Zgjedhjet e 25 prillit, Raporti final i OSBE/ODIHR: Blerja e votës, patronazhistët dhe avantazhet e partisë në pushtet…

Më në fund OSBE/ODIHR publikon edhe Raportin final për zgjedhjet parlamentare të 25 prillit ku gjetjet nuk sjellin ndonjë risi meqë të gjitha janë thënë ama 23 rekomandimet e këtij Misioni në një shtet të së drejtës përkthehen në ato që Partia Demokratike vazhdon e përsërit që nga 26 Prillit: Masakër Zgjedhore!

Në përmbledhjen ekzekutive raporti OSBE thotë se Partia Socialiste e cila ka pushtetin krijoi avantazh për shkak të kontrollit të administratave lokale dhe keqpërdorimit të burimeve administrative, blerja e votave ishte prezente gjatë fushatës ndërsa u fol edhe për patronazhistët me gjithë rekomandime

”Partia në pushtet nxori avantazh të rëndësishëm nga detyrimi, duke përfshirë kontrollin e administratave lokale, dhe nga keqpërdorimi i burimeve administrative. Kjo u amplifikua nga mbulimi pozitiv i institucioneve shtetërore në media. Pretendimet për blerjen e votave nga partitë politike ishin përhapëse gjatë fushatës dhe një numër i lartë e hetimeve u hapën në këtë drejtim. Në një numër të kufizuar të qendrave të votimit dhe numërimeve të vëzhguara, procesi ishte kryesisht transparent dhe i qetë,” thuhet në raportin e OSBE ndërsa presioni mbi nëpunësit civilë përkufizohet si shqetësues. Nuk dihet pse, por Raporti mjaftohet të theksojë se në cilësinë e tij zyrtare, Presidenti bëri fushatë kundër partisë në pushtet.

“Pretendimet për blerjen e votave nga partitë politike ishin përhapëse gjatë fushatës dhe një numër i lartë e hetimesh nisi në këtë drejtim. Në një numër të kufizuar të qendrave të votimit dhe numërimeve të vëzhguara, procesi ishte kryesisht transparent dhe i qetë. Praktikat e përhapura të blerjes së votave, siç pretendohet, mbetën një problem,” thekson Raporti final i OSBE/ODIHR i cili rekomandon që Agjencitë e zbatimit të ligjit të intensifikojnë përpjekjet për të identifikuar, hetuar dhe ndjekur penalisht çështjet e blerjes së votës. Qytetarët duhet të inkurajohen të raportojnë dhe të japin prova të çdo blerje votash ose presion”.

Patronazhistët, kjo mburrje e Krryetarit të PS, Edi Rama, gjithashtu ka zënë vend në Raport por mungon deliri i Kryeministrit ndaj kësaj kategorie soiunëzh që tjetërsuan votën shqiptare.

“Gjatë fushatës, u publikua një bazë të dhënash që përmban informacionin personal dhe detajet e kontakteve të rreth 900,000 shtetasve shqiptarë, që përmbajnë gjithashtu preferenca të mundshme të votimit. Partitë opozitare, Presidenti dhe shumë media kërkuan një hetim nga SPAK në keqpërdorimin e pretenduar të të dhënave personale të qytetarëve nga Partia Socialiste. Shpërndarja ose ndërthurja e paautorizuar e të dhënave personale të votuesve për qëllimet e supozuara të angazhimit demokratik mund të konsiderohet një shkelje e angazhimit për mbrojtjen e të drejtës për jetën private dhe familjare. Mund të dëmtojë besimin e elektoratit, përfshirë fshehtësinë e votës së tyre,” thekson Raporti i cili rekomandon institucionet përkatëse se duhet bëjnë një hetim të hollësishëm dhe të dënojnë çdo shkelje që ndikon në besimin e publikut në procesin zgjedhor.

Në raport thuhet se gjatë fushatës elektorale pati edhe tone negative nga partitë politike por nuk saktësohet ashtu siç ishte realiteti se vetëm Edi Rama përdori këto tone

“Gjithashtu u vu re një fushatë negative përmes përdorimit të posterave dhe gjuhës së përdorur gjatë fushatës nga disa udhëheqës partie dhe, në veçanti, Presidenti, ishte konfrontuese. Platforma thelbësore e PS u përqendrua kryesisht në programin e vaksinimit COVID-19 dhe arritjet e qeverisë, duke përfshirë rindërtimet e vazhdueshme pas tërmetit 2019. Koalicioni i udhëhequr nga PD dhe LSI u mblodhën rreth temës kryesore të kundërshtimit të fuqisë shumë të centralizuar të Kryeministri Rama. Opozita gjithashtu bëri fushatë për ekonominë, stimujt financiarë për rininë dhe fermerët, pagat dhe punësimi. Të gjitha palët ndanë objektivin e pranimit në BE,” thekson Raporti i cili rekomandon se organet ligjzbatuese duhet të hetojnë të gjitha pretendimet për shkelje zgjedhore, përfshirë keqpërdorimin
të burimeve shtetërore, në një mënyrë të plotë, në kohë dhe transparente. Votuesit duhet të jenë sistematikisht
të informuar në lidhje me mekanizmat e zbatueshëm për raportimin e çdo rasti të presionit dhe të jetë i sigurt se
nuk do të përballen me pasoja negative.

Përmbledhja Ekzekutive

Pas një ftese nga qeveria e Republikës së Shqipërisë dhe në përputhje me të mandatin, Zyra e OSBE-së për Institucionet Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut (ODIHR) vendosi një të Kufizuar Misioni i Vëzhgimit të Zgjedhjeve (LEOM) për të vëzhguar zgjedhjet parlamentare të 25 Prillit 2021.

ODIHR LEOM vlerësoi pajtueshmërinë e procesit zgjedhor me angazhimet e OSBE-së, të tjera detyrimet dhe standardet ndërkombëtare për zgjedhjet demokratike, si dhe legjislacionin kombëtar. Per vëzhgimin afatshkurtër te zgjedhjeve, u formua një Mision Ndërkombëtar i Vëzhgimit të Zgjedhjeve (IEOM) si një përpjekje e përbashkët e ODIHR LEOM, një delegacion i Asamblesë Parlamentare të OSBE-së dhe delegacioni i Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Evropës.
Deklarata e Gjetjeve Paraprake dhe Konkluzionet e lëshuar nga IEOM në 26 Prill përfundoi se “Në zgjedhjet e 25 Prillit, votuesit kishin një zgjedhje të kandidatëve, të cilët ishin në gjendje të bënin fushatë të lirë, nën një kornizë ligjore e cila respekton liritë themelore.

Pas një marrëveshje përparimi duke i dhënë fund një ngërçi politik, palët kryesore të interesit kishin besim të mjaftueshëm në zgjedhjet për të marrë pjesë në një Komision Qendror i Zgjedhjeve i reformuar (KQZ) iu përkushtua mbikëqyrjes së zgjedhjeve procesi në mënyrë të organizuar dhe transparente, përkundër detyrimeve të reja të rëndësishme, përfshirë implementimi i teknologjive të reja. Partia në pushtet nxori avantazh të rëndësishëm nga ai detyrim, duke përfshirë përmes kontrollit të tij të administratave lokale, dhe nga keqpërdorimi i burimet administrative. Kjo u amplifikua nga mbulimi pozitiv i institucioneve shtetërore në media. Pretendimet për blerjen e votave nga partitë politike ishin përhapëse gjatë fushatës dhe një numër i lartë i hetimeve u hapën në këtë drejtim. Në një numër të kufizuar të qendrave të votimit dhe numërimeve të vëzhguara, procesi ishte kryesisht transparent dhe i qetë ”.

Zgjedhjet parlamentare u mbajtën pas një marrëveshje politike përparimi të arritur në qershor 2020, e cila u pasua nga reforma zgjedhore. Zgjedhjet u zhvilluan në sfondin e vazhdimit bisedimet e pranimit me Bashkimin Evropian.

Kushtetuta garanton liritë themelore, dhe përkundër disa paqartësive dhe mospërputhjet, Kodi Zgjedhor shërben si një bazë e përshtatshme për zhvillimin e zgjedhjeve demokratike.

Ndërsa ndryshimet në korrik 2020 në Kodin Zgjedhor u bazuan në një konsensus të gjerë politik dhe ndoqi një proces konsultativ gjithëpërfshirës, ​​ndryshime të mëtejshme kushtetuese dhe zgjedhore të miratuara në Tetor 2020 nuk u parapri nga konsultimi i duhur me palët e interesit.

Ndërsa një numër i ODIHR dhe Rekomandimet e Komisionit të Venecias u adresuan në ndryshimet legjislative, të tjera rekomandimet mbeten të papaguara, përfshirë ato që lidhen me de-politizimin e nivelit më të ulët komisionet zgjedhore, të drejtat e votimit të personave me aftësi të kufizuara, përgjegjësia penale për shpifje dhe përdorimi i materialeve të fushatës në lajme.

140 anëtarët e parlamentit u zgjodhën për një mandat katër-vjeçar përmes një rajoni të modifikuar së fundmi sistemi i përfaqësimit proporcional, me votuesit në gjendje të hedhin vota preferenciale në 1 nga 12 rrethet shumë-anëtare. Sistemi lejon kandidatë të pavarur, por nuk u garanton atyre të barabartë mundësi krahasuar me kandidatët e partisë, në kundërshtim me standardet ndërkombëtare dhe OSBE-në

Zgjedhjet parlamentare ishin përgjithësisht të organizuara mirë nga administrata zgjedhore. E sapoformuar, KQZ-ja me tre degët e veta të ndara mori përgjegjësi të reja të gjera pas legjislacionit të fundit ndryshimet. Pavarësisht nga vonesat, përfshirë miratimin e rregulloreve thelbësore, fillimin e një fushatë për edukimin e votuesve dhe trajnimin e stafit të sondazheve, KQZ arriti të përmbushë në mënyrë adekuate pjesën më të madhe detyrimet e saj, duke përfshirë edhe ato të reja komplekse që lidhen me identifikimin elektronik të votuesve. Ka funksionuar në mënyrë transparente dhe të mbajtura seanca publike të transmetuara drejtpërdrejt dhe të hapura për pjesëmarrje nga palët e interesuara.

Në përgjithësi, administrata zgjedhore në të gjitha nivelet gëzonte besimin e palëve të interesuara. Lëvizja drejt futjes së votimit elektronik ishte pjesë e marrëveshjes politike dhe 2020 reforma zgjedhore. KQZ-ja pilotoi teknologjinë e re të votimit dhe numërimit në 32 qendra votimi në Tiranë nga gjithsej 5,199 qendra votimi në vend. Afati kohor shumë i shkurtër për implementim e bëri të mos lejojë ligjërim thelbësor publik dhe kontroll të pavarur të teknologjive të reja.”

OSBE gjithashtu jep rekomandimet e saj pas zgjedhjeve të 25 prillit teksa propozon rishikim të kuadrit ligjor para zgjedhjeve të ardhshme, me një proces të hapur dhe gjithpërfshirës konsultimi.

Po ashtu rekomandohet që Shqipëria të sigurojë sigurinë e të dhënave personale të qytetarëve si dhe të hetojë e sanksionojë gjithë ata që ndikojnë në besimin e publikut.

Më tej theksohet se agjencitë  e zbatimit të  ligjit duhet të  intensifikojnë  përpjekjet për të  identifikuar, hetuar dhe ndjekur penalisht çështjet e shit-blerjes së votës.

Rekomandime

Këto rekomandime, siç përmbahen në të gjithë tekstin, ofrohen me qëllim që të përmirësohet edhe më tej zhvillimin e zgjedhjeve në Shqipëri dhe për të mbështetur përpjekjet për t’i sjellë ato plotësisht në përputhje me OSBE-në angazhimet dhe detyrimet dhe standardet e tjera ndërkombëtare për zgjedhjet demokratike. Këto rekomandimet duhet të lexohen së bashku me rekomandimet e kaluara të ODIHR-it që nuk janë lexuar ende është adresuar. ODIHR është gati të ndihmojë autoritetet e Shqipërisë për të përmirësuar më tej zgjedhjet procesin dhe adresimin e rekomandimeve të përfshira në këtë dhe raportet e mëparshme.

A. REKOMANDIMET PRIORITARE

1. Kuadri ligjor ka nevojë për rishikim të mëtejshëm për të adresuar ODIHR-in dhe Komisionin e Venecias rekomandimet dhe një numër paqartësish dhe mospërputhjesh. Ndryshimet në ligj duhet
të paraprihet nga një proces i hapur dhe gjithëpërfshirës i konsultimit, dhe të miratohet para tjetrit
zgjedhjet.

2. Shteti duhet të garantojë të drejtën për një zgjedhje të lirë dhe të fshehtë. Çdo formë presioni për tu zbuluar nëse dhe si njerëzit kanë votuar duhet të parandalohen.

3. Agjencitë e zbatimit të ligjit duhet të intensifikojnë përpjekjet për të identifikuar, hetuar dhe ndjekur penalisht çështjet e blerja e votës. Qytetarët duhet të inkurajohen të raportojnë dhe të japin prova të çdo blerje votash ose presion.

4. Shqipëria duhet të sigurojë sigurinë e të dhënave personale të qytetarëve. Institucionet përkatëse duhet të hetojë dhe sanksionojë plotësisht çdo shkelje që ndikon në besimin e publikut në zgjedhjet.

5. Legjislacioni duhet të ndryshohet për të siguruar që mediat janë në gjendje të mbulojnë në mënyrë të pavarur aktivitetet e garuesit zgjedhorë me synimin për të kufizuar përdorimin e përmbajtjes së prodhuar nga partia në lajme.

B. REKOMANDIME  TJERA

Sistemi Zgjedhor

6. Për të respektuar parimin e mundësive të barabarta, pragu mbarëkombëtar i 1 për qind për kandidatët e pavarur duhet të rishikohet.

Kuadri Ligjor

7. Për të garantuar sigurinë ligjore dhe administrimin efektiv të zgjedhjeve, nën-rregullore detyruese
duhet të jetë në përputhje me legjislacionin primar dhe të miratohet në kohën e duhur.

Administrata Zgjedhore

8. Për të forcuar transparencën dhe për të shmangur çdo vonesë në administrimin e zgjedhjeve, KQZ-ja duhet të publikojë një kalendar zgjedhor gjithëpërfshirës me afatet përkatëse, përfshirë miratimin e akteve nënligjore, për trajnime dhe detyra logjistike.

9. Për të rritur transparencën dhe besimin e publikut, kohën dhe burimet e përshtatshme për efektivitet përgatitja dhe mundësitë kuptimplota për vëzhgimin publik dhe të pavarur të zgjedhjeve teknologjitë duhet të sigurohen. Në rast të përdorimit të votimit elektronik në një shkallë më të gjerë, duke aplikuar. Duhet të merren parasysh metodat e erifikimit të tilla si kontrollet e kufizimit të rrezikut.

10. Për të shmangur pavlefshmërinë e qëllimshme të fletëve të votimit dhe për të rritur besimin në procesin zgjedhor, autoritetet duhet të investojnë në programe me kohë të edukimit të votuesve të përshtatura për kategori të ndryshme të votuesve.

Regjistrimi i votuesve

11. Për të siguruar votim universal dhe trajtim të barabartë para ligjit, kufizime të bazuara
aftësitë e kufizuara mendore duhet të hiqen dhe detyrimi për të regjistruar votuesit mbi 100 vjeç duhet të jetë vendosur mbi shtetin.

12. Autoritetet lokale duhet të sigurojnë që të gjithë votuesit të informohen në kohën e duhur për vendin dhe koha për shqyrtimin e listës së votuesve dhe vendndodhja e qendrave të tyre përkatëse të votimit.

Regjistrimi i kandidatëve

13. Duhet rishikuar mundësinë që liderët e partive politike të garojnë në disa zona zgjedhore për të ruajtur parimin e barazisë.

14. Kufizimet në të drejtën e qëndrimit për ata që deportohen dhe nën një urdhër kërkimi, fajësia e të cilëve nuk
është dhënë nga një gjykatë, duhet të hiqet.

15. Në mënyrë që të sigurohet siguria juridike, mund të jepen konsiderata për rishikimin e dispozitave në lidhje me
numrin maksimal të kandidatëve në lista dhe renditjen e kandidatëve sipas gjinive.

Fushata Zgjedhore

16. Organet ligjzbatuese duhet të hetojnë të gjitha pretendimet për shkelje zgjedhore, përfshirë keqpërdorimin
të burimeve shtetërore, në një mënyrë të plotë, në kohë dhe transparente. Votuesit duhet të jenë sistematikisht
të informuar në lidhje me mekanizmat e zbatueshëm për raportimin e çdo rasti të presionit dhe të jetë i sigurt se
nuk do të përballen me pasoja negative.

Financimi i fushatës

17. Autoritetet duhet të marrin në konsideratë ndryshimet ligjore për të zgjeruar rregulloret dhe kufijtë e dhurimeve dhe shpenzimet, siç janë caktuar për partitë politike, për palët e treta.

18. Në mënyrë që të rritet përgjegjësia e partive politike dhe transparenca e përgjithshme e partive politike në
procesin zgjedhor, duhet t’i kushtohet vëmendje kërkesës që garuesit të zbulojnë të ardhurat dhe shpenzimet e fushatës para ditës së zgjedhjeve.

19. Për të zbatuar në mënyrë efektive kërkesat ligjore në lidhje me financimin e fushatës, KQZ duhet të kryej mbikëqyrjen.

Media

20. Kodi Zgjedhor duhet të ndryshohet për të garantuar mundësi të barabarta për të gjitha palët në garë, ku hyn media, duke përfshirë hapësirën për reklamim. Mund të merren parasysh konsiderata shtesë, caktimi i një sasie të caktuar të kohës së transmetimit falas në mënyrë të barabartë për të gjithë garuesit gjatë fushatës.

Pjesëmarrja e pakicave kombëtare

21. KQZ dhe palët tjera të interesuara duhet të vazhdojnë programet personale të edukimit të votuesve të përshtatura për to nevojat e pakicave kombëtare rome dhe egjiptiane. Mund të bëhen përpjekje shtesë nga autoritetet për të lehtësuar aplikimin ose rinovimin e kartave të identitetit nga votuesit në nevojë.

Ankesat

22. Mund të merret parasysh rishikimi i ligjit në mënyrë që të qartësohet përgjegjësia për ankesat kundër vendimeve të KQV-së dhe atyre që lidhen me shkeljet në fushatë, si dhe për të eleminuar padrejtësitë e kufizimeve në pozicionin ligjor të ankuesve.

23. Siç përshkruhet nga Kodi Zgjedhor, të gjitha vendimet përkatëse të lidhura me zgjedhjet, përfshirë ato që lidhen me sanksionet, duhet të rishikohen nga Komisioni i Ankesave dhe Sanksioneve dhe Kolegji Zgjedhor.