Fati i Ukrainës do të përcaktojë autoritetin e Perëndimit në botë

Një pushtim revanshist është kthyer në një betejë ideologjike, shkruan The Economist

Zyrat e Shtabit Suprem të Fuqive Aleate në Europë, qendra komanduese e NATO-s pranë qytetit Mons në Belgjikë, nuk kanë aspak një pamje kërcënuese.

Në vend të granitit dhe mermerit, korridoret me tavan të ulët janë zbukuruar me karton gipsi dhe qilima. Gjeneralët me katër yje qëndrojnë në katet më të larta, por ndërtesa ka vetëm tri kate. E ngritur në fund të viteve 1960, ajo ishte ndërtuar për të qenë e përkohshme.

Kjo pamje që nuk ta mbush syrin, nuk ka bërë asnjëherë kontrast më të madh me misionin e NATO-s, sesa tani. Pushtimi i Ukrainës nga Vladimir Putin, më 24 shkurt 2022, e ka rigjallëruar aleancën. Ajo ka në qendër synime të reja që nga viti 1967, kur u hapën zyrat e aleancës.

Ndërsa NATO e vjetër kishte një natyrë reaguese, tani aleanca po rindërtohet për të frenuar Rusinë në kohë paqeje dhe për t’u përgjigjur me forcë, në rast se shkelet territori i anëtarëve të saj. “Ne po rrisim me shpejtësi gatishmërinë e forcave tona”, thotë gjenerali Sir Tim Radford, komandanti i dytë i aleancës, “dhe reagimi ynë i përgjithshëm ushtarak po rritet në mënyrë eksponenciale”.

Lufta e ka ndryshuar edhe më shumë Ukrainën. Putini planifikoi një goditje rrufe për të rrëzuar qeverinë, që ishte kulmi i një fushate agresioni dhe destabilizimi që nisi në Krime dhe në rajonin Donbas, që në vitin 2014. Por tashmë, në rrënojat e pluhurosura të Donbasit dhe në strehëzat e bombave që janë përhapur në të gjithë vendin, Ukraina e ka treguar veten se është një demokraci më e bashkuar, më e anuar nga Perëndimi dhe më fleksibël.

Ndërkohë, Rusia, është riorganizuar rreth luftës dhe armiqësisë së Putinit ndaj NATO-s, edhe pse sanksionet dhe eksodi i qytetarëve më të arsimuar, kanë dëmtuar perspektivat e saj ekonomike afatgjata. Degradimi i Rusisë në militarizëm despotik, së bashku me fuqizimin e NATO-s dhe transformimin e Ukrainës, e kanë kthyer luftën në një provë të sistemeve ideologjike rivale.

E ardhmja e Ukrainës mbetet ende e pasigurt dhe ka të ngjarë të mbetet e tillë për vitet në vazhdim. Mund të vijë koha kur Putini të pranojë një armëpushim, sepse mund të ishte më i volitshëm për të, por e vërteta është se organizimi i shoqërisë ruse, tashmë është i orientuar tërësisht drejt agresionit jashtë vendit dhe shtypjes brenda vendit.

Prandaj, nevojiten garanci të forta sigurie nga Perëndimi dhe transferime të mëdha dhe të qëndrueshme të armëve dhe ndihmës financiare, pothuajse sikur një Izrael i dytë, shumë më i madh, të ishte shfaqur në kufijtë lindorë të Europës. Disa udhëheqës europianë argumentojnë se kjo kërkon anëtarësimin e plotë në NATO.

Nëse rindërtimi i Ukrainës do të dështonte dhe ekonomia e saj do të dobësohej, atëherë demokracia ukrainase do të fillonte të dështonte gjithashtu. Gjeneralët e NATO-s mendojnë se Rusia mund të rindërtojë forcat e saj tokësore në tre deri në pesë vjet.

Prandaj, si në luftë ashtu edhe në paqe, Ukraina do të vërë në provë vendosmërinë e Perëndimit, bashkimin e tij, madje edhe kapacitetin e tij industrial.

Konflikti ngre në veçanti tri pyetje themelore të gjeopolitikës: çfarë roli do të luajnë Shtetet e Bashkuara në sigurinë europiane; a mund të marrin anëtarët europianë të NATO-s një përgjegjësi të besueshme për mbrojtjen e rajonit dhe çfarë aleance do të zgjedhë pjesa tjetër e botës, në luftën më të madhe në Europë, që nga viti 1945. Përgjigjet nuk janë vetëm vendimtare për fatin e Ukrainës, ato janë një tregues i vetëbesimit dhe statusit të Perëndimit.

Pjesa më e madhe e botës ka arritur në përfundimin se fuqia e Shteteve të Bashkuara dhe e aleatëve të saj, është në rënie, për shkak të dështimit në Afganistan dhe në Irak, goditjes së krizës financiare globale dhe një sërë qeverish të rrënuara nga grindjet dhe populizmi.

Nëse Ukraina i nënshtrohet kaosit rus, atëherë perceptimi mbi rënien perëndimore, do të thellohet edhe më tepër. Por, nëse Ukraina del fitimtare, mesazhi do të jehojë në mbarë botën. Kjo përfshin Paqësorin, ku lufta midis Rusisë diktatoriale dhe Ukrainës së mbështetur nga Perëndimi, shihet si një prolog i garës më të madhe të shekullit, midis Kinës dhe Shteteve të Bashkuara.

Atlantiku tkurret

Nga tri pyetjet e mësipërme gjeopolitike që parashtruam, më e ngutshmja është roli i Amerikës në Europë. “Siguria europiane nuk ka ndryshuar paksa, ajo ka ndryshuar rrënjësisht”, thotë Michael Clarke, ish-kreu i Institutit Mbretëror të Shërbimeve të Bashkuara. Në vitin 2019, presidenti i Francës, Emmanuel Macron, tha se NATO ishte thuajse “i vdekur”, sepse nën drejtimin e Donald Trump dhe Barack Obama-s, Amerika dukej e painteresuar për Europën. Ukraina ka vërtetuar të kundërtën.

“Lufta e ktheu SHBA-në në një fuqi kryesore për Europën”, thotë Fabrice Pothier, një ish-planifikues politikash për NATO-n dhe drejtor i firmës së konsulencës Rasmussen Global. Nën presidentin Joe Biden, Shtetet e Bashkuara i kanë dërguar Ukrainës armë dhe ndihma, me vlerë 48 miliardë dollarë.

Kori Schake, në Institutin Amerikan të Ndërmarrjeve, thotë se është e qartë se pa Shtetet e Bashkuara, Europa nuk do të ishte bashkuar për t’i ofruar Ukrainës mbështetjen që i nevojitej.

Ndihma nuk është vetëm një tregues i bujarisë së Amerikës, por edhe i fuqisë së saj. Me një kosto prej afërsisht 5% të buxhetit vjetor të Amerikës për mbrojtjen, forcat ukrainase kanë hedhur poshtë mitin e aftësive ushtarake të Rusisë, duke shkatërruar më shumë se 1000 tanke ruse, në më pak se një vit. “Ne mendonim se Rusia ishte ushtria e dytë më e mirë në botë”, thotë zonja Schake. “Dhe tani ajo nuk është as ushtria më e mirë në ish-Bashkimin Sovjetik”.

Pyetja është se çfarë do të bëjë Amerika kur lufta të ketë përfunduar dhe Ukraina të ketë nevojë për rindërtim gjatë paqes. Zonja Schake pret që zyrtarët amerikanë të argumentojnë se, pasi ata kanë dhënë pjesën më të madhe të ndihmës gjatë luftimeve, europianët duhet të paguajnë për rindërtimin dhe riarmatimin e Ukrainës. Në të njëjtën kohë, thotë ajo, Pentagoni mund të arrijë në përfundimin se, për shkak të zvogëlimit të forcave tokësore të Rusisë, Amerika nuk do të ketë më nevojë për një ushtri të madhe të qëndrueshme në tokën europiane.

Sipas këtyre llogaritjeve, duket se Amerika mund të përqendrohet në Kinë. Një tërheqje dramatike e trupave nuk do të ishte në interesin e saj: sepse, nëse garancitë e sigurisë së Amerikës nuk shihen si të besueshme në Europë, ato nuk do të shihen si të besueshme as në Azi.

“Xi Jinping po na vëzhgon nga afër”, tha senatori Roger Wicker, anëtari më i lartë republikan i Komitetit të Shërbimeve të Armatosura, muajin e kaluar. “Ai dëshiron të shohë nëse ne do t’i përmbahemi angazhimit tonë, ndërsa peshon mundësitë e tij për të pushtuar fqinjin dhe mikun tonë, Tajvanin. Aleatët tanë në Indo-Paqësor po vëzhgojnë gjithashtu nga afër, madje po ndihmojnë edhe në Ukrainë”.

Për këtë arsye, thotë Andrew Michta nga Qendra Europiane për Studime të Sigurisë në Gjermani, Shtetet e Bashkuara ka të ngjarë të këmbëngulin që “ndarja e barrës” të kthehet në një “zhvendosje të barrës”.

Kjo do të thotë se Amerika do të vazhdojë të ndihmojë në mbrojtjen e Europës përmes programit të përmbajtjes së armëve bërthamore dhe aftësive të tjera të teknologjisë së lartë, por ushtritë europiane do duhet të ofrojnë shumicën e forcave konvencionale. Kjo ngre sërish kërkesën e vjetër që anëtarët europianë të NATO-s të marrin më shumë përgjegjësi për mbrojtjen e kontinentit të tyre, gjë që Obama dhe Trump e kërkuan në mënyra të ndryshme.

Para luftës, Amerika e shihte ndarjen e barrës kryesisht si një mënyrë për të ulur kostot. Sot, thotë Fiona Hill, eksperte e Rusisë në Këshillin e Sigurisë Kombëtare, ka gjithashtu një logjikë më të gjerë strategjike: “Logjika e Rusisë ishte se, Shtetet e Bashkuara janë ende një forcë “pushtuese” në Europë; Europa nuk ka siguri; prandaj, ne duam të jemi forca mbizotëruese ashtu si Gjermania në Luftën e Parë Botërore ose në Luftën e Dytë Botërore”.

Zonja Hill parashikon se pas luftës në Ukrainë, do të rimendohet në mënyrë serioze “riparimi” i sigurisë europiane, pa vënë më në qendër Shtetet e Bashkuara, sepse rritja e përgjegjësisë europiane do të hidhte poshtë idenë ruse se NATO është thjesht një mjet amerikan.

Kjo na çon në pyetjen e dytë: a mundet Europa të përballet me këtë sfidë? Lufta e ka detyruar kontinentin të mendojë në mënyrë më strategjike, beson zoti Pothier. Në vetëm një vit, disa nga kufizimet që kishin zvogëluar hapësirën e saj për manovra diplomatike, siç është varësia gjermane nga gazi rus, janë çmontuar kryesisht.

Tre ditë pas luftës, kancelari Olaf Scholz, deklaroi se do të kishte një pikë kthese në perspektivën globale të Gjermanisë, duke u zotuar të shpenzonte 100 miliardë euro (107 miliardë dollarë) për të përmirësuar Bundeswehr-in, megjithëse nuk është parë ende se sa efektive do të jenë këto shpenzime.

Ndikimi i anëtarësimit të Finlandës dhe Suedisë në NATO, do të ishte më i menjëhershëm dhe ndoshta edhe më i madh. Nëse Turqia pajtohet me anëtarësimin e tyre – dhe duhet ta bëjë këtë – këto dy shtete do të sjellin me vete personel të ri, pajisje dhe ekspertizë luftarake. Finlanda, për shembull, mund të grumbullojë 280,000 trupa brenda disa javësh, më shumë se dyfishi i madhësisë së ushtrisë dhe rezervave të përhershme të Britanisë.

Gjeografikisht, Finlanda dhe Suedia do të ndihmonin gjithashtu në sigurimin e shteteve baltike, të cilat janë të vështira për t’u furnizuar përmes zonës së ngushtë të territorit polak që ndodhet midis Bjellorusisë dhe enklavës ruse të Kaliningradit.

Megjithëse ato e zgjerojnë në masë të madhe shtrirjen e kufirit të NATO-s me Rusinë, “ushtritë nordike dhe skandinave mund të bashkojnë burimet”, thotë zonja Hill, “duke u bërë një linjë mjaft e frikshme mbrojtjeje”. Përveç kësaj, nëse Putini apo pasardhësi i tij do të sulmonte një shtet anëtar të aleancës, ai do të duhej të shqetësohej për mbrojtjen e një kufiri më të gjatë.

Anëtarët europianë të NATO-s kanë treguar gjithashtu seriozitet të madh në zbatimin e sanksioneve, thotë Tom Keatinge. Në të kaluarën, sanksionet e tyre ishin shpesh simbolike. Edhe pse udhëheqësit perëndimorë po tregoheshin bombastikë kur pretendonin se sanksionet do ta gjunjëzonin shpejt Rusinë, shtetet e BE-së i kanë marrë ato mjaft seriozisht, duke e përditësuar vazhdimisht legjislacionin për t’i zbatuar sanksionet.

Kjo ka rëndësi, sepse sanksionet janë të ngadalta. “Ato janë si një epidemi që duke u përhapur mund të vrasë objektivin”, thotë zoti Keatinge. “Forma e objektivit ndryshon, prandaj duhet ruajtur shënjestra”.

Duke marrë parasysh se në çfarë pozicioni ishte Europa para pushtimit rus, e gjithë kjo shënon përparim. Është përhapur pikëpamja se qendra e gravitetit të NATO-s po zhvendoset nga Franca dhe Gjermania, drejt lindjes dhe veriut.

Mbrojtja europiane po ripërcaktohet gjithnjë e më shumë nga Polonia dhe vendet nordike, si dhe nga Ukraina. Britania pas Brexit ka treguar gjithashtu se në fushën e mbrojtjes dhe sigurisë, mund të ndihmojë ende mbrojtjen europiane. Falë kësaj energjie të re, thotë zoti Pothier, Europa, që ka qenë gjithmonë një gjigant ekonomik, po kthehet nga një xhuxh politik, në një prani më imponuese në çështjet botërore.

Sidoqoftë, pavarësisht këtij përparimi, anëtarët europianë të NATO-s, ende nuk janë në gjendje të veshin mantelin e Amerikës. “Çfarëdo që bën Europa, ajo e bën pjesë-pjesë”, thotë Sir Lawrence Freedman, profesor i studimeve të luftës në King’s College në Londër.

“Vizionet e mëdha për sigurinë e re europiane, thjesht nuk mjaftojnë. Sepse ka shumë pikëpamje të ndryshme”. Jo vetëm që pushteti po zhvendoset drejt lindjes, por edhe ëndrra e zotit Macron për “autonominë strategjike europiane” nga Amerika, duket më e largët se kurrë.

Paratë dhe kujdesi

Një shqetësim është se Europa nuk do të bashkohet mjaftueshëm për të siguruar rindërtimin e Ukrainës. Fatura do të arrijë në qindra miliarda dollarë, në një kohë kur buxhetet e qeverive janë duke u ngushtuar.

Paraja nuk është faktori i vetëm. BE-ja ka gjithashtu një rol në nxitjen e një kulture institucionale perëndimore në Ukrainë, duke përfshirë një mjedis rregullator të mirë dhe frenimin e korrupsionit. Perspektiva e anëtarësimit të Ukrainës në BE, mund të jetë një nxitje e fuqishme për reforma, por vetëm nëse anëtarësimi duket vërtet i arritshëm, jo një ëndërr në zbehje.

Një shqetësim tjetër është se prodhuesit perëndimorë të armëve nuk kanë kapacitetin për të pajisur Ukrainën për fitore, e aq më pak për të ndërtuar arsenalin e saj gjatë paqes dhe për të rimbushur rezervat e vetë NATO-s. Ukraina po gjuan 5,000-6,000 predha në ditë, afërsisht sa prokurimi vjetor i një vendi të vogël të NATO-s përpara se Rusia të pushtonte. Industritë e mbrojtjes së Perëndimit janë tharë që nga rënia e Bashkimit Sovjetik.

Nëse Europa dështon në këto drejtime (dhe tani për tani, kjo duket jashtëzakonisht e mundshme), atëherë Ukraina ka të ngjarë që të paguajë çmimin. Puna për mbylljen e hendeqeve dhe shtytjen e Europës, do të binte edhe një herë mbi shpatullat e Amerikës, ndoshta e udhëhequr nga një president tjetër.

“Kështu siç qëndrojnë gjërat, kemi një pikë të vetme dështimi në këtë aleancë perëndimore shumë mbresëlënëse”, thotë zoti Clarke. “Dhe pika e vetme e dështimit është gatishmëria e Amerikës për të vazhduar”.

Pyetja e fundit e madhe gjeopolitike që lind nga lufta, është nëse Perëndimi mund ta fitojë betejën e opinionit ndërkombëtar. Vetëm një e treta e popullsisë së botës jeton në vende që kanë dënuar pushtimin dhe kanë vendosur gjithashtu sanksione ndaj Rusisë. Shumica e tyre janë aleatë të ngushtë të Amerikës.

Pjesa tjetër ka prirjen ta shohë luftën si një garë mes autokratëve dhe hipokritëve. Shivshankar Menon, dikur kryediplomati i Indisë, ka një pikëpamje që ndahet nga shumë njerëz. Ai e pranon se lufta ka imponuar kosto ekonomike globale dhe e ka bërë më të vështirë për sistemin ndërkombëtar që të përballet me probleme si zhvillimi dhe ndryshimet klimatike.

Por ai e kundërshton idenë se jugu i globit, duhet të jetë në anën e Ukrainës për arsye morale. “Nuk është ndonjë pikë kthese gjeopolitike për pjesën tjetër të botës”, thotë zoti Menon.

“Linja kryesore e gabimeve gjeopolitike është ende midis Kinës dhe SHBA-së dhe kjo nuk do ta ndryshojë atë”. Ai e sheh luftën si një luftë mbi sigurinë europiane. Kushdo të fitojë, ose edhe nëse asnjëra palë nuk fiton, Europa do të jetë e paqëndrueshme dhe e shqetësuar. Zoti Menon mendon se Europa do të mbetet një forcë në ekonominë globale, por jo një forcë në gjeopolitikë.

E megjithatë, në të paktën tri mënyra, lufta tashmë e ka shqetësuar rendin ndërkombëtar. E para është në Afrikë, Kaukaz dhe Azinë Qendrore, ku diplomatët e Rusisë po përpiqen të rrisin ndikimin e vendit. Edhe pse Rusia po ruan ndikimin në Afrikë, ajo po humbet terren gjetiu.

Kur Azerbajxhani, i mbështetur nga Turqia, nisi një luftë të kufizuar kundër Armenisë në shtator, Rusia nuk ishte në gjendje të parandalonte humbjen e aleatit të saj. Presidenti i Kazakistanit, Kassym-Jomart Tokayev, e ka mbajtur postin e tij falë trupave ruse, që ndihmuan në shtypjen e një kryengritjeje pak para se të fillonte lufta në Ukrainë.

Megjithatë, zoti Tokayev ka nisur lidhjet e mira edhe me presidentin Xi, i cili e vizitoi atë pak para një samiti rajonal, ku Putini u qortua njëkohësisht nga Kina dhe India.

Rreziku i dytë për politikën globale është kërcënimi i Putinit për të përdorur një bombë bërthamore. Edhe pse ai nuk ka arritur ta pengojë Perëndimin të furnizojë Ukrainën me armë të përparuara, gjithsesi e ka ngadalësuar furnizimin e tyre. Putini ka qenë gjysmë i suksesshëm, thotë zoti Pothier. “Ai ka ndjellë frikë në popullatën tonë dhe madje, edhe në udhëheqësit tanë”.

Edhe një erozion sado i vogël i tabusë kundër përdorimit të armëve bërthamore, paraqet një problem për të gjitha vendet. Nëse shihet se Putini ka fituar përparësi nga kërcënimet e tij, kjo do të jetë një nxitje për agresorët e tjerë, që të prodhojnë bombën dhe të kërcënojnë se do ta përdorin atë.

Duke pasur parasysh se Rusia dhe Amerika po përpiqen të bien dakord për kontrollin e armëve bërthamore, rreziku i përhapjes së tyre po rritet. Shantazhi bërthamor është një shqetësim i veçantë për Indinë. Ajo gëzon epërsi në armët konvencionale mbi rivalin e saj, Pakistanin, i cili nga ana tjetër, ka investuar shumë në armë bërthamore me rreze të shkurtër.

Së fundmi, lufta po e hedh Rusinë në krahët e Kinës. Në epokën sovjetike, Kina e shihte Rusinë si një kërcënim. Tani që kufiri i gjerë verior është në paqe, Xi mund të zhvendosë burimet ushtarake gjetiu. Kina gjithashtu ka përfitim nga të pasurit e një aleati me të njëjtin mentalitet në Këshillin e Sigurimit.

Ajo mund të qëndrojë e ulur në sediljen e pasme, ndërsa Rusia hidhet në veprim dhe shkakton polemika. Dhe së fundmi, vëren Alexander Gabuev nga firma Endowment Carnegie, Rusia është një burim i vlefshëm i mallrave që po furnizohen gjithnjë e më shumë sipas kushteve kineze.

“Do të shtoja këtu edhe armët moderne ruse”, thotë zoti Gabuev. Ai vëren se Kina po e mbështet ende Rusinë për disa përbërës të rëndësishëm ushtarakë, gjë që e bën miqësinë thelbësore për çdo plan që Kina mund të ketë për të pushtuar Tajvanin.

Përballja e forcave

Shtabi Suprem i Fuqive Aleate në Europë, është i zënë me planifikimin e ushtrimit më të madh të NATO-s, të quajtur Mbrojtësi i Palëkundur. Planifikuar për të ndodhur në fillim të vitit 2024, ky ushtrim do të përfshijë me dhjetëra mijëra trupa nën komandën e aleancës.

Ushtrimi do të vërë në provë doktrinën e re, e cila njihet si Përmbajtja dhe Mbrojtja, dhe është fryt i një pune katër vjeçare. Ideja është që të depërtohet thellë në ushtritë kombëtare për të projektuar fuqinë në të gjitha fushat, nga betejat tokësore, deri në luftën në internet.

Provat ushtarake të NATO-s gjithashtu kanë për qëllim t’i tregojnë Putinit se sulmimi i një anëtari të aleancës, do të ishte një gabim i madh. Gjeneralët e NATO-s duan të parandalojnë që ai të bëjë një tjetër llogaritje të gabuar, siç bëri me pushtimin e Ukrainës.

E megjithatë, shkalla e kësaj llogaritjeje të gabuar, mbetet ende për t’u parë. Suksesi rus në fushëbetejë në pranverë, apo edhe ngrirja e konfliktit në formën e tij aktuale, e kombinuar me një program të dobët apo të pamjaftueshëm për të mbështetur dhe riarmatosur Ukrainën, do të konfirmonte mendimin e tij se Perëndimi është në rënie.

Edhe vendet që mendojnë se pushtimi i Putinit ishte i gabuar, mund të dalin në përfundimin se fuqia perëndimore po zbehet, nëse nuk arrin të mbrojë Ukrainën.

Por duke marrë parasysh armët, paratë dhe mbështetjen politike, Ukraina ka ende mundësi që të dalë fitimtare. Përmes guximit dhe fuqisë së shembullit, populli ukrainas e ka fituar mundësinë për ta bërë këtë. Nuk mund të ketë një investim më të mirë se kaq në sigurinë perëndimore./Përgatiti: Monitor/