Pasiguritë për rritjen ekonomike janë shtuar këtë vit, klima e biznesit duhet përmirësuar
Presidenti i Universitetit Europian të Tiranës, Selami Xhepa, nuk parashikon ndonjë ndryshim të ndjeshëm në dinamikat e rritjes ekonomike këtë vit, kryesisht prej pasigurive të shtuara nga dobësitë në strukturën e rritjes, që nisën në vitin 2019 dhe nga pasojat negative që po vijnë nga tërmeti.
Selami Xhepa, mendon se prioritete për vitin 2020 duhet të jenë reformat e klimës së biznesit dhe krijimit të besimit tek institucioni, tek ligji dhe shteti ligjor dhe eficienca e administratës publike.
Gjithashtu është me rëndësi të jashtëzakonshme rikonsiderimi i politikave të shpërndarjes më të drejtë të ardhurave që krijohen në ekonomi nga puna dhe një rritje e mëtejshme e pagave.
Si e vlerësoni ecurinë e ekonomisë shqiptare për vitin 2019?
Viti 2019 ishte ndër me të vështirët për ekonominë e vendit. Zhvillimet e brendshme politike në vend, mungesa e reformave, përkeqësimet e klimës së biznesit të regjistruara nga raporti Doing Business i Bankës Botërore dhe korrupsioni në rritje në vend, bënë që investimet private, veçanërisht ato të huaja të mbeten të ulëta. Rritja ekonomike prej fillimit të vitit dhe deri me fillimin e sezonit turistik mbeti anemike dhe shumë poshtë objektivit të vendosur në programin ekonomik e buxhetor të vitit. Edhe turizmi, që ka një efekt me rëndësi për ekonominë, pati ngërçe në fillimet e tij për shkak të pasigurive të procesit zgjedhor dhe klimës së tensionuar politike në vend. Për pasojë edhe treguesit buxhetorë të të ardhurave dhe shpenzimeve dhe investimet publike kanë pasur ecuri poshtë objektivit.
Si i parashikoni ecurinë e ekonomisë më 2020 dhe si do të ndikojnë faktorët e brendshëm (sidomos tërmeti 26 nëntorit) dhe të jashtëm në stabilitetin ekonomik të vendit?
Mendoj se viti 2020 jep pak shpresa për ndonjë ndryshim të ndjeshëm në dinamikat e saj të rritjes. Zhvillimet politike mbetën të brishta dhe konflikti politik akoma nuk ka zgjidhje. Treguesit financiarë e buxhetorë të planifikuar realizojnë një reduktim të deficitit buxhetor dhe të borxhit publik, por kjo vjen përmes reduktimit të shpenzimeve në ekonomi dhe jo rritjes së të ardhurave. përkundrazi të ardhurat bien në raport me GDP, e po kështu dhe shpenzimet dhe investimet publike, të cilat bien dhe në terma nominal. Ndërkohë, nevojat e shoqërisë për t’iu kthyer normalitetit të jetesës pas pasojave mjaft të rënda të tërmetit të 26 nëntorit, kërkojnë investime në shkallë të gjerë. Mbështetja ndërkombëtare, edhe me konferencën e planifikuar të donatoreve, siç kanë treguar edhe eksperiencat e hershme të vendit tonë (por edhe në vendet e tjera), janë ndihmuese, por nuk do të mund të arrijnë të plotësojnë nevojat për “goditjen” e fortë që i duhet dhënë ekonomisë për një ndryshim të fortë të trajektores rritëse.
Burimet e brendshme janë thelbësore dhe deri me tani nuk duket se ka një perspektivë të qartë nga qeveria se si do të gjenerohen. Rialokimet buxhetore nuk shtojnë kapitale të reja të freskëta. Edhe sektori i turizmit gjatë këtij viti do të jetë shumë më i dobët për shkak të imazhit negativ të tërmetit që ka goditur besimin e agjencive turistike, sidomos për zonën e Durrësit që ka një peshë të rëndësishme ne këtë industri. Në tërësi, gjykoj se viti 2020 do të mbetet po aq anemik sa dhe ai që sapo lamë pas.
Cilat janë shanset dhe sfidat me të cilat do të përballen politikëbërësit dhe qytetarët shqiptare më 2020 ?
Politikëbërja, më se pari, duhet të kërkojë një zgjidhje të problemeve politike, pasi problemet e ekonomisë janë me burim nga krizat e brendshme politike. Mungesa e standardeve të qeverisjes demokratike, mungesa e llogaridhënies dhe transparencës, përgjegjshmëri në nivelet më të ulëta nga strukturat e institucioneve publike, kanë dëmtuar rëndë besimin tek klasa politike dhe veçanërisht tek rinia, që po vazhdon të braktisë vendin, në kërkim të një shprese më të mirë jashtë vendit. Nëse nuk bëjmë kthesën e pritur prej kohësh për një jetë normale politike dhe institucione funksionuese demokratike, vendi do te ketë sfida edhe më serioze me tregun. Ngushtimi i tregut për shkak te rënies se fuqisë blerëse, mungesa e investimeve të rëndësishme, dhe veçanërisht mungesat e theksuara të fuqisë punëtore, do të krijojnë një gjendje paqëndrueshmërie të tregut e cila nuk mund të zgjidhet as me thirrjen e punëtoreve te huaj. Ne veçanti mendoj se janë prioritare reformat e klimës së biznesit dhe krijimit të besimit tek institucioni, tek ligji dhe shteti ligjor dhe eficienca e administratës publike. Gjithashtu është me rëndësi të jashtëzakonshme rikonsiderimi i politikave të shpërndarjes më të drejtë të ardhurave që krijohen në ekonomi nga puna.
Vazhdimi me këto nivele pagash do të vrasë rritjen e produktivitetit, ndërkohë që normat e larta më të cilat operojnë firmat shqiptare (edhe pse bilancet kontabël maskojnë fort dhe nuk lejojnë transparence mbi këto çështje), nuk justifikojnë pagat e ulëta me argumentin se produktiviteti fuqisë punëtore është i ulët. Personalisht këtë çështje e konsideroj fondamentale jo vetëm thjesht në kontekstin e një shoqërie me kohezive, por para se gjithash edhe instrumentin kryesor për të ndikuar në rritjen me të fortë të ekonomisë. Mendoj se këto reforma duhen fokusuar në mënyre imediate dhe mbi to të punohet në mënyrë konsistente dhe për një periudhe të gjatë kohe./Monitor/
