Tkurrje pa fundosje

Një popullsi në rënie nuk ka pse të jetë një katastrofë. Ekonomia e një bote që po tkurret, shkruan The Economist

Sipas Elon Musk, njeriu më i pasur në botë dhe babai i të paktën një duzine fëmijësh, rreziku më i madh për të ardhmen e qytetërimit është kolapsi i popullsisë. Duke e parë në një këndvështrim shumë afatgjatë, ai ka të drejtë.

Nëse popullsia e botës do të bjerë pafundësisht, njerëzimi do të zhduket. Por ashtu siç rritja e popullsisë nuk i ka shteruar burimet e botës dhe nuk ka shkaktuar uri masive, siç profetët e fatkeqësive e kanë parashikuar me bindje për shekuj, edhe tkurrja nuk është një katastrofë në shkallën kohore që përdorin njerëzit normalë.

Një popullsi në tkurrje do të ketë pasoja të thella. Ajo do të përmbysë pritshmëritë për gjithçka, nga banesat tek emetimet e gazeve serrë. Një forcë pune në tkurrje dhe një numër gjithnjë e më i vogël konsumatorësh do të detyrojë rishikimin e çmimeve për shumë mallra, shërbime dhe asete.

Qeveritë do të duhet të mendojnë sërish se si do të financojnë pensionet dhe kujdesin shëndetësor, si dhe të gjejnë mënyra për të zvogëluar qytetet dhe qytezat pa shkaktuar kaos. Në shumë aspekte, tranzicioni nga e vjetra tek e reja do të jetë i vështirë.

Por një skenar i vështirë nuk do të thotë domosdoshmërisht katastrofik. Nënkuptimi i atyre që e shohin rënien e popullsisë si një fatkeqësi është se shoqëritë njerëzore nuk mund të lulëzojnë pa u zgjeruar. Të dhënat që e vërtetojnë këtë janë të pakta.

Pesimistët priren të përqendrohen te tre probleme të mundshme. Së pari, ata vënë në dukje se vendet, dhe veçanërisht qeveritë e tyre, kanë disa kosto fikse, sidomos borxhin publik.

Nëse numri i njerëzve bie, kostoja për person rritet. Së dyti, ata theksojnë se shoqëritë në tkurrje janë gjithashtu në moshë të thyer, dhe se kostoja e kujdesit për të moshuarit bëhet e papërballueshme, pasi shpërndahet mbi një numër gjithnjë e më të vogël punëtorësh.

Së fundmi, ata shqetësohen se popullsitë më të vogla gjenerojnë më pak ide të mira dhe për rrjedhojë do të kenë rritje më të ulët të produktivitetit duke e bërë një zgjidhje të dukshme për dy problemet e para të paarritshme. Por asnjëri prej këtyre problemeve nuk është aq i ngatërruar sa duket.

Le të marrim shembullin e borxhit. Duke i marrë faktorët e tjerë të pandryshueshëm, më pak njerëz do të thotë më pak rritje ekonomike. Më pak rritje, nga ana tjetër, do të thotë më pak të ardhura tatimore dhe për rrjedhojë, vështirësi më të mëdha për të mbajtur borxhin publik.

Por ka edhe një faktor tjetër: normat e interesit. Mbajtja e borxhit në nivele të qëndrueshme si pjesë e PBB-së varet jo vetëm nga madhësia e ekonomisë, por edhe nga kostoja e huamarrjes.

Në fakt, shkalla e problemit të borxhit të shkaktuar nga tkurrja e popullsisë do të varet nga modelet e kursimeve dhe shpenzimeve në një shoqëri më të vogël e më të moshuar, të cilat do të përcaktojnë normën e interesit.

Një teori është se qeveritë do t’i “përkëdhelin” të moshuarit me ndihma, duke nxitur një valë shpenzimesh. Kjo do të çonte normat e interesit drejt qiellit, dhe raportin borxh-PBB gjithashtu në rritje.

Por shumë ekonomistë janë më të qetë. Njerëzit në mbarë botën priren të kursejnë për pleqërinë e tyre, sepse nuk u besojnë qeverive që t’i mbajnë.

FMN-ja parashikon se edhe shoqëritë e moshuara në të ardhmen do të bëjnë të njëjtën gjë. Punëtorët më të moshuar do të kursejnë më shumë për pensionin e tyre.

Një mungesë relative e mundësive për investim në një ekonomi në tkurrje do t’i detyrojë ata të pranojnë kthime më të ulëta, ndaj normat e interesit do të bien. Kjo do t’u mundësonte qeverive të shlyenin më lehtë borxhet e tyre.

Barra

Edhe në aspekte të tjera, një popullsi e moshuar nuk është një barrë aq e rëndë sa mund të duket fillimisht. Nuk ka dyshim se ndërsa popullsia tkurret, pjesa e njerëzve në moshë pune do të bjerë dhe pjesa e të moshuarve që kanë nevojë për kujdes do të rritet.

ë fakt, kjo tashmë po ndodh: në shumicën e vendeve me të ardhura të mesme dhe të larta, pjesa e të rriturve në moshë pune është afër kulmit ose ka filluar të bjerë. Kjo do të ulë prodhimin për frymë.

Fatmirësisht, megjithatë, ka mënyra për të përballuar. Faktori kritik, në aspektin ekonomik, nuk është numri i njerëzve, por numri i atyre që punojnë. Dhe kjo nuk varet vetëm nga madhësia e popullsisë në moshë pune, por edhe nga shkalla e pjesëmarrjes, përqindja e atyre në moshë pune që janë në punë ose që kërkojnë punë. Në të gjitha vendet e pasura, numri i personave në punë është shumë më i vogël se popullsia në moshë pune.

Për shembull, në vitin 2024 rreth 9 milionë nga 43 milionë të rriturit në moshë pune në Mbretërinë e Bashkuar nuk ishin as në punë, as në një program arsimor me kohë të plotë.

Rritja e shkallës së pjesëmarrjes mund të kompensojë një tkurrje të madhe të popullsisë në moshë pune. Për më tepër, ekonomitë priren të përballojnë mjaft mirë luhatjet në shkallën e pjesëmarrjes, gjë që sugjeron se ato mund të përballojnë edhe një tkurrje të popullsisë.

Midis viteve 1990 dhe 2024, popullsia jashtë tregut të punës në Mbretërinë e Bashkuar është rritur me 15%. Ndërsa, Zyra e Statistikave Kombëtare llogarit se deri në vitin 2100, popullsia në moshë pune do të jetë tkurrur me vetëm 7% nga kulmi i saj.

Një tjetër mënyrë për t’u përballur është rritja e moshës së daljes në pension. Edhe kjo tashmë po ndodh. Një studim i fundit i Goldman Sachs gjeti se punëtori mesatar në një vend të pasur sot punon katër vjet më shumë sesa në vitin 2000.

Punëtorët më të moshuar, në mënyrë të habitshme, po bëhen gjithashtu më produktivë. Mesatarisht, një 70-vjeçar në vitin 2022 kishte të njëjtat aftësi njohëse si një 53-vjeçar në vitin 2000.

Edhe të rinjtë i imponojnë shoqërisë barrët e tyre. Rinia zakonisht zgjat më shumë se në dekadat e kaluara, pasi studimet e gjata i vonojnë të rinjtë për t’iu bashkuar fuqisë punëtore deri në të njëzetat.

Kjo i ka bërë ata tepër të kushtueshëm për qeveritë në botën e pasur. Shteti britanik shpenzon çdo vit mesatarisht më shumë për një person nën 25 vjeç, kryesisht për arsim dhe kujdes shëndetësor, sesa për kujdes shëndetësor dhe pension për një të moshuar.

Më pak njerëz do të zbusin dhimbjen e rritjes më të ulët. Investimet do të jenë me të vërtetë të dobësuara në ekonomitë me popullsi në tkurrje, pasi ka pak nevojë për formim të ri kapitali.

Por këto vende gjithsesi përfitojnë nga “thellimi i kapitalit”, pasi stoku i kapitalit për person rritet, gjë që duhet të shtyjë përpara produktivitetin.

Në një punim të botuar vitin e kaluar, David Weil, ekonomist në Universitetin Brown, modeloi efektet më të gjera ekonomike të normave të ulëta ose të larta të lindshmërisë.

Konsumi për person ndryshonte pak, pavarësisht nëse popullsia rritej apo tkurrej. Edhe duke marrë parasysh shpenzimet për rritjen e të rinjve dhe kujdesin ndaj të moshuarve, standardet e jetesës vazhdonin të përmirësoheshin në të dy rastet.

Më pas vjen pyetja se si popullsitë në tkurrje do të ndikojnë në inovacion. Kjo është kritike, pasi idetë nxisin produktivitetin, dhe produktiviteti më i lartë është mënyra më e dukshme për të kompensuar më pak punëtorë.

Popullsitë më të mëdha priren të gjenerojnë më shumë kërkime dhe të ngrenë më shumë biznese. Rritja më e ngadaltë e fuqisë punëtore të SHBA-së shpjegon rreth një të tretën e rënies së fundit në krijimin e bizneseve të reja atje, sipas ekonomistëve.

Me kalimin e kohës, këto trende padyshim do të çojnë në tregje më të përqendruara dhe ekonomitë më pak efikase.

Megjithatë, bota duket ende larg nga shterimi i kapacitetit të saj për inovacion. Izraeli, vendi që punëson përqindjen më të madhe të fuqisë punëtore në kërkim dhe zhvillim, ende përdor vetëm 1% të punonjësve për këtë.

Kjo sugjeron se, edhe me një pishinë më të vogël pune, një pjesë e konsiderueshme mund të fokusohet te kërkimi.

Në vendet në zhvillim si Pakistani, ku më pak se një në 10.000 njerëz punon në teknologji ose kërkim, pengesa kryesore për inovacion nuk është numri i njerëzve, por sistemi i dobët arsimor dhe mjedisi i biznesit që i pengon ata të realizojnë potencialin e tyre ekonomik.

Për më tepër, teknologjia mund ta bëjë më të lehtë gjetjen e ideve të reja. Deri tani, kërkimet kanë dokumentuar përdorimin e Inteligjencës Artificiale (IA) për t’u ardhur në ndihmë njerëzve të kryejnë vetëm detyra rutinë, si përpunimi i të dhënave.

Por disa mendojnë se IA mund të bëjë më shumë. Në vitin 2020, Charles Jones dhe Nick Bloom, të dy ekonomistë në Stanford, dokumentuan se studiuesit po bënin më pak zbulime sesa në të kaluarën. Shpejtësia e inovacionit po ngadalësohej.

Tani Jones mendon se IA mund të ndihmojë në kërkimin e ideve në kufirin e dijes. Disa kompani të IA, gjithmonë optimiste, parashikojnë se deri në vitin 2028, modelet do të mbikëqyrin zhvillimin e tyre.

Këto përparime hapin mundësi joshëse për ekonominë botërore në 75 vitet e ardhshme. Krahas tyre, pyetja nëse ka disa milionë akademikë shtesë, që prodhojnë kërkime me ritme të ngadalta, duket e parëndësishme. Jones mund të jetë gabim. Por ka shumë gjasa që IA të ndihmojë në gjenerimin e ideve të reja në botë në dekadat e ardhshme.

Kërcënimi i gerontokracisë

Popullsia e botës nuk po bie aq shpejt sa për të shuar inovacionin ose për të falimentuar qeveritë. Musk, së bashku me të tjerë të shqetësuar rreth kësaj çështjeje, mendon se mënyra e vetme për të shmangur katastrofën është të përmbyset trendi duke nxitur miliarda lindje të reja.

Por nëse ekzistojnë politika për të nxitur një bum demografik, qeveritë nuk i kanë gjetur ende. Dhe ato do të krijonin një popullsi të mbushur me të rinj, gjë që nuk është më pak sfiduese nga ana fiskale se një shoqëri në plakje.

Çfarë mund të bëjnë qeveritë për t’u përgatitur për tkurrjen e madhe? Shumëçka do të bëhet vetvetiu.

Në vitet në vijim, ndërsa shoqëritë plaken, do të ketë më shumë pensionistë që votojnë dhe konsumojnë. Fertiliteti ra gjatë pjesës më të madhe të shekujve XIX dhe XX, ndërsa Revolucioni Industrial rriti standardet e jetesës në Perëndim.

Më pas, nevoja për të siguruar të moshuarit çoi në inovacione si pensionet shtetërore dhe shtëpitë moderne të të moshuarve. Të njëjtat forca duhet të shtyjnë qeveritë dhe sipërmarrësit të gjejnë zgjidhje për shoqëritë që plaken.

Ndërsa shkollat mbyllen, qytetet bëhen më pak miqësore për fëmijët dhe politikanët përqendrohen te të moshuarit, të rinjtë mund të mbeten pas.

Rreziku i vërtetë nuk është katastrofa ekonomike. Përkundrazi, është se, në procesin e plakjes, bota mund të bëhet një vend më i keq për të pasur fëmijë. Në vitin 2024, sipas OKB-së, përafërsisht po aq njerëz kanë më shumë fëmijë sesa do të donin, sa edhe ata që kanë më pak.

Por pa shumë bashkëmoshatarë që janë prindër, dhe me pak mbështetje shtetërore, më pak çifte mund të zgjedhin të lindin fëmijë, duke krijuar një cikël të fertilitetit në rënie dhe dëshirash të paplotësuara për të pasur fëmijë.

Në vend që të shqetësohen për një katastrofë ekonomike që nuk ka pse të ndodhë, ose të përpiqen më kot të rrisin normat e lindshmërisë, qeveritë duhet të përgatiten për shoqëritë e moshuara dhe për jetët e reja që ende do të lindin në to./Përgatiti: Monitor/