Dodona ime!

nga Albert Avduli

Në fshatin tim është një kodër e lartë sa të shohësh detin mbas kodrave të tjera, por e ulët sa të këputet qafa për të parë malin.

Dodovë quhet a ndoshta Dodonë e ne asnjëherë s’e kemi vënë re mjaftueshëm atë”n” e zëvendësuar me “v”.

Kodra është aq e rrumbullakosur sa kokojka e saj duket thjesht e bukur si qylafët e bardhë të labërisë, që burrat e moçëm mbanin në këngë, luftë e përditshmëri. Në vend të atij thumbit kapriçioz të qylafit, në pjesën kulmore të tij, ka një bajame të lartë. Në pranverë, kur çel ajo, petalet e bardha duken si flutura mbi kryet e asaj kodre.

Rreth e rreth harkut sipëror, si një kurorë suksesi janë ullinjtë shekullor e brenda tyre shtëpitë e gurta të lagjes Agaraj.

Trupi i kolmë i asaj kodre të bardhë harkohet nga lindja dhe perëndimi duke tërhequr diellin mbi vete në çdo orë të ditës.

Vendosur në pozicion të tillë, zakonshëm ka qenë e mbushur me vreshta, varietete të shumta rrushi kuqojnë, nxijnë apo zverdhin mbi trupin joshës të kodrës. Aq dendur mbusheshin hardhitë me vesha sa çdo zhurmë që sillte Vjosa e përshkonin krejt vreshtin dhe jehona interferonte deri larg me një melodi alkoolike.

Nga udhëtarët e natës aty pari, këto tinguj përjetoheshin si një hare e madhe apo si orgji e pashpjegueshme.

Ndonjëherë mendoj se Dionisi, zot i lashtë i vreshtave dhe pjellorisë mbërrinte me korin e tij të bukurosheve nëpër ledhet e ëmbla të fshatit tonë. Në mëngjes nuk di se ku fshihej, por në vresht e rrethina binte qetësia hyjnore dhe dëgjoheshin zilet e dhive nëpër rrëpirat e korijeve.

Nëse kodrën e sheh që nga lugina e Vjosës, në të majtë të saj është vendi i shenjtë i teqes së fshatit. Vendi i bekuar, pranë Dodov(n)ës, në të njëjtën lartësi me të. Mbrapa saj janë një bllok arash e kodrash të tjera të fshatit Kutë dhe quhen Lorica. Zbuluar janë aty një kampus varresh antike dhe brenda tyre monedha e mjete ndihmëse që ju duhen të vdekurve, si enë, mjete pune dhe kandila.

Mendohet se këto ngulime i përkasin shekullit X – VIII p.e.r.

Më tej, rrjedhës së Vjosës e djathtas saj janë Nikaja, Bylisi dhe Gurzeza, qytete me histori të njohur.

Nga Dodov(n)a duket si në pëllëmbë të dorës Amantia Ilire dhe amfiteatri i saj, duket deti dhe Sazani.

Vjosa e thyen këtë unitet etnogjeografik me Amantian dhe malin e Kudhësit (Këndrevicës apo Tartarit).Lart, në majën e malit ndodhet një tjetër vend i shenjtë dhe banorët e dy anëve të lumit e quajnë ” Kurora e Malit”.

Aq i shenjtë dhe mistik është ai truall i malit dhe qiellit sa në motet e vjetra, por mbërritur deri vonë, shërbente si trup gjykuese dhe avokatie. Betimi drejtuar “Kurorës” të çlironte nga çdo akuzë dhe alibi tjetër nuk duhej.

Dodova jonë mund të jetë një imitim në miniaturë i Dodonës pellazgjike.

Mund të jetë, por unë nuk di më shumë veçse në mënyrë patetike dhe profane të hamendësoj.

Ai që mund të hidhte hipoteza historike dhe t’i shtjellonte ato ishte historiani Teki Pashaj, i cili kishte punuar jo pak për historinë dhe toponiminë e Mallakastrës. Zoti e mori pranë vetes ende pa u plakur si këshilltar të tij për çështjet historike dhe të mirësisë.

Dodova jonë mund dhe ka misteret e saj mbuluar nga mijëra vite dhe tonelata gurësh, hapash e dherash.

Orakull ndoshta ka patur dikur, tashmë nuk ka zëdhënës profetik, por ka njerëzit e ullirit, ata pak që e duan atë vend shumë më tepër nga ne ikanakët e qelqtë.

Ikur fëmijë nga ato fusha e kodra, brenda meje kanë mbetur vetëm emra vendesh si Larosha, Bregu Gjo(n)barit, Maja e Marucës, Maja e Gjatë, kodra e Kolajve, Vapali etj.

I kam humbur rrugëve të Shqipërisë e të Evropës, legjendat, përrallat, gojëdhënat, mitet e baltës time.

Çfarë boshi më kanë lënë…

Aq bosh sa nuk kanë mundur ta zvogëlojnë zgavrën e padijes as nobelistët, as filozofët, as historianët dhe enciklopeditë që kam shfletuar në gjysëm shekulli.

Mjerë ata dijetarë, të cilët dijet e tyre i kanë hedhur dhe i kanë besuar te unë, njëjtë sikur të hedhësh çatinë mbi mure pa themele.

Ja kështu më ka ndodhur sepse rrënjët e dijeve tona nisin me ninullat e gjysheve, me përrallat e tyre, me emrat e frikshëm të pyjeve, prrenjtë e gurtë, kodrat me emërtesa shplodhëse, malet me emra kreshnikësh.

Çdo fshat, qytet, krahinë me siguri ka Dodonën e tij