E drejta e fjalës së lirë

Europianët kanë më pak liri të thonë atë që mendojnë. Po bëhet gjithnjë e më e rrezikshme të zemërosh pakicat dhe politikanët, shkruan The Economist.
Europa e sheh veten si një kontinent shumë liberal, me ligje dhe institucione që sigurojnë të drejtat themelore për qytetarët europianë, duke përfshirë lirinë për të thënë atë që duan. Dhe në shumicën e rasteve, kjo është e vërtetë.
Gjithsesi, në vende të ndryshme europiane, nga Spanja në Gjermani, kritikët janë përndjekur për shprehjen e mendimit, qoftë kundër mbretërve ose figurave më të vogla të autoritetit. Për çështjet polemike si emigracioni, Covid-19 apo Gaza, shkëmbimi i lirë i mendimeve është kufizuar.
Rregullat e reja të Bashkimit Europian që rregullojnë platformat online, rrezikojnë ta kufizojnë edhe më shumë këtë shkëmbim të lirë mendimesh.
Çfarë ka ndodhur? Në teori, europianët e ndodhur kudo në Bashkimin Europian, nga Irlanda në Greqi, gëzojnë të drejtën e fjalës së lirë, e barasvlefshme me të drejtën e mundësuar nga Amendamenti i Parë që gëzojnë kushërinjtë e tyre amerikanë.
Konventa Europiane për të Drejtat e Njeriut që zbatohet në të gjithë kontinentin, thotë se “çdokush ka të drejtën e lirisë së shprehjes”. Por ajo shton se ushtrimi i kësaj lirie, vjen me “detyra dhe përgjegjësi”.
Në Europë, ligjet për të drejtat e mëdha, si e drejta për privatësi, për të mos u diskriminuar ose për të jetuar në një shtet që funksionon mirë, i përcaktojnë kufijtë e fjalës së lirë shumë më ngushtë se në Amerikë.
Për ta thënë thjeshtë, në disa raste, e drejta juaj për të fyer, kufizohet nga e drejta ime për të mos u fyer.
Shumë politika europiane i mbrojnë figurat publike që hartojnë ligjet. Shtetet me monarki, zakonisht kanë edhe dispozita lèse-majesté. Shumë shtete të tjera europiane, duke përfshirë këtu Francën, Italinë dhe Poloninë, e zgjerojnë këtë të drejtë edhe për politikanët kryesorë të vendit.
Për shembull, një pensionist francez, i cili kishte varur në shtëpinë e tij një pankartë të madhe ku i thoshte presidentit francez “ik pirdhu”, u dërgua në një “kurs për edukimin e qytetarëve”, si pjesë e një marrëveshjeje për të mos bërë përndjekje penale. Gjithashtu, në Francë një kanal televiziv u gjobit me 150 000 euro 167000 dollarë) pasi një drejtues emisioni kritikoi ashpër kryetarin e Bashkisë Paris, në vitin 2022.
Politikanët i mbrojnë ligje të tilla me arsyetimin se nëse zyrtarët e zgjedhur përballen me abuzime pa fund nga publiku, atëherë gjithnjë e më pak njerëz do të kenë dëshirë të hyjnë në politikë. Gjermania është një shembull shumë i mirë që tregon se çfarë nënkuptojnë në praktikë kufizime të tilla.
Prej kohësh, atje quhet shkelje po të bësh ndaj politikanëve komente kritike që nuk mund t’i vërtetosh. Ky ligj që u ashpërsua edhe më tepër në vitin 2022, është përdorur me tepri nga disa ministra tepër të ndjeshëm.
Për shembull, ish zëvendëskancelari Robert Habeck, ka paraqitur 800 ankesa sepse u quajt një “idiot profesionist”. Një gazetar i krahut të djathtë, i cili publikoi një shkrim satirik për ministrin e Brendshëm, u dënua me shtatë muaj burg.
Në vitin 1990, rreth 80% e gjermanëve mendonin se mund të shprehnin lirisht mendimet. Tani, më pak se gjysma vazhdojnë të mendojnë kështu.
Autoritetet janë akuzuar se po përpiqen të heshtin zërat pro-palestinezë me justifikimin e antisemitizmit.
Për më tepër, partia e djathtë “Alternativa për Gjermaninë”, është shpallur “e skajshme” nga shërbimet e inteligjencës dhe shumë politikanë në vend, duan ta heqin qafe plotësisht. Rumania anuloi zgjedhjet presidenciale në dhjetor për shkak të shqetësimeve se kandidati i djathtë kishte fituar me ndihmën e mediave sociale të dyshimta.
Nga ngacmimet nuk mbrohen me ligj vetëm politikanët. Rregullat kundër “gjuhës së urrejtjes” mbrojnë nga mendimet e të tjerëve edhe pakicat, qofshin këta homoseksualë ose myslimanë, emigrantë ose njerëz me aftësi të kufizuara.
Atë që amerikanët e quajnë një sjellje pa shije, prokurorët europianë ndonjëherë e trajtojnë si kriminele. Më e rëndësishmja, e drejta për të fyer grupet fetare nuk është më e mundur kudo. Një herë e një kohë, Danimarka i lejonte agjitatorët që digjnin Kuranin.
Që nga viti 2023, “trajtimi i pahijshëm i një teksti fetar” quhet vepër penale. Disa kritikë liberalë e kanë qortuar këtë rregull, si një kthim në ligjet e blasfemisë të shfuqizuara dikur.
Këto ditë, shumica e gjërave ku përqendrohen censuruesit e etur, shprehen në internet.
Akti i Shërbimeve Dixhitale DSA një grup i ri rregullash i BE-së paraqiti udhëzime për përmbajtjen në internet.
Sipas këtyre rregullave, ajo çka thuhet në internet, qoftë në një postim në blog ose në një koment poshtë një videoje në YouTube, do të trajtohet njëlloj si fjalët që thuhen jashtë sferës online.
Por DSA-ja imponon edhe detyrime shtesë ndaj platformave më të mëdha, si Facebook ose X, në përputhje me ligjin e së drejtës së shprehjes në Europë. BE-ja tani dëshiron që gjigantët e teknologjisë të marrin parasysh “çdo efekt negativ të tanishëm ose të parashikueshëm në bisedat qytetare”.
Kritikët mendojnë se kjo është një ide shumë e paqartë dhe e rrezikshme. Duke lënë mënjanë fyerjet e rënda, lind pyetja se kush mund të vendosë se çfarë është e vërtetë.
Në rastin e DSA-së, kodet pothuajse gjyqësore të kontrolluara nga organe jo gjyqësore, turbullojnë ujërat, duke i nxitur platformat që të ndalojnë më shumë se ç’duhet. Gabimi paguhet me një çmim të lartë: gjobat mund të arrijnë në 6% të qarkullimit global.
Amerikanët janë të shqetësuar se kufizimet që po i bën Europa lirisë së shprehjes, mund të depërtojnë edhe në sferën e tyre publike, sepse firmat e teknologjisë mund të zbatojnë një grup rregullash për të gjithë.
Shumica e fjalimit që përfundon në koshin e plehrave të censurës dixhitale, përfshin pikëpamje që liberalët i kundërshtojnë. Por ka edhe njerëz që i besojnë ato. Përdorimi i ligjit për të zgjidhur debatin, u përshtatet atyre që janë në shumicë. Kjo metodë zakonisht i përkeqëson mosmarrëveshjet në vend që t’i zgjidhë./Monitor/