Serbia përballet me sfida energjetike nga SHBA dhe Rusia

Vetëm brenda një jave, Serbia mori dy lajme që ngritën pyetje për sigurinë e saj energjetike: ndërsa Shtetet e Bashkuara filluan të zbatojnë sanksione ndaj Industrisë Serbe të Naftës, NIS, për shkak të pronësisë së saj ruse, Moska vendosi që marrëveshja e gazit me Beogradin të zgjatet vetëm deri në fund të vitit.

Kjo shkaktoi shqetësim – pavarësisht garancive nga autoritetet – nëse do të ketë sasi të mjaftueshme të energjisë për ngrohje.

E vetmja kompani në Serbi që merret me hulumtimin, prodhimin dhe përpunimin e naftës, NIS, u vendos nën sanksionet e Shteteve të Bashkuara që nga 9 tetori, për shkak të pronësisë së saj kryesisht ruse.

Në anën tjetër, presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiç, foli edhe për një “lajm shumë zhgënjyes” që i mbërriti këtij vendi dy ditë më vonë: Rusia zgjati marrëveshjen e gazit me Serbinë deri në fund të vitit, dhe jo për tre vjet, siç prisnin autoritetet serbe.

Serbia varet nga gazi rus, dhe shumica e familjeve që përdorin ngrohjen qendrore në Serbi, e sigurojnë me gaz.

Ekonomisti Lubodrag Saviç thotë se nuk pritet ndalim i furnizimit me gaz për Serbinë, e as rritje e çmimit të tij.

“Kjo është një lëvizje taktike e Rusisë, një lloj presioni ndaj Serbisë me një mesazh të qartë: Ne jemi të hapur për bisedime, por nuk do të ketë nacionalizim të NIS-it”, shpjegon ai për RFE.

Vuçiç tha më 11 tetor se zyrtarët amerikanë i kanë sugjeruar që Serbia ta nacionalizojë NIS-in për të shmangur sanksionet, por ai tha se e ka refuzuar këtë.

Pas një takimi me një delegacion rus lidhur me NIS-in, më 13 tetor, Vuçiç njoftoi në rrjetin social Instagram se nuk do të ketë asnjë mungesë të naftës apo produkteve të saj dhe asnjë krizë energjetike.

Cilat janë reagimet e zyrtarëve në Serbi?

Vuçiç tha se është “i kënaqur me konstruktivitetin dhe sinqeritetin” pas takimit që zhvilloi me kryetarin e Bordit të Drejtorëve të Gazpromneftit, Alexander Dyukov, dhe zëvendësministrin rus të Energjisë, Pavel Sorokin.

Kompania ruse Gazpromneft – degë e Gazpromit – ka aksionet më të mëdha në NIS: 44.9 për qind.

Pronare tjetër e rëndësishme është një kompani tjetër e menaxhuar nga Gazpromi: Intelligence nga Shën Petersburgu, me 11.3 për qind të aksioneve.

Vuçiq tha se shteti “do të marrë masa” për shkak të sanksioneve ndaj NIS-it dhe se ai do t’i paraqesë palës ruse “ide të reja” në lidhje me kompaninë e sanksionuar.

NIS u vendos në listën e sanksioneve të Shteteve të Bashkuara me qëllim parandalimin e financimit të luftës së Rusisë në Ukrainë përmes parave që gjenerojnë kompanitë ruse të energjisë.

Deklaratat e ministres serbe të Energjisë, Dubravka Gjedoviç Handanoviç, në lidhje me sanksionet kundër NIS-it ishin më të ashpra.

Më 11 tetor, ajo njoftoi për mbajtjen e një mbledhjeje të jashtëzakonshme të Bordit të Drejtorëve të NIS-it, por tha se plani i menaxhimit për operacionet e kompanisë nuk është prezantuar.

“Ne prisnim të dëgjonim se cili është plani i menaxhmentit dhe i kompanisë për operacionet për tre, katër, pesë ose gjashtë muajt e ardhshëm. Fatkeqësisht, nuk kemi dëgjuar për këtë plan. Nuk e kemi dëgjuar as planin dhe as programin. Dhe kjo është shqetësuese”, tha Gjedoviç Handanoviç për Radio Televizionin e Serbisë, RTS.

Ajo shtoi se plan i partnerëve rusë ishte të prisnin që lufta në Ukrainë të mbaronte dhe të arrihej një marrëveshje midis Rusisë dhe SHBA-së, që do të ndikonte edhe në sanksione.

Ministria e Energjisë e Serbisë nuk iu përgjigj pyetjeve të RFE se si mungesa e një kontrate afatgjate të gazit dhe sanksionet kundër NIS-it do të ndikojnë ngrohjen në Serbi.

Ngjashëm, as Srbijagas – kompania për transportin, ruajtjen, shpërndarjen dhe tregtimin e gazit natyror – nuk iu përgjigj pyetjeve në lidhje me marrëveshjet e gazit.

Lajme të këqija në prag të sezonit të ngrohjes

Në Serbi, sezoni i ngrohjes nis më 15 tetor.

Zyrtarët serbë prisnin një marrëveshje të re trevjeçare me Gazpromin e Rusisë, për të importuar 2.5 miliardë metra kub gaz në vit.

Kontrata e mëparshme dhjetëvjeçare skadoi në maj.

Megjithatë, pala ruse vendosi ta zgjaste kontratën vetëm deri në fund të këtij viti.

Sipas një raporti nga Agjencia Shtetërore e Energjisë në Serbi, shumica e familjeve në këtë vend që përdorin ngrohjen qendrore, e sigurojnë atë nga gazi.

Termocentralet e Beogradit konfirmuan për Radion Evropa e Lirë se përdorin kryesisht gaz për ngrohje (98.46 për qind) dhe shumë më pak burime të tjera të energjisë, si qymyri dhe nafta.

Kjo kompani nuk iu përgjigj qartazi pyetjes nëse sanksionet kundër NIS-it do të ndikonin në furnizimin me mazut, pasi mazuti merret nga nafta.

“Termocentralet e Beogradit janë të detyruara, sipas Ligjit të Energjisë, të sigurojnë rezerva të një burimi zëvendësues të energjisë për 15 ditë ngrohje. Këto rezerva janë siguruar tashmë”, thuhet në përgjigje.

Sipas Agjencisë së Energjisë, pjesën më të madhe të gazit në Serbi e shfrytëzon industria, me 64 për qind, familjet 16 për qind dhe termocentralet 20 për qind.

Gazi dhe mazuti përdoren në një masë më të vogël edhe për prodhimin e energjisë elektrike në Serbi.

Kompania e Energjisë Elektrike e Serbisë nuk iu përgjigj pyetjes së REL-it se si do të ndikojnë problemet me NIS-in dhe marrëveshjen e gazit në furnizimin me energji.

Serbia mes dy zjarresh

Ekonomisti Lubodrag Saviq beson se Serbia nuk do të përballet me mungesa gazi, sepse interesat e Serbisë dhe Rusisë janë të njëjta.

“Nëse Serbia respekton interesin e Rusisë [në NIS], nuk ka asnjë shans që marrëveshja e gazit të mos zgjatet pas këtij viti”, beson ai.

Saviq shton se interesi i Rusisë është të shesë gaz, por se ajo ka një interes edhe më të madh, që është politik, në pjesën që ka të bëjë me NIS-in.

Kur bëhet fjalë për pjesën politike të marrëdhënieve me Rusinë, Serbia nuk ka rënë dakord për sanksionet perëndimore kundër Moskës as tre vjet pas fillimit të pushtimit rus të Ukrainës – pavarësisht thirrjeve dhe paralajmërimeve nga Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara.

Varësia nga energjia ruse është një nga argumentet e saj për një qëndrim të tillë.

Saviq thotë se sanksionet amerikane kanë për qëllim të zvogëlojnë ndikimin rus në botë dhe se në shënjestër të tyre është gjendur edhe Serbia.

Që nga janari, kur NIS-i u vendos në listën e kompanive të sanksionuara, SHBA-ja e shtyu zbatimin e sanksioneve tetë herë – herën e fundit deri më 8 tetor.

Ndërkohë, struktura e pronësisë së NIS-it ndryshoi disa herë, por mbetet kryesisht nën kompanitë ruse.

I ngarkuari me punë në Ambasadën amerikane në Serbi, Alexander Titolo, deklaroi më 9 tetor se sanksionet amerikane ndaj NIS-it nuk kanë në shënjestër popullin serb, por, përkundrazi, të ushtrojnë presion financiar mbi Rusinë për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë.

Ambasadori rus në Beograd, Aleksandr Botsan-Kharchenko, tha se Rusia është e vetëdijshme se sanksionet e vendosura nga SHBA-ja ndaj NIS-it janë një problem serioz, por se “do të bëjë gjithçka” për t’u siguruar që qytetarët të mos i ndiejnë pasojat e tyre./RFE/