Tre hallet e Kosovës në vitin 2022

Kosova po e mbyll vitin 2022 me tre halle të mëdha. Qytetarët e Kosovës janë ende të izoluar nga mungesa e vizave. Njëkohësisht në shtetin më të ri në Europë është shfaqur edhe mungesa e punëtorëve. Ndërsa shpresa për t’i marrë disa para nga kursimet pensionale i ka mbajtur gjallë, por “telenovela” ende vazhdon

Qytetarët e Kosovës janë të vetmit në Ballkan që u duhet viza kur duan të udhëtojnë në ndonjë vend të Europës.

Procesi për liberalizimin, i nisur 13 vite më parë, ende nuk ka përfunduar.

Sipas versionit të fundit, lëvizja pa viza për qytetarët e Kosovës do të jetë e mundur kur të hyjë në fuqi sistemi europian i udhëtimit, ETIAS, dhe data për këtë është 1 nëntori i vitit 2023.

Në rast se do të ketë vonesa për këtë sistem, liberalizimi i vizave për Kosovën do të hyjë në fuqi jo më vonë se më 1 janar të vitit 2024.

Deri atëherë, Kosova duhet të synojë të ketë “marrëveshje apo aranzhime” për riatdhesim me ato vende të BE-së, me të cilat nuk i ka.

Kosovës, po ashtu, i kërkohet të vazhdojë të përshtasë politikën e saj të vizave me atë të BE-së, ndërkohë që i mbetet të kalojë edhe nëpër disa procedura të tjera që i kërkojnë vendet anëtare.

Procesi i vizave i ka kaluar të gjitha limitet

Profesori i së Drejtës Ndërkombëtare, Afrim Hoti, ka thënë se Kosova është pranë liberalizimit të vizave, teksa e sheh si proces të stërvjetruar.

Ai është shprehur se BE ka shkelur dinjitetin dhe integritetin qytetarëve të shtetit të Kosovës, duke ua mohuar të drejtën që të lëvizin lirisht.

“Përfundimisht jemi shumë pranë. Madje po flasim për një proces të stërvonuar, sepse procesi i liberalizimit të vizave është dashur të ndodhte shumë vite më herët.

Tashmë nuk po flasim për një proces i cili do t’u jepte qytetarëve të Kosovës një të drejtë fondamentale, atë që ne i themi të drejtë të lëvizjes së lirë, e cila në diskursin më të ri njihet edhe si e drejtë për të kërkuar lumturinë.

Fatkeqësisht, deri më tani, kanë qenë të vetmit në Europë të mbyllur, dhe në këtë drejtim, nuk mendoj se ka qenë një e drejtë e shkelur politike, por më shumë është shkelje në dinjitetin dhe integritetin njerëzor të qytetarëve të Kosovës”.

Ai shprehet optimist se liberalizimi do të bëhet brenda afateve të caktuara, teksa u shpreh i shqetësuar se “kujt po i jepet liberalizimi”, pasi siç thotë Hoti, Kosova është zbrazur tërësisht.

“Mendoj se kjo çështje ka kaluar të gjitha limitet, dhe tashmë jemi përtej vijës së kuqe. Duhet ta pranojmë faktin që në momente të caktuara, ne jemi fajtor, nuk jemi treguar aq të kujdesshëm dhe dua të besoj që vonesa të mëtejme nuk do të ketë për faktin se tashmë çështja ka marrë përmasa dhe vetë krerët e BE-së janë të kujdesshëm për këtë çështje.

Shqetësimi im është se kujt po i jepet liberalizimi, sepse Kosova ka një zbrazje totale të popullsisë. Nëse vizitojmë zonat rurale, kemi një zbrazje të tërësishme”.

Nëse merret vendim në vitin 2024, liberalizimi i vizave do t’u mundësojë qytetarëve të Kosovës të udhëtojnë lirisht në atë që njihet si zona “Schengen”, e që përbëhet prej 26 shtetesh europiane.

Komisioni Europian, që në vitin 2018, ka konfirmuar se Kosova i ka përmbushur të gjitha kushtet e kërkuara për lëvizje të lirë, por disa udhëheqës individualë të bllokut kanë shprehur vazhdimisht rezerva për lëvizjen e lirë të kosovarëve.

Më 12 tetor, Komisioni ka lëshuar edhe një dokument, ku theksohet se rekomandimi i tij “mbetet plotësisht i vlefshëm”.

Nga Republika Çeke, e cila mban Presidencën e Këshillit Europian deri në fund të vitit 2022, kanë thënë disa herë se shpresojnë ta zgjidhin çështjen e liberalizimit të vizave për Kosovën gjatë mandatit të tyre.

Ikja nuk po ndalet, Kosova mbetet pa punëtorë

Mirëpo, as regjimi i vizave dhe barrierat burokratike nuk po mund t’ua ndalin hovin qytetarëve të Kosovës për të ikur nga vendi.

Gati çdo i dyti person, nëse pyetet, dëshiron të largohet nga Kosova, për të punuar në një shtet europian.

Sipas një hulumtimi të bërë vitin e kaluar, qytetarët e Kosovës kanë paguar mesatarisht 165 euro për aplikimin për vizë “Schengen”. Kjo kosto arrin shifra prej dhjetëra miliona eurosh kur merret parasysh numri i aplikimeve në vit.

Qytetarët kanë shpenzuar e po shpenzojnë edhe këtë vit para të shumta.

Ikja e tyre po vazhdon të jetë “kërcënim” për rritjen dhe zhvillimin e ekonomisë në Kosovë. Shumë biznese dhe institucione po rrezikojnë të mbyllen për shkak se nuk ka kush të kryejë detyrat.

Jusuf Azemi, kryetar i Sindikatës së Punëtorëve të Sektorit Privat të Kosovës, ka thënë se për shkak të mospërmirësimit të kushteve, punëtorët profesionistë po ikin.

Madje ai ka shtuar se ekzistojnë mbi 2000 punëtorë që paguhen me pagën minimale 170 euro, të cilët punojnë në kompani që kryejnë shërbime për Qeverinë e Kosovës.

“Aty ku merren vendimet, në Qeverinë e Kosovës kemi edhe sot në mbi 2000 punëtorë që paguhen me pagën minimale 170 euro, të cilët këta punëtorë marrin pagë direkt nga kompanitë që kryejnë shërbime për Qeverinë e Kosovës dhe institucione të tjera dhe janë të sanksionuar me pagën 170 euro”.

Azemi thotë se shumë projekte dhe marrëveshje që kanë kompanitë e ndryshme me partnerët e tyre kanë dështuar, për shkak të largimit të punëtorëve nga vendet e punës.

“Projektet në vazhdimësi e sipër janë të degraduara dhe nuk mund të zhvillohen konform afati, i cili është i përcaktuar, pasi kemi mungesë të punëtorëve.

Kemi kompani të cilat kanë pasur mbi 50 punëtorë dhe tani kanë mbetur me tre-katër të tillë. Punëtorët që kanë ikur nga vendi do të lënë një zbrazësi të madhe, pasi kompanitë nuk mund të kryejnë shërbimin që kanë ndaj partnerëve”, deklaroi ai.

Azemi tha se, edhe nëse paga e punëtorëve do të rritej në 1000 euro, ata nuk do të kthehen në vendin e tyre, për shkak se e kanë humbur besimin në institucione.

Klasteri i Industrisë së Metalit dhe Energjisë së Ripërtërishme të Kosovës ka shprehur shqetësim lidhur me ikjen e fuqisë punëtore në vendet europiane.

Drejtori KIMERK, Astrit Rexhaj, thotë se në fazën kur niveli i eksportit ka ngritjen më të madhe, ky dikaster po ballafaqohet me mungesën e fuqisë punëtore në dispozicion.

Madje siç tregon ai, kjo gjë po ndodh pikërisht në kohën kur bizneset janë në fazën e zhvillimit.

“Është folur shumë për mungesën e fuqisë punëtore të kualifikuar në Kosovë, por momentalisht kemi mungesë të fuqisë punëtore. Nuk ka as të kualifikuar e gati as të pakualifikuar.

Kjo ka ardhur pikërisht në fazën e zhvillimit dhe maturimit. Këtë mundemi ta shohim edhe në raportet e rritjes së eksportit, është shënuar një shifër goxha solide në eksport, e në anën tjetër, e kemi sfidën se si t’i përgjigjemi kësaj kërkese për eksport, kur e kemi mungesën e fuqisë punëtore në dispozicion”.

Rexhaj thotë se shumë profesionistë me paga të larta po ikin nga Kosova, dhe ende nuk ka ndonjë përgjigje se për çfarë arsye po largohen.

“Në momentin kur edhe njerëzit me paga të mira e lënë vendin duke u nisur drejt Bashkimit Europian është vështirë të përgjigjemi se pse po ndodh.

A është në pyetje një jetë më kualitative, një sistem më i mirë, apo çfarë është në pyetje nuk mund ta kemi si përgjigje fikse. Në të shumtën e rasteve që kemi parë deri më tani nuk është në pyetje vetëm paga e ulët, sepse ka shumë lëvizje të njerëzve me paga të larta dhe profesione të mira”.

Rexhaj ngriti alarmin se me mungesën e fuqisë punëtore do të mbyllen shumë biznese dhe institucione.

Papunësia në Kosovë brenda tre muajve të vitit 2021 shënoi rritje me 1.3%, thuhet në raportin “Anketa e Fuqisë Punëtore, tremujori i katërt 2021”, i prezantuar nga Agjencia e Statistikave.

Interesimi i qytetarëve për të punuar, sidomos në sektorin privat, ka rënë për disa arsye. Sipas Inspektoratit të Punës, ato lidhen me mungesën e kontratës, punën në fundjavë, mospagesën e orëve shtesë, pagën e ulët etj.

Paga minimale në Kosovë, nga viti 2011, është 130 euro për personat nën moshën 35 vjeç dhe 170 euro për ata mbi 35 vjeç. Paga mesatare bruto për vitin 2021, sipas ASK-së, ka qenë 484 euro. Të dhënat e ASK-së flasin për mbi 42.000 qytetarë të larguar nga Kosova në vitin 2021, për arsye të ndryshme.

Shpresa te paratë e kursyera, “telenovela” vazhdon

Tërheqja e kursimeve pensionale është ndër temat kryesore në politikën e shoqërinë e Kosovës. Dy taborë, me pikëpamje diametralisht të kundërta, janë betonuar në qëndrimet e tyre rreth temës së Trustit.

Nisma ligjore e Bekim Haxhiut, deputet i PDK-së, i cili kërkoi lejimin e tërheqjes së parave, po kundërshtohet vazhdimisht nga Qeveria dhe deputetët e pozitës.

Në kërkim të këtyre parave, shumë qytetarë kanë protestuar disa herë para Qeverisë së Kosovës, duke bërë thirrje që të lejohet tërheqja deri në 30% të mjeteve personale të grumbulluara në Trustin Pensional.

Për këtë çështje është deklaruar edhe Fondi Monetar Ndërkombëtar, duke mbrojtur të njëjtin qëndrim si Qeveria e udhëhequr nga kryeministri i majtë, Albin Kurti.

Tërheqja e parave është kërkuar edhe përmes nënshkrimit të një peticioni për 8 ditë, mbi 20 mijë qytetarë kanë nënshkruar peticionin.

Organizatorët e tij janë ndarë të kënaqur nga përkrahja e qytetarëve, duke theksuar se ajo i ka kaluar edhe pritjet e tyre. Të gjitha nënshkrimet e mbledhura janë dorëzuar në një afat rekord në Kuvend.

Po ky proces është bllokuar në Kuvend, i cili nuk po mundet të kalojë as komisionet përkatëse.

Shefi i Grupit Parlamentar të AAK-së, Besnik Tahiri, vazhdimisht ka kërkuar nga deputetët e Kuvendit të Kosovës që ta mbështesin kërkesën e qytetarëve për tërheqjen e 30% të kursimeve pensionale.

Tahiri ka thënë se e vetmja mënyrë për t’ua lehtësuar pak jetesën, është tërheqja e trustit, përkatësisht skemës, siç është përcaktuar te neni 12.

“E kuptoj edhe pjesën procedurale, por jemi në mes të një vendimi të thjeshtë se a duam t’ua lehtësojmë apo jo jetesën kësaj kategorie të njerëzve.

Ata që janë në punë dhe marrin pagën 300-400 euro, janë rast social. Nuk është një vendim i lehtë, sepse preket skema pensionale, por po ashtu ua lehtësojmë jetesën rreth 250-300 mijë njerëzve”.

Kurse deputeti i LDK-së, Avdullah Hoti, ka kërkuar nga deputetët e Kuvendit të Kosovës që të votojnë Projektligjin për tërheqjen e mjeteve nga Trusti.

Hoti ka shkruar se tërheqja e mjeteve nga Trusti, sigurisht që nuk është zgjidhja e duhur për tejkalimin e krizës ekonomike nga inflacioni, por është zgjidhja e vetme që ka mbetur në dispozicion të qytetarëve për të përballuar më lehtë krizën, pasi kanë munguar masat substanciale nga Qeveria.

“Përderisa nuk i përfillen propozimet tona si opozitë për ndihmë ndaj qytetarëve, në seancë plenare, projektligji për tërheqjen e mjeteve të Trustit Pensional duhet të votohet”.

Në vitin 2020, pas krizës ekonomike që shkaktoi pandemia e koronavirusit, Kuvendi i Kosovës ka miratuar Ligjin për rimëkëmbjen ekonomike, që u ka mundësuar qytetarëve tërheqjen e 10 për qind të shumës së siguruar nga kursimet pensionale, gjatë kohës sa kanë punuar.

Procesi i tërheqjes së kësaj përqindjeje nga Trusti ka nisur nga fundi i dhjetorit të vitit 2020 dhe ka zgjatur deri në fillim të prillit të vitit 2021.

Sipas të dhënave të Fondit për Kursime Pensionale, asokohe u tërhoqën mbi 198 milionë euro nga 427,371 kontribuues.

Depozitat në bankat e Kosovës, gjatë vitit 2021, shënuan rritje prej 11%. Një raport i Institutit GAP, me seli në Prishtinë, ka vlerësuar se në 40% të kësaj rritjeje ka ndikuar tërheqja e kursimeve nga Trusti, të cilat janë deponuar në llogari private, por nuk janë shpenzuar menjëherë.

Të dhënat nga Agjencia e Statistikave të Kosovës kanë treguar se norma vjetore e inflacionit gjatë këtij viti ka shkuar deri në 14%./Monitor/