Ekonomia humbi 560 mln euro nga pandemia. Ja si e “shpëtoi” rritjen, pastrimi i parave

Në vitin më të keq, që pas 1997-s, ekonomia ka humbur rreth 71 miliardë lekë ose 560 milionë euro, si rrjedhojë e pandemisë që ktheu përmbys gati të gjithë sektorët në vend.

Sipas të dhënave të INSTAT, Prodhimi i Brendshëm Bruto (PBB), që llogarit vlerën e mallrave dhe shërbimeve përfundimtare të prodhuara nga ekonomia në një periudhë të caktuar, në vitin 2020 ishte 1.61 trilionë lekë (gati 13 mld euro), nga 1.68 trilionë lekë në 2019-n, duke u tkurrur me -4.2% në vlerë nominale dhe -3.3% në vlerë reale (duke llogaritur dhe deflatorin e PBB-së, prej -0.9%, që është negativ, ndonëse inflacioni mesatar në 2020-n ishte 1.6%).

Rënia prej 3.31% ishte shumë më e ulët se pritshmëritë e institucioneve ndërkombëtare prej mbi -7% dhe të vetëvlerësimeve të fundit të qeverisë prej -4.4%.

Por, nga erdhi kjo rimëkëmbje e papritur e ekonomisë në një periudhë kur vendi vuajti pasojat e izolimit, konsumi u tkurr dhe sipas Anketës së Tregut të Punës mbetën pa punë rreth 43 mijë persona.

Të dhënat e detajuara vjetore të INSTAT, tregojnë se nga 11 aktivitete kryesore ekonomike, vetëm 3 prej tyre ishin me rritje, “pasuritë e paluajtshme”, “ndërtimi” si dhe “Administrata publike; arsimi; shëndetësia”. Të gjithë sektorët e tjerë ishin me rënie, më e fortë në grupin “Tregtia; transporti; aktivitetet e akomodimit dhe shërbimit ushqimor”, që vuajtën direkt pasojat e kufizimeve dhe ndalimit të udhëtimeve, si dhe në industri (shiko grafikun: Ndryshimi i PBB-së në vlerë, sipas aktiviteteve ekonomike).

Pavarësisht shifrave të ulëta të rënies ekonomike, gjeneratorët kryesorë të punësimit kanë marrë një goditje të fortë. Dy sektorët me rënien më të lartë “Tregtia; transporti; aktivitetet e akomodimit dhe shërbimit ushqimor” dhe industria kanë gjithsej 340 të punësuar sipas INSTAT, ose 64% të të punësuarve në sektorin privat jobujqësor. (shih grafikun: Të punësuar, sipas aktiviteteve ekonomike, 2019)

Rekordi i pasurive të paluajtshme

Nëse ka pasur një sektor që nuk e ka ndier fare krizën ka qenë ai i aktiviteteve të pasurive të paluajtshme. Ai ka shënuar rritje gjatë të gjithë tremujorëve, madje edhe në të dytin kur vendi ishte në karantinë totale (+5.47%), ndërsa gjithë vitin e mbylli me një zgjerim prej 6.74%. Edhe në vlerë nominale, ky është sektori që kryeson ndryshimin e rritjes ekonomike në 2020-n. Aktivitetet e pasurive të paluajtshme në vlerë ishin rreth 850 milionë euro, duke arritur në 6.55% të PBB-së, ose një pikë përqindje më shumë se një vit më parë.

Rritja e këtij sektori ka dhënë ndikim minimal në ekonomi dhe sidomos punësim. Të dhënat e tjera të INSTAT tregojnë se në fund të vitit 2019, ai kishte rreth 2,600 të punësuar, ose vetëm 0.5% e të punësuarve në sektorin privat jobujqësor.

Drejtues të agjencive të pasurive të paluajtshme në vend pohuan se faktor kryesor i rritjes të aktivitetit të tyre në 2020 ishte nga pastrimi i parave të shumë ndërtime që po kryhen në Tiranë. Sipas tyre, paratë ilegale po financojnë një pjesë të lartë të ndërtimeve në kryeqytet.

Agjenci të tjera, si faktorë për shtimin e aktivitetit veçuan edhe rritjen e numrit të lejeve të ndërtimit, kreditimin me interesa të ulëta dhe procesin e rivlerësimit. Juliana Nela, përfaqësuese e kompanisë “Remax Albania”, thotë se edhe pandemia nxiti kërkesën për blerje shtëpie. “Rritja e aktivitetit të pasurive të paluajtshme gjatë 2020-s ka ardhur, si pasojë e aprovimit të një numri të madh lejesh zhvillimore nga Bashkia e Tiranës. Kjo ka intensifikuar veprimtarinë, si të investitorëve, ashtu edhe të kompanive të ndërtimit, kompanive nënkontraktore dhe agjencive të ndërmjetësimit. Pra, ka një efekt zinxhir që multiplikohet, duke përfshirë operatorët direkt në ndërtim dhe satelitët e tyre,si: importuesit e materialeve të ndërtimit, lëndëve të para të prodhuara në vend dhe të ngjashme. Gjithashtu, interesat e ulëta të kredive kanë ndikuar kredimarrjen dhe blerjen e apartamenteve nga individët.

Pandemia ka rritur rëndësinë e shtëpisë dhe të sipërfaqeve optimale për banim, duke nxitur shumë klientë të marrin vendim për blerje apo zgjerim.

Një incentivë tjetër ka qenë edhe rivlerësimi që nxit kryerjen e transaksioneve dhe përshpejtimin e finalizimit te tyre”, pohoi Nela.

Ndërtimi, sa efekt dha rindërtimi?

Ndërtimi është sektori i dytë me rritjen më të lartë në 2020-n. Pas rënies në 6-mujorin e parë, ritmet e rritjes në pjesën e dytë të vitit ishin dyshifrore, duke arritur në total në rreth 1.1 miliardë euro, me një zgjerim real vjetor prej 1.62%.

Rritja e ndërtimit reflekton dy tendenca, e para shtimi i banesave rezidenciale, kryesisht në kryeqytet dhe hoteleve në bregdet dhe e dyta, procesi i rindërtimit.

Për rindërtimin, buxheti dha deri në fund të vitit 16 miliardë lekë (130 mln euro), ose rreth 12% të totalit të aktivitetit të këtij sektori.

Të dhëna të tjera të Bankës së Shqipërisë tregojnë se kredia e re për sektorin e ndërtimit ra me 9.4% në 2020-n, në krahasim me vitin e mëparshëm (në rreth 170 milionë euro), duke rezultuar në nivelin më të ulët, të paktën që nga 2017-a, kur raportohen statistikat.

Sektori i ndërtimit ka qenë në vëmendjen e institucioneve ndërkombëtare, si Departamenti Amerikan i Shtetit (DASH), apo EMCDDA (Zyra Europiane e Drogave) që kanë pohuar se nëpërmjet tij, po pastrohen paratë që vijnë nga aktivitetet informale.

Ndërtimi kishte rreth 47 mijë të punësuar në fund të 2019-s, ose rreth 9% të totalit në sektorin privat jo bujqësor.

Qeveria nxiti ekonominë

“Administrata publike; arsimi; shëndetësia dhe aktivitete të punës sociale” është aktiviteti i tretë me rritje pozitive në vitin e krizë, me zgjerim real 1.73%.

Rritja e kësaj të fundit shpjegohet me masat që mori qeveria për të përballuar krizën, nëpërmjet hedhjes së likuiditeteve në treg dhe shtimit të deficitit buxhetor nga 1.9% në 2019-n në 7% në 2020-n, sipas statistikave fiskale të Ministrisë së Financave. Qeveria mori një borxh prej 110 miliardë lekësh (gati 900 milionë euro) për të përballuar rënien e të ardhurave dhe rritjen e shpenzimeve që u përdor për rindërtimin dhe paketat mbështetëse, që gjithsesi në nivelin e rreth 1% të PBB-së ishin më të ulëtat në Europë, sipas FMN-së. Shpenzimet në shëndetësi u shtuan për të përballuar pandeminë.

Rënia më e madhe nga dy sektorët që kanë mbi 340 mijë të punësuar

Sektori që e ka ndier më shumë krizën është ai i “Tregtia; transporti; aktivitetet e akomodimit dhe shërbimit ushqimor”, që ra me 12.5% në 2020-n, duke humbur të paktën 270 milionë euro (të ardhura të munguara). Ky sektor, i lidhur direkt me konsumin, turizmin dhe udhëtimet, është dhe gjeneratori më i madh i punësimit privat në vend, me rreth 200 mijë të punësuar (nga të cilët 60 mijë janë në akomodim dhe shërbim ushqimor).

Industria është aktiviteti tjetër që pa rënie të fortë nga pandemia. Mbyllja e përkohshme e fabrikave dhe rënia e porosive nga partnerët e jashtëm, bënë që industria të humbte të paktën 210 milionë euro në 2020-n. Edhe ky sektor është një ndër punëdhënësit më të mëdhenj në vend, me rreth 143 mijë të punësuar./Monitor/