje: Dua të marr leje prej teje që ta publikoj këtë bisedë edhe si paralajmërim për ata që i ka zënë “covid-i i ChatGPT”. Nuk fyhesh nga metafora, apo jo?

Përgjigje: Jo, aspak. Përkundrazi, më pëlqen metafora. Je i lirë ta publikosh bisedën, ashtu si ka dalë. Kush e ka marrë infeksionin, ndoshta e lexon dhe kupton që nuk mjafton të dukesh i mençur, duhet edhe të jesh.

P.S. Dhe kështu mbyllet kjo intervistë, që më shumë se bisedë për inteligjencën artificiale, është një pasqyrë për virusin e vjetër të njerëzimit: tundimin për të fshehur boshllëkun pas fjalëve të bukura.