SHBA po krijon një krizë në Kosovë

nga Edward Joseph*

Nëse dikush mund ta kuptojë përplasjen e shëmtuar dhe të panevojshme mes Shteteve të Bashkuara dhe Kosovës, ai është Volodymyr Zelensky. Kërkojini presidentit ukrainas t’u japë rusëve etnikë autonomi dhe Zelensky do të bëjë menjëherë tre pyetje: A do të pranojnë rusishtfolësit që të jetojnë në Ukrainë, jo në Rusi? A do ta njohë Rusia sovranitetin dhe integritetin territorial të Ukrainës? Dhe a do të na lejojë përfundimisht dhënia e autonomisë të anëtarësohemi në NATO?

Paaftësia e Shteteve të Bashkuara dhe Bashkimit Evropian për t’iu përgjigjur këtyre pyetjeve, si në rastin e Kosovës dhe Serbisë, është në themel të luftës vetëshkatërruese të pushtetit perëndimor me kryeministrin e Kosovës Albin Kurti. Në vend që ta shikojnë autonominë në mënyrë strategjike – siç do ta bënte Zelensky, dhe siç bën presidenti rus Vladimir Putin – zyrtarët e administratës Biden janë po aq dogmatikë sa kryeministri i Kosovës që ka tërhequr zemërimin e Perëndimit.

Washingtoni ka përmbushur detyrimin e kahershëm të Prishtinës, të pranuar së fundmi nga Kurti, për të krijuar një Asociacion të komunave me shumicë serbe. E frustruar me kryeministrin e Kosovës për dështimin në paraqitjen e kushteve të tij për themelimin e Asociacionit, dhe e zemëruar me operacionin e tij të fundit, të pamatur të policisë speciale në veriun e mbizotëruar nga serbët e Kosovës, administrata e Bidenit tashmë e ka ndëshkuar Kosovën dhe është gati të shkaktojë më shumë dhimbje.

Duke hequr dorë nga presioni, Kurti deri më tani ka hedhur poshtë kërkesat e SHBA-së dhe BE-së për të tërhequr policinë speciale nga veriu, për të hequr kryetarët e bashkive të instaluara së fundmi nga ndërtesat komunale dhe për të shkuar drejt zgjedhjeve të reja. Kurti këmbëngul që serbët që sulmuan NATO-n dhe policinë e Kosovës më 29 maj, fillimisht të sillen para drejtësisë, si pjesë e planit pesëpikësh të kryeministrit për të ulur tensionet. Për të shmangur një bojkot tjetër serb të zgjedhjeve, presidentja e Kosovës Vjosa Osmani – e cila kryesisht mbështet linjën e Kurtit – ka propozuar që të paktën 20 për qind e votuesve të nënshkruajnë një peticion për një zgjedhje të re.

Me mosbindjen e tij, Kurti ka zemëruar Shtetet e Bashkuara, aleatin më të rëndësishëm të Kosovës, ka armiqësuar popullsinë serbe të Kosovës dhe i ka dhënë shtysë presidentit serb Aleksandar Vuçiç, pikërisht në kohën kur autokrati po përballet me protesta të pashembullta të brendshme. Dëshira e Washingtonit për të vendosur sanksione shtesë ndaj Kosovës është e kuptueshme.

Është gjithashtu një gabim i rëndë. Washingtoni dhe Brukseli ndajnë shumë fajin për krizën, duke përfshirë dhunën e paramenduar të ushtruar nga serbët kundër paqeruajtësve të NATO-s. Absurditeti i sanksionimit të një aleati demokratik në Prishtinë, ndërkohë që përshëndetet një autokrat manipulues, pro-rus si një “partner më i mirë i [SHBA-së]”, siç tha ambasadori i SHBA-së në Serbi Christopher Hill në një intervistë me shërbimin serb të Zërit të Amerikës, duhet ta pauzojë Sekretarin e Shtetit Antony Blinken.

Në vend që të lejojë zhgënjimin të udhëheqë politikën ndaj Kosovës, ose të lejojë iluzionin për të udhëhequr politikën ndaj Serbisë, Blinkeni duhet të rishqyrtojë urgjentisht qasjen e administratës së tij. I bindur nga vartësit e tij, Blinkeni me sa duket ka nënshkruar një mirëkuptim me Vuçiçin. Mbështetja e Serbisë për Ukrainën përkthehet në butësi të SHBA-së ndaj Vuçiçit, i cili ka ringjallur nacionalizmin e “serbit të madh” që e solli Beogradin në konflikt me fqinjët e tij dhe NATO-n në vitet 1990. Siç shpjegoi Hill në lidhje me ndihmën për Ukrainën, “kur njerëzit janë në bord, marrëdhëniet përmirësohen”. Kjo frazë kap qëndrimin e administratës së Bidenit ndaj Serbisë.

Ajo që duhet të shqetësojë Blinkenin është se Moska vështirë se duket e shqetësuar nga ndonjë prej arritjeve të administratës Biden me regjimin e Vuçiçit. Marrëdhëniet serbo-ruse vazhdojnë përballë votave simbolike – dhe egoiste të Beogradit të lidhura me Kosovën – kundër Rusisë në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së. Teksa armatimet moderne perëndimore e kthejnë valën e luftës kundër Rusisë, Kremlini ka hedhur poshtë raportet – të konfirmuara nga Vuçiqi – se municionet serbe të epokës sovjetike kanë gjetur rrugën e tyre drejt Ukrainës. Narrativat pro-ruse, të organizuara nga Beogradi në kundërshtim me BE-në, gjejnë rrugën e tyre në të gjithë Ballkanin.

Ndërsa Serbia diversifikon furnizimin e saj me gaz, Beogradi ka dyfishuar naftën ruse. Nocioni se Vuçiçi do të dorëzojë depozitat e litiumit të Serbisë në Perëndim duket fantastik tani që qytetarët serbë – shumë prej të cilëve kundërshtojnë ashpër minierat e litiumit – janë mobilizuar kundër presidentit të tyre dominues. Alter-egoja pro-ruse e Vuçiqit, shefi i inteligjencës Aleksandar Vulin, sapo mori pjesë në një konferencë të madhe të sigurisë në Moskë, “duke u dhënë sinjal qendrave të fuqisë perëndimore se Serbia ka një alternativë [ruse]”. Serbia mbetet vendi i vetëm evropian – përveç Bjellorusisë aleate të Kremlinit – që nuk e sanksionon Rusinë.

Çështja është se Putini beson se ai, jo Perëndimi, po fiton në Ballkan, me kosto shumë të ulët. Nga këndvështrimi i Kremlinit, çrregullimi në një rajon ku Shtetet e Bashkuara, BE dhe NATO kanë avantazhin strategjik është provë se administrata Biden nuk di se si të ushtrojë pushtetin. Nëse Vuçiçi – pa armë bërthamore apo rezerva masive të naftës dhe gazit – mund të hutojë Perëndimin, atëherë mundet edhe Putini. Moska e kupton se Kosova – jo energjia apo vëllazëria sllave ortodokse – është mundësues për marrëdhëniet serbo-ruse dhe për destabilizimin rajonal të nxitur nga Beogradi.

Me bindje gati fetare, zyrtarët amerikanë mbështesin autonominë serbe si gralin e shenjtë për mbylljen e çështjes së Kosovës. Në realitet, dhënia e Asociacionit për serbët e Kosovës – pa avancuar njohjen e Kosovës nga serbët dhe nga aleanca e plotë e NATO-s – është një propozim i tensionuar. Nuk është rastësi që Rusia gjithashtu përkrah skemën e autonomisë serbe, në të njëjtën gjuhë ungjillizuese si zyrtarët e SHBA-së dhe BE-së. “Themelimi i Asociacionit të Komunave Serbe do të garantonte të drejtat, sigurinë dhe besimin në të ardhmen (për serbët në Kosovë)”, deklaroi ambasadori disavjeçar rus në Serbi Alexander Botsan-Kharchenko për agjencinë e lajmeve TASS në fund të muajit të kaluar.

Kremlini e kupton atë që Washingtoni dhe Brukseli nuk e kuptojnë: Asociacioni i propozuar është një mjet për të projektuar ambicien serbe, jo për të mbrojtur serbët e Kosovës. Vuçiçi nuk dëshiron asnjë version të Asociacionit në përputhje me sovranitetin, integritetin territorial dhe funksionalitetin e Kosovës. Pavarësisht garancive me shkrim nga zyrtarë të lartë të SHBA-së, Uashingtoni nuk ka treguar se mund ta bindë Beogradin që të pranojë një formë stabilizuese të autonomisë – edhe përgjatë linjave të paqarta të propozuara nga kryeministri shqiptar Edi Rama.

Përkundrazi, zyrtarët i bëjnë presion Kosovës që të negociojë jashtë propozimit serb për autonomi, edhe pse ata pranojnë se ai është jashtëzakonisht i papranueshëm. Duke vërtetuar një pozicion hapjeje shkatërrues është një grackë klasike negociuese. Në këtë rast, ndërmjetësuesit perëndimorë harrojnë se Vuçiçi ka përmbysur marrëveshjen Kosovë-Serbi të bërë më 18 mars, ditën kur BE-ja dhe SHBA-ja e shpallën atë si “ligjërisht të detyrueshme”, edhe pse presidenti serb refuzoi ta nënshkruajë atë.

As Shtetet e Bashkuara, as BE, e madje as NATO nuk duket se e kuptojnë rrezikun e vërtetimit të përsëritur të taktikave fizikisht destruktive serbe në veri të Kosovës. Ndërsa një oficer amerikan i KFOR-it në terren vlonte për sulmet e 29 majit nga serbët, zyrtarët denigronin Kurtin, duke e lejuar Vuçiqin të arratisej i lirë. Kjo është e pafalshme duke pasur parasysh përdorimin e mjeteve shpërthyese të dizajnuara me kujdes që kërkojnë përgatitje, të cilat nuk mund të kishin kaluar pa u vënë re nga Beogradi.

Hilli fajëson në mënyrë rutinore Kosovën – një vend në të cilin ai nuk është i akredituar – ndërkohë që injoron lëvizjet nxitëse të Beogradit. Në dhjetor, Vuçiçi e quajti Kurtin “llum terrorist”. Në prill, Vuçiqi promovoi bojkotin e serbëve të Kosovës ndaj zgjedhjeve në veri, duke e etiketuar qeverinë e Kosovës “pushtuese”. Me kërkesa zhvatëse, presidenti serb vazhdon të bllokojë serbët e Kosovës që të zgjedhin liderët e tyre.

Dimrin e kaluar, zyrtarët e SHBA-së dhe NATO-s i bënë shqyrtim serioz kërkesës së pacipë të Beogradit për të dërguar trupat e tij në Kosovë dhe racionalizuan barrikadat kërcënuese të vendosura shpesh në veri të vendit. Në versionin aktual të sindromës së Stokholmit, zyrtarët perëndimorë, duke përfshirë një gjeneral të Gardës Kombëtare të Ushtrisë Amerikane, tani e konsiderojnë Vuçiçin si çelësin e stabilitetit, disa ditë pasi udhëheqësi serb vendosi forcat e tij në gatishmëri të lartë dhe nuk arriti të parandalonte sulmet ndaj NATO-s, duke nxitur një shtim të trupave të KFOR-it.

Nuk ka dyshim se Kurti, duke injoruar thirrjet e qarta dhe të koordinuara të SHBA-së dhe NATO-s, është bashkëfajtor i dhunës. Fatkeqësisht, të tillë janë edhe negociatorët e SHBA-së dhe BE-së, të udhëhequr nga shefi i marrëdhënieve të jashtme të BE-së, Josep Borrell. Në mars, BE-ja dhe Shtetet e Bashkuara lejuan Vuçiçin të largohej nga Ohri, Maqedonia e Veriut – vendi i negociatave kryesore midis Beogradit dhe Prishtinës – pa një përkushtim që serbët të kthehen në institucionet e Kosovës dhe të marrin pjesë në zgjedhjet për kryetarë komunash.

Kjo mbikëqyrje çoroditëse sakatoi negociatat për autonominë, në të cilat përfaqësuesit e zgjedhur serbë do të luanin një rol kritik. Zgjedhjet e suksesshme do t’i kishin legjitimuar përfaqësuesit në sytë e të gjitha partive, duke përfshirë ato në Prishtinë, dhe do të shënonin një kthesë nga largimi i hidhur dhe i prodhuar serb për targat në fund të vitit të kaluar. Pranimi i papritur i Kurtit për Asociacionin u dha negociatorëve mundësinë për të shtypur Vuçiqin për këtë shfaqje jetike të mirëbesimit. Në vend të kësaj, Shtetet e Bashkuara dhe BE-ja panë se si Beogradi po projektonte një bojkot të zgjedhjeve të 23 prillit në veri – të organizuara nga Kosova dhe të lavdëruara nga SHBA-ja – duke krijuar terrenin për krizë.

Kërcënimet e fshehura hollësisht të SHBA-së për të rrëzuar qeverinë Kurti për Asociacionin – një taktikë e ashpër e përdorur edhe në vitin 2020 nga administrata Trump – mjegullojnë dështimin e administratës Biden për të krijuar apo edhe për të kuptuar kushtet për të arritur autonominë. Siç mund të zbulojë përfundimisht administrata në Ukrainë, autonomia është një çështje e statusit përfundimtar, që përfaqëson levën e fundit të një vendi të përballur me një fqinj armiqësor, irredentist si Rusia apo Serbia.

Fatkeqësisht, marrëveshja Bruksel-Ohër që Shtetet e Bashkuara dhe BE-ja ia imponuan kryesisht Serbisë dhe Kosovës është vetëm e përkohshme për kah natyra. Kjo do të thotë se qasja perëndimore mbështetet në një kontradiktë: Kosova duhet të bëjë një lëshim në statusin përfundimtar për autonominë, por Perëndimi – në rastin më të mirë – mund të premtojë vetëm përparim në rritje në marrëdhëniet me Serbinë dhe me përpjekjen e Kosovës për personalitet të plotë ndërkombëtar.

Edhe nëse Prishtina i përmbush të gjitha obligimet e saj, duke përfshirë themelimin e Asociacionit, Kosova nuk ka asnjë garanci për kërkesat e saj thelbësore strategjike. Serbët e Kosovës mund të ruajnë besnikërinë e tyre ndaj Beogradit dhe të sfidojnë Prishtinën. Serbia ende mund ta refuzojë njohjen de jure të Kosovës. Dhe, mbi të gjitha, Kosova mund të mbetet jashtë NATO-s – garancia unike e sovranitetit dhe integritetit territorial të Prishtinës.

Rruga e Kosovës drejt aleancës mbetet e bllokuar nga katër anëtarë të NATO-s: Greqia, Rumania, Sllovakia dhe Spanja. Zyrtarët e Departamentit të Shtetit të SHBA-së, duke përfshirë Blinkenin, pohojnë se zbatimi i marrëveshjes së Ohrit do t’i mundësojë Uashingtonit të apelojë ndaj katër pengesave.

Në fakt, tre palët e vijës së ashpër—Bukureshti, Bratislava dhe Madridi—kapen pas pozicioneve të tyre për arsye që nuk kanë të bëjnë me sjelljen e Kosovës. Ka pak prova që Uashingtoni ka investuar shumë për t’i bërë këta aktorë – të cilët mbajnë çelësin e përparimit në të gjithë rajonin – të ndryshojnë mendje, qoftë edhe përkohësisht. Spanja dhe Sllovakia, për shembull, mund t’i kthejnë lehtësisht trupat e tyre në misionin e KFOR-it, i cili është status neutral. Madridi mund të imitojë Bratislavën dhe të hapë një zyrë ndërlidhëse në Prishtinë – një hap që do të shkonte larg për të siguruar Kosovën se autonomia serbe mund të çonte në anëtarësimin në NATO.

Në vend të kësaj, Spanja, së bashku me Rumaninë, votuan në prill kundër anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës. Kështu bëri edhe Serbia, duke shkelur hapur detyrimet e saj në marrëveshjen e ndërmjetësuar nga BE-ja. Pengimi flagrant karakteristik i Beogradit nuk ka tërhequr asnjë nga kritikat e drejtuara ndaj Prishtinës për zvarritjen e saj në asociacion.

Me pak fjalë, do të duhen më shumë se sa sanksione të mira që Shtetet e Bashkuara të dalin nga kriza që Washingtoni dhe Brukseli ndihmuan të krijohet. Pretendimi se Shtetet e Bashkuara kanë një partner në Beograd dhe një armik në Prishtinë, as nuk do ta zbutë ngecjen aktuale në veri dhe as nuk do të çojë në stabilitet.

Pavarësisht agjendës së tij të furishme globale, Blinkeni duhet të ushtrojë personalisht kontrollin mbi politikën e SHBA-së për Ballkanin. Si fillim, administrata e Bidenit duhet të disiplinojë ambasadorët e saj në rajon, duke kufizuar ekskursionet e Hillit në politikën e një vendi, Kosovës, që nuk i përket më Serbisë. Ndarjet midis ambasadave të SHBA-së në Beograd dhe Prishtinë kanë tërhequr vëmendjen e partnerëve kryesorë të BE-së dhe kanë minuar autoritetin e Blinkenit.

Në thelb, Blinkeni duhet të vendosë nëse çrregullimi rajonal dhe dëmtimi i besueshmërisë së SHBA-së ia vlejnë përqafimin e pamenduar të një autokrati serb të refuzuar nga një pjesë e gjerë e popullsisë së tij. Në fund të fundit, Uashingtoni ka një model alternativ. Në Hungarinë fqinje, ambasadori i SHBA-së, David Pressman, ka dëshmuar se një qasje e qëndrueshme, e përqendruar te vlerat, mund të arrijë shumë më tepër ndikim – mbi një autokrat shumë më të frikshëm – se çdo gjë e arritur në Serbi.

Në vend të qortimeve të hartuara me nguti, Blinkeni duhet të mbajë një fjalim të menduar me themel tërësisht mbi politikën e SHBA-së ndaj Serbisë, Kosovës dhe gjithë rajonit. Blinkeni duhet të ripërqendrojë vlerat demokratike si thelbin e politikës dhe partneritetit të SHBA-së me BE-në. Ai duhet t’i udhëzojë të dërguarit dhe ambasadorët e tij që t’ua përcjellin këtë mesazh liderëve të Ballkanit, përfshirë Vuçiqin.

Blinkeni duhet ta ndjekë këtë fjalim me një vizitë – jo në rajon, por në Athinë, Bratislavë, Bukuresht dhe Madrid – katër kryeqytetet që mbajnë çelësin e avancimit të Kosovës, dhe rrjedhimisht strategjisë perëndimore, në rajon.

Blinkeni duhet të mbyllë turneun e tij në Bruksel, me Borrellin dhe përfaqësuesin special të BE-së në rajon, Miroslav Lajçak. Blinkeni duhet t’u kujtojë këtyre diplomatëve se marrëveshja ndërmjet Serbisë dhe Kosovës mban emrin e BE-së. Brukseli nuk mund të fshihet më pas vijës se është thjesht një lehtësues. Në vend të më shumë “paqartësie konstruktive”, Shtetet e Bashkuara dhe BE-ja duhet të fokusohen në qartësi. Prioriteti urgjent është një sekuencë e hekurt hapash që Kosova dhe Serbia duhet të ndërmarrin për të zbatuar marrëveshjen, shumë përpara fundit të vitit.

Në këtë mënyrë, Blinkeni do t’i largojë Shtetet e Bashkuara dhe BE-në nga konfuzioni dhe kriza, duke i dërguar një sinjal Moskës për vendosmërinë parimore për të konsoliduar Ballkanin në Perëndim, përkrah Ukrainës./Foreign Policy/

*Edward P. Joseph jep mësim në menaxhimin e konfliktit në Shkollën “Johns Hopkins” të Studimeve të Avancuara Ndërkombëtare. Ai shërbeu për shumë vjet në Ballkan, duke përfshirë në ushtrinë amerikane dhe si Zëvendës Shef i Misionit të OSBE-së në Kosovë.