Plani i Rritjes prej 6 mld € i KE, si mund të përfitojë Shqipëria

Plani i ri i rritjes i Komisionit Europian, KE, po jep një shtysë të fortë në drejtimin e duhur, veçanërisht kur bëhet fjalë për krijimin e tregut të përbashkët rajonal dhe zbatimin e reformave themelore.

Bazuar në përmbushjen e detyrimeve në kuadër të agjendës së reformave, vendet do të kenë mundësi të përfitojnë rreth 6 miliardë euro, të parashikuara në formën e huave dhe të granteve nëpërmjet disbursimeve të drejtpërdrejta në buxhetet kombëtare, sqaron në një intervistë për Monitor, Nënkryetari i Bankës Europiane të Investimeve, BEI, Kyriacos Kakouris.

6 mld € hua dhe grante

Në kohët e pasigurive globale, qëndrimi në rrugën e rritjes së qëndrueshme drejt anëtarësimit në BE duhet të mbetet një nga prioritetet për vendet e Ballkanit Perëndimor.

Si banka e Bashkimit Europian, në pronësi të shteteve anëtare, dhe financuesi më i madh shumëpalësh në rajon, ne besojmë fuqimisht se agjenda e zgjerimit dhe integrimi i mëtejshëm i tregut sjellin mundësi të mëdha për njerëzit në rajon për sa i përket qëndrueshmërisë financiare, vendeve të reja të punës dhe standardeve më të mira të jetesës.

Në këtë drejtim, plani i ri i rritjes i Komisionit Europian, KE, po jep një shtysë të fortë në drejtimin e duhur, veçanërisht kur bëhet fjalë për krijimin e tregut të përbashkët rajonal dhe zbatimin e reformave themelore.

Bazuar në përmbushjen e detyrimeve në kuadër të agjendës së reformave, vendet do të kenë mundësi të përfitojnë rreth 6 miliardë euro, të parashikuara në formën e huave dhe të granteve nëpërmjet disbursimeve të drejtpërdrejta në buxhetet kombëtare.

Tashmë janë përcaktuar hapa konkretë që synojnë të sjellin shpejt përfitime të prekshme. I tillë është rasti me hapjen e qendrave europiane të inovacionit dixhital për sipërmarrjet e reja rajonale, si dhe me miratimin e grantit prej 15 milionë eurosh për instalimin e Wi-Fi në mbi 400 bashki në të gjithë Ballkanin Perëndimor.

Për më tepër, “korsitë e gjelbra” të prezantuara gjatë pandemisë së Covid-19 ndryshuan rregullat e lojës për tregtinë rajonale, duke mundësuar reduktim me rreth 3 orë të kohës së pritjes në pikat kufitare.

Sipas raportit të Bankës Botërore, ulja e kohës së tranzitit në pikat kufitare gjeneron përfitime në terma të të ardhurave reale në rajon prej rreth 2,5%.

BEI Globale, krahu i Bankës Europiane të Investimeve për financimin e aktiviteteve jashtë Bashkimit Europian, është gati të ndajë përvojën e vet për të mbështetur zbatimin e Instrumentit të Rimëkëmbjes dhe Qëndrueshmërisë së BE-së, mbi të cilën është projektuar plani i rritjes.

Duke ecur përpara në zinxhirët e vlerës globale

Ngritja e bizneseve të forta dhe konkurruese dhe krijimi i klimës më tërheqëse të investimeve kërkon përshpejtimin e reformave të nevojshme, së bashku me lidhjen, përmirësimin e aftësive, duke përparuar me tranzicionin e gjelbër dhe dixhital.

Përparimi në këto fusha do të ndihmojë rajonin që të shpëtojë nga të ashtuquajturit “kurthi i të ardhurave mesatare” (specializimi sektorial në aktivitetet me vlerë të shtuar të ulët) dhe të kalojë në ekonomi me vlerë të shtuar më të lartë, siç tregohet nga raporti i BEI-t me titull “Karikimi i baterive”.

Për të arritur këtë, nevojiten institucione më të forta, infrastrukturë më e mirë, zgjerim i dixhitalizimit dhe më shumë investime në energjinë e rinovueshme dhe arsim, me qëllim rritjen e investimeve të huaja në sektorët e teknologjisë së lartë.

Sipas raportit të OBZHE-së, të publikuar në vitin 2023, ekonomitë e Ballkanit Perëndimor kanë bërë përparim të kufizuar në mbylljen e hendekut me BE-në, ku PBB-ja rajonale për frymë është vetëm 38% e mesatares së BE-së në vitin 2022. Megjithëse kjo përfaqëson një rritje nga periudha e mëparshme, ajo nënvizon boshllëkun thelbësor që rajoni duhet të trajtojë për të arritur një konvergjencë të plotë.

Për këtë qëllim, edhe përmirësimi i qeverisjes së infrastrukturës publike është identifikuar si një nga prioritetet në të ardhmen. Caktimi me kujdes i prioriteteve për projektet strategjike dhe ngritja e kapaciteteve për përgatitjen, zbatimin dhe mbikëqyrjen e tyre ka rëndësi të madhe.

Siç tregohet në raportin e Bankës Botërore për Ballkanin Perëndimor, përmirësimet e kaluara në infrastrukturë kanë rritur të ardhurat reale me rreth 5% dhe ka potencial për t’i rritur më tej me 7% në rastin e anëtarësimit në BE.

Asistencë teknike nga BE për të siguruar projekte më të mira

Në këtë drejtim, programi këshillimor i BEI-t, JASPERS, i bashkëfinancuar nga Komisioni Europian, tashmë ka rritur asistencën e tij teknike për të mbështetur edhe më shumë projekte në rajon, duke përfshirë në kuadër të planit ekonomik dhe të investimeve të BE-së, si dhe strategjive në sektorë kyçë.

Duke qenë se ka qenë aktive në Ballkanin Perëndimor që nga viti 2011, JASPERS kontribuuan në përgatitjen e projekteve me vlerë 9 miliardë euro. Ata po ndihmojnë gjithashtu në ngritjen e kapaciteteve të ekipeve vendase të ngarkuara me zbatimin e projektit, gjë që është thelbësore për shfrytëzimin e mundësive rreth nismave më të fundit të BE-së, duke përfshirë planin e rritjes.

Kjo mbështetje teknike është shpesh pjesë integrale e paketave financiare të BE-së për investimet strategjike në rajon. I tillë është rasti me projektet e transportit të qëndrueshëm, të nënshkruar së fund

Këto projekte janë pjesë e ambicieve të BE-së për të mbështetur modernizimin e sektorit hekurudhor në Ballkanin Perëndimor, duke synuar të rrisë interesin, sigurinë dhe efikasitetin e tij, duke mundësuar njëkohësisht kalimin drejt mënyrave më të qëndrueshme të transportit.

BEI Globale do të japë mbi 1,5 miliardë euro për këto projekte, si financuesi kryesor i investimeve hekurudhore në Ballkanin Perëndimor.

Përshpejtimi i kalimit drejt energjisë së rinovueshme

Fusha tjetër e rëndësishme, ku rajoni duhet të përshpejtojë konvergjencën, është sektori i energjisë së pastër. Ne po mirëpresim përpjekjet e qeverive rajonale në përcaktimin e qëllimeve klimatike dhe miratimin e një kuadri rregullator për përfshirjen e më shumë burimeve të energjisë së rinovueshme, gjithashtu në përputhje me agjendën e gjelbër të BE-së.

Kalimi nga qymyri në energjinë e rinovueshme është një proces që kërkon gjithashtu përmirësimin dhe zgjerimin e infrastrukturës kryesisht të vjetruar të energjisë, si dhe miratimin e strategjive të drejta të tranzicionit për të lehtësuar ndikimin e mundshëm negativ në fuqinë punëtore dhe mjedisin.

EIB Global po mbështet vendet e rajonit në këtë rrugë. Një nga instrumentet në dispozicion është në nismën e BE-së për rajonet e qymyrit në tranzicion në Ballkanin Perëndimor dhe Ukrainë, që tashmë po ofron një platformë për angazhim me autoritetet vendase në rajonet pilot, për të ndihmuar në zhvillimin e udhërrëfyesve dhe programeve të tranzicionit.

Në vitin 2023, BEI ishte gjithashtu një nga nënshkruesit e Deklaratës për Platformën e Investimeve në Tranzicion të Drejtë për Maqedoninë e Veriut, për të ofruar investime, politika dhe asistencë teknike për vendosjen e vendit prej 1.7 GW të kapacitetit të energjisë së rinovueshme deri në vitin 2030.

Në bashkëpunim me KfW, BEI ka nënshkruar së fundmi rreth 70 milionë euro për ndërtimin e një parku eolik në rajonin e Travnikut në Bosnjë-Hercegovinë, si dhe një nga centralet fotovoltatike diellore më të mëdha rajonale afër Prishtinës – me kapacitet deri në 100 MWac (120 MWp).

Pas përfundimit, centrali pritet të prodhojë rreth 169 GWh energji elektrike dhe të shmangë mesatarisht 174 000 tonë CO₂ në vit. Po shqyrtojmë gjithashtu investime të reja në sektorin e energjisë së rinovueshme në Shqipëri.

Kombinimi i mbështetjes financiare dhe teknike

Si një nga financuesit më të mëdhenj shumëpalësh në mbarë botën, ne e dimë rëndësinë e mbështetjes financiare dhe teknike dhe këshilluese, të cilën e kemi vënë në dispozicion të partnerëve tanë për të zhvilluar dhe për të zbatuar projekte dhe programe investimi, si dhe për të përmirësuar kuadrin institucional dhe rregullator.

Shumica e projekteve në Ballkanin Perëndimor përfitojnë nga kredi të favorshme, mbështetje teknike dhe grante të shumta të BE-së, të kanalizuara nëpërmjet kornizës së investimeve të Ballkanit Perëndimor.

Në përputhje me qasjen Ekipi i Europës, ai synon të rrisë harmonizimin dhe bashkëpunimin në investime për zhvillimin socio-ekonomik të rajonit dhe të kontribuojë në perspektivën europiane të rajonit.

Pavarësisht qëndrueshmërisë ekonomike të treguar deri më tani, ekonomitë e Ballkanit Perëndimor mbeten të brishta prej kushteve të dobëta makrofinanciare.

Duke pasur parasysh situatën aktuale të tensionuar gjeopolitike, ndërprerjet e zinxhirëve të furnizimit dhe presionet e vazhdueshme inflacioniste, këto dobësi mund të pengojnë rritjen, hapjen e mëtejshme të ekonomive rajonale dhe hyrjen e Investimeve të Huaja Direkte, IHD.

Në kuadër të qasjes së përbashkët të BE-së me forcat tona të njësuara, ne jemi gati të rrisim konkurrencën e ekonomive vendase nëpërmjet integrimit me tregun e përbashkët të BE-së, dixhitalizimit, zhvillimit të aftësive në përputhje me nevojat e tregut dhe diversifikimit të energjisë./Monitor/