Kritiku!

nga Ismet Toto

Kritika e ashpër, e fortë dhe thellëshikonjëse e problemeve të ndryshme të një shoqërie njerëzish është, në më të shumtën e rasteve, fatkeqe. Gjën një kundërshtim të mbytur dhe të pajustifikuar në masën e njerëzve dhe një kundërkritikë nga gjithë ata njerëz që kanë “dalë nga praku i ndonjë shkolle dhe që kanë stolisur dhe qafën e tyre me kravata.” Masa e njerëzve s’ka dashur kurrë t’i thuash në sy atë që meriton, kaq fort e ka dehur përkëdhelja e demagogjisë dhe e spekulatorëve. Dhe pjesa tjetër e njerëzve, pak a shumë të rritur mendërisht, urren të shohë në pasqyrë shëmtimin e fytyrës së saj. Andej rrjedh faji i pasqyrës dhe sidomos i pasqyrëbërësit!… Mjerë kush është i detyruar të merret me kritikën!

Po kritiku është një “gjysmë i çmendur”. Ai s’e ka në dorë veten e tij. Ai është një medium i gjëndjes së punëve, të cilat e detyrojnë të flasë, të shkruajë, të vuajë nga çështëje që të tjerët as që mund t’i shikojnë. Brenda në zemrën e kritikut mbyllet një dashuri e madhe, një kaos ndjenjash të ndryshme, që kumbojnë në një mënyrë të vuvër dhe që i ndien me violencë vetëm ai. Ai s’e ka veten në dorë, as synë e tij s’e urdhëron dot. Një pasion i fortë, një dëshirë e madhe për t’i parë sendet që kritikon sa më të përsosura që të jetë e mundur, e robërojnë. Dhe ai rrëmbehet e shfaq atë që ndien thellë, atë që sheh syri i tij shqiponjë, i bindur se e vërteta nuk qëndron tek opinionet dhe egoizmët e botës së jashtëme, por brenda në zjarrin e fismë të “unës” së tij.

Ky është kritiku në besim të mirë, kritiku i sigurtë, kritiku i lindur.

Po ka dhe një lloj kritiku tjetër. Një lloj nepërke që me të nxjerrë gjuhën, s’nxjerr veç helm. Mburr ç’është e turpshme dhe rrëzon ashpër ç’është e bukur dhe e pastër.

Me një farë rigori dialektik, duke futur nga një sofizëm aty ku shkëputet filli i arsyetimit njerëzor, të bën t’i thuash të zezës “e bardhë”. Profesionisti i shtrembërimeve, njeriu që ka një qëllim të tij të keqen dhe, që stërvitet në retorikë për t’i shërbyer atij qëllimi. Dhe kaq e fortë është përgatitja e këtij dinaku, kaq e hollë dhe e shkathët lëvizja e tij, sa nuk e mbërthen dot as syri i një “të pjekuri”, pa le ligjet e një shoqërie ose vështërimi foshnjor i turmës së popullit.

Këtu është rreziku i kritikës së vërtetë. Me flamurin e saj dalin edhe të tillë. Fillojnë me lajka duke lëvduar e duke lartësuar çdo vepër e çdo njeri për të krijuar rreth tyre një atmosferë simpatike dhe pastaj, më vonë, e rast pas rasti, del me doza të vogla helmi dhe të cimbisurat e njerkës. Në fakt, i pari është “Mëmë” dhe i dyti “Njerkë”./ Illyria, 25 mars 1934/