Zhgënjehen fermerët, pse po falimentojnë fermat e mëdha e të vogla!

Disa vjet më parë, sipërmarrësit i kthyen sytë nga bujqësia, kryesisht në fermat blegtorale. Zhgënjimi erdhi shumë shpejt. Shumë prej fermave të mëdha, tashmë janë mbyllur dhe mesa duket, edhe fati i të tjerave do të jetë i njëjtë. Kompanitë e mëdha agropërpunuese po mbështeten te lënda e parë që vjen nga importi, i cili shënoi rritje në 5-mujorin e parë. Shqiptarët i paguajnë prodhimet shtazore bazë shumë më shtrenjtë se rajoni

Optimizmi në rënie

Astriti merret me përpunimin e qumështit në një nga zonat e Malësisë së Tiranës që pas viteve ‘90. Ai e nis punën në baxhon e përpunimit të djathit më 1 maj dhe e mbyll në fund të tetorit. Të gjithë prodhimin e shet gjatë periudhës së dimrit në qytetin e Tiranës dhe, me të ardhurat, mban familjen. Ai nuk është optimist këtë vit, pasi nga maji dhe deri më tani, sasitë ditore të qumështit të siguruar kanë qenë më të ulëta se një vit më parë. Këtë sezon pune, ai siguron nga fshatarët një mesatare prej 5 kuintalë litër qumësht, në një ditë, ndërsa një vit më parë siguronte rreth 14-15 kuintalë në një ditë, gati 3 herë më pak.

Me qumështin ai prodhon nënproduktet, ku më kryesori është djathi. Për një kilogram djathë, ai thotë se duhen mesatarisht 5 litra qumësht. I pyetur për arsyet kryesore pse po siguron kaq pak qumësht këtë vit, Astriti shpjegon se vit pas viti, çobanët po pakësojnë tufat e bagëtive. Malësia e Tiranës përfshin Malin me Gropa, me lartësi mbi 1800 metra, Bizën dhe Martaneshin, ku prej klimës rriten kryesisht bagëti të imta dhe të leshta. Për shkak të vështirësive, shpjegon dhe Astriti, individët po humbasin interesin të merren me blegtori. Një pjesë kanë zbritur në zonat e urbanizuara, për një jetë më të mirë, ndërsa pjesa tjetër po pakëson tufat. Nëse situata do të vijojë kështu, atij do t’i duhet që shumë shpejt të kërkojë për një punë tjetër.

Ismail Beka, nga Organizata Gjermane për Bashkëpunim Ndërkombëtar (GIZ) dhe ekspert në çështjet e bujqësisë, që në fillim paralajmëroi se investimet në blegtori në disa raste nuk u menduan mirë. Në shumë raste, u ndërtua një kompleks blegtoral me 200-500 lopë, apo 500-1000 bagëti të imta brenda një kompleksi stallash pa tokë bujqësore. Disa vjet më parë ai paralajmëroi që investimet e mëdha po përqendroheshin në investime moderne të ndërtesave të stallave, nëpërmjet importit të racave të bagëtive me kapacitete të larta prodhuese nga vendet europiane, u instaluan sistemet moderne të mjeljes, por ndërkohë që i gjithë ushqimi për mbarështimin e tyre duhej të blihej nga importi me kosto të lartë.

Sot, Beka jep argumentet në lidhje me tkurrjen e blegtorisë në stane. “Ata që dalin në stane e kanë jetën shumë të vështirë, apo njëlloj të vështirë sa ç’e kanë pasur gjithë jetën e tyre, pra nuk kanë pasur përmirësim cilësor apo mbështetje, përkundrazi janë vënë disa kushte të cilat nuk i lejojnë që ai të përpunojë në baxho të vogla, ta therë vetë bagëtinë në fshat. Janë forcuar rregullat dhe kushtet, të cilat nuk janë shoqëruar me programe mbështetëse, që këtyre njerëzve t’i përmirësojë cilësinë e jetës, apo t’ju krijohej një skemë më e thjeshtë për të përpunuar produktet që kanë”, – shpjegon ai. Megjithatë, sipas Ismail Bekës, problematike është pakësimi i bagëtive në fermat e mëdha.

“Problematikë, që nuk gjen justifikim, është dështimi i fermave të mëdha, të cilat kanë një numër të konsiderueshëm gjedhi apo bagëtish të imta, dhe operojnë me një lloj standardi. N.q.s. tendenca e uljes do të jetë te këto lloj kompleksesh, atëherë do të jetë kambanë alarmi”,- shton ai.
Por, edhe te fermat disi më të mëdha, panorama duket se është e njëjtë. Edi Cinari nga fshati Hajmel i Shkodrës, ka në fermën e tij rreth 50 viça për mish. “Katastrofë” është fjala që ai zgjedh për të përshkruar ecurinë e fermës së tij. Cinari shpjegon se prej vitesh, numri bagëtive ka qenë në rënie, ndërsa fermat po shkojnë drejt përgjysmimit.

Investimet që ai ka bërë për të ngritur fermën kanë qenë të mëdha. Arsyet kryesore të tkurrjes, sipas tij, lidhen me vështirësinë për të gjetur treg për shitje. Edhe pse ka nisur sezoni, ka rënë kërkesa dhe gjithashtu, rendimenti. Për sa u përket kostove, ai thotë se janë ulur disi, duke qenë se ka filluar ta sigurojë vetë ushqimin për kafshët me anë të tokave që ka marrë me qira. Cinari sjell si faktor edhe mungesën e subvencioneve. Në rast se një prej kafshëve të fermës ngordh, duhet të merret vetë me asgjësimin dhe për të nuk merr asnjë lloj subvencioni nga shteti.

Blegtorët po heqin dorë

Agim Mile nga fshati Kozarë i Kuçovës vendosi gjashtë vite më parë të rriste lopë për qumësht, me një investim të mbështetur në kredi, pasi ishte marrë për vite me radhë me bujqësi. Nga prodhimi i kulturave bujqësore në sera, Mile kaloi te rritja e viçave.

E nisi në fillim me 10 krerë, ndërsa aktualisht ka 30. Edhe pse e ka rritur numrin e tufës, Mile thotë se ka në plan që ta shkrijë si punë, pasi ka shumë probleme. Në fermë, ata janë angazhuar familjarisht, por llogaritë nuk i dalin.

Agimi shprehet se do të ulë sërish numrin pasi nuk ka më mbështetje, ushqimet për bagëtitë janë të shtrenjta, shitja e qumështit është me çmim të ulët dhe si përfundim i gjithë aktiviteti del me humbje. Në mendimin e tij, subvencionet janë në ulje. Për fermën ai ka përfituar rreth 700 mijë lekë, por që sipas tij nuk dalin për asgjë. Mile shton se nëse nuk hartohen politika për të nxitur blegtorinë, askush nuk do të ketë më interes të merret me këtë sektor. Blegtorët kanë nisur të heqin dorë.

Ismail Beka nga GIZ shpjegon se këto ndryshime në rregullore apo legjislacion, mungesa e subvencioneve, apo ndryshimi i skemës së TVSh-së, e cila u kundërshtua nga fermerët, ul interesin e tyre për t’u marrë me blegtori. Edhe skema e re prek vetëm ata fermerë që dorëzojnë qumështin në fabrikë dhe shkon në favor të atyre që janë të lidhur me industrinë.

Emigracioni, të rikthyerit dhe të zhgënjyerit

Dedë Gostini nga Blinishti i Lezhës, tashmë i dalë në pension, prej një viti e ka hequr të gjithë tufën me 80 krerë dhi franceze. Ky ishte një investim që djemtë e tij vendosën ta bënin kur u kthyen nga emigracioni, mirë po nuk rezultoi i suksesshëm. Deda tregon se tashmë ata kanë emigruar sërish drejt Gjermanisë dhe ata pak krerë që ngelën vendosi t’i hiqte të gjitha pasi nuk kishte më fuqi të merrej me punët e bujqësisë. Se si erdhën drejt mbylljes, Deda shpjegon se tufës i ra sëmundja, por edhe se ushqimet dhe mirëmbajtja e fermës kishte kosto të larta.

Iliri Hajredini, një tjetër fermer blegtor në zonën e Lushnjës, është pesimist për ecurinë e fermës së tij. Në zonën ku ai operon është pakësuar shumë aktiviteti në këtë sektor dhe kjo sepse njerëzit nuk kanë më interes. Hajredini thotë se rinia tashmë ka përparësi emigrimin dhe nuk e shikojnë fare si variant që të merren me bujqësi dhe aq më pak me blegtori. Madje parashikimi i tij është aq i zymtë sa thotë se shumë shpejt blegtoria do të braktiset fare. “Të vetmin që po merren aktualisht janë mosha e madhe, por kur shumë shpejt ata t’i lënë fuqitë dhe të heqin dorë nga puna, toka do të mbesë djerrë”, – thotë Hajredini.

Në fermën e tij ai ka 20 krerë, 15 lopë qumështi. Për ta ngritur atë, ai ka investuar shumë, por nga ky biznes nuk po nxjerr të ardhura. Të gjesh punëtorë për të ndihmuar tashmë është bërë mision i pamundur, subvencione nuk ka. Si përfundim ai thotë se nuk arrin t’i mbulojë shpenzimet, prandaj do të shkojë drejt pakësimit të aktivitetit.

TVSH 6% nxori në pah vështirësitë e blegtorisë

Në fund të muajit mars, bujqit dhe blegtorët, kryesisht nga zona e Myzeqesë, dolën në protestë duke bllokuar rrugët nacionale dhe duke flakur produktet. Shkak i këtij acarimi u bë ndryshimi i skemës së TVSH-së, ku Tatimi mbi Vlerën e Shtuar në shitje u ul në 6% nga 20%. Të parët që e ndien këtë ishin blegtorët që rrisnin bagëti për qumësht. Agropërpunuesit, të cilët po përballeshin me pagesa të larta të TVSH-së, po ushtronin presion që fermeri të ulte çmimet, ndryshe kërcënonin se do të mbështesnin përpunimin te qumështi i importit, me çmim më të ulët.

Vendimi i qeverisë për të ndryshuar skemën e TVSH-së prekte të gjithë prodhimin bujqësor dhe blegtoral. Përpara këtij presioni, ata u tërhoqën vetëm për fermerët që rrisin lopë për qumësht, duke i subvencionuar me 10 lekë për litër. Ministri i Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, Bledi Çuçi, njoftoi në atë kohë se prej 22 prillit, fermerët do të përfitojnë për qumështin e dorëzuar në pikat e përpunimit 10 lekë për litër dhe kjo do të bëhej pa kufizime për numrin minimal të krerëve që mbarështon ferma. Për të përfituar kompensimin fermerëve, u mjafton vetëm fatura tatimore.

Të pyetur nga “Monitor”, fermerët deklarojnë se nuk janë njoftuar ende për të marrë subvencionet për qumështin e shitur.
Ilir Hajredini shpjegon se çmimin e qumështit e kanë ulur dhe një litër tashmë kushton 40-42 lekë për litër, nga 45 lekë për litër një vit më parë. Ai thotë se ende nuk e di nëse do të marrin paratë e subvencionit, ndonëse i kanë dorëzuar faturat. Njësoj shprehet edhe Agron Mile nga Kozara e Kuçovës, i cili nuk ka marrë asnjë lek për qumështin e shitur.
Hajredini shprehet se shumë bashkëfshatarë të tij që merren me blegtori, vendosën që të mos aplikonin për të marrë subvencionin. Për ta përfituar atë, duhet të paguanin sigurimet shoqërore për të gjithë vitin.

Dështimi i fermave të mëdha, kambanë alarmi

Bioferma Rramilli, një nga fermat më të mëdha në Shqipëri, është në prag të falimentimit. Tashmë në fermën e tyre nuk kanë më lopë dhe po merren me rritjen e bagëtive të imta, ku kanë rreth 200 krerë. Eltjon Rramilli, përfaqësues i fermës, tha se kur fermat nuk kanë mbështetje, qumështi del më i shtrenjtë se sa qumështi hungarez apo italian. “Madje edhe qumështi nga rajoni, serb dhe maqedonas, vjen si import me çmim më të lirë”,- shton Rramilli.

Fermat e mëdha blegtorale në vend kanë hyrë në një cikël të vështirë mbijetese. Falimentet janë shtuar, për shkak se prodhimet e tyre nuk janë konkurruese me tregun e zi dhe importet. Kostot e larta të bazës ushqimore, nga njëra anë, dhe informaliteti i lartë në treg, nga ana tjetër, i nxjerrin prodhimet e fermave me çmime 35% më të larta se importi. Ismail Beka shpjegon se pjesa e investimeve blegtorale janë parë si industri dhe janë bërë nga njerëz pa përvojë. Ndërtuan kapanonet si një mjedis urban, pa pasur tokë në dispozicion. Fermat përdorën teknologji moderne, morën raca ndërkombëtare me rendiment të lartë, ushqim të shpërndarë me teknologji, por detyroheshin të importonin ushqim dhe i nxirrnin kafshët në gjendje të lirë. Që të kesh lopë duhet të kesh për çdo lopë minimalisht gjysmë hektari tokë. Me kushtet klimatike të Shqipërisë, bagëtitë duhet të rrinë në gjendje të lirë.

Beka shton se u investua gjithashtu në raca që nuk përshtateshin me kushtet klimatike në Shqipëri, ndërkohë që mund të investoheshin në racat shqiptare, që për nga rendimenti mund të jepnin prodhim më të ulët, por janë më rezistente ndaj kushteve të ekosistemit këtu.
Jo vetëm që u ndërtuan shumë stalla, por bashkë me këto u ndërtuan edhe shumë minipunishte. Gjithçka varet nga orientimi që t’i vendos të prodhosh. Mund të prodhosh jo shumë, por të konkurrosh me cilësi, dhe ferma jote të jetë rentabël.

Agropërpunuesit, mungesa e lëndës së parë na ka çuar drejt importit

Saimir Begaj, përfaqësues i kompanisë “Erzeni”, tha për “Monitor” se e kanë ndier tkurrjen e blegtorisë në aktivitetin e tyre. Në zonën ku ai operon dhe grumbullon qumësht, zoti Begaj thotë se fermerët po kalojnë nga blegtoria te mbjelljet e serave. Gjithashtu ka pasur mbyllje të fermave të vogla me pak krerë bagëti.

Këtë gjë pohon edhe Luis Ndreka, nga kompania “Lufra”, më e madhja në vend për sa i përket përpunimit të qumështit dhe prodhimin e nënprodukteve. Sipas tij, janë mbyllur ferma, ndonëse ato po përpiqen që të nxisin fermerët duke pranuar një çmim më të lartë për lëndën e parë apo duke mbështetur fermerët potencialë me mjete mbështetëse si tanke ftohëse, duke shpërndarë mjelëse për të rregulluar higjienën dhe duke krijuar një shërbim ekstensioni me veterinerë për këshillimin e fermerëve. Megjithatë sipas Ndrekës, shifrat duhen lexuar me kujdes, pasi shpesh në bazë të intensitetit dhe presionit të shtetit për kontrolle ndodh edhe që të ulet deklarimi dhe të rritet informaliteti.

Në fakt, statistikat mbi importet e produkteve bulmetore, vezëve dhe mjaltit panë rritje dyshifrore në 5-mujorin e 2019-s, duke u rritur me 18% në krahasim me një vit më parë. Kjo ishte rritja më e madhe e importeve për kapitullin e produkteve bulmetore, vezëve dhe mjaltit që prej vitit 2008, sikurse tregojnë të dhënat e INSTAT mbi tregtinë e jashtme. Rritja më e madhe e importeve u regjistrua në shkurt dhe mars, ku importet për këtë kapitull u rritën përkatësisht me 26 dhe 41%. Në prill, rritja ishte më e ulët duke reflektuar edhe vendimin e qeverisë për të subvencionuar me 10 lekë për litër, ndërsa në maj importet shënuan sërish rritje dyshifrore prej 18% në krahasim me të njëjtin muaj një vit më parë.

Statistikat tregojnë se si po tkurret blegtoria

Numri i gjedhëve në vitin 2018 është 467.318 krerë, duke shënuar rënie me rreth 1,7%, në krahasim me vitin 2017, raporton INSTAT.
Në vitin 2018, numri i të leshtave është 1.863.837 krerë, duke shënuar një rënie me 3,2% krahasuar me vitin 2017. Kategoria kryesore e të leshtave përbëhet nga delet e qumështit me rreth 73,3% ndaj totalit të tufës. Numri i të dhirtave në vitin 2018 është 917.155 krerë, duke pësuar një rënie vjetore me rreth 1,7%, në krahasim me vitin 2017. Kategoria kryesore përfaqësohet nga dhitë e qumështit, me 97,5% ndaj totalit të tufës. Në vitin 2018, numri i krerëve të derrave është 184.133 krerë, duke shënuar një rritje vjetore me rreth 2,2%, krahasuar me vitin 2017. Përqendrimi më i madh i numrit të krerëve është në Lezhë me 35,9% dhe Shkodër me 27% ndaj totalit të gjithë krerëve.

Pjesa më e madhe e blegtorisë është e përqendruar në Qarkun e Fierit, i cili ka rreth 14% të totalit të krerëve të bagëtive, apo rreth 131 mijë krerë bagëti, prej të cilave 63 mijë janë gjedhë dhe 28 mijë janë bagëti të imëta. Pas Fierit renditet Qarku i Elbasanit, i cili përgjigjet për 11%, apo me rreth 100 mijë krerë bagëti, ku më shumë se gjysma e tyre janë gjedhë. Korça ka rreth 10% të stokut të bagëtive në vend, ku numërohen sipas statistikave të publikuara nga INSTAT rreth 38 mijë gjedhe dhe 34 mijë bagëti të imta. Në të tre këto qarqe, numri i bagëtive ka qenë më i ulët në krahasim me një vit më parë. Në veri, pjesa më e madhe e bagëtive janë përqendruar në Shkodër ku të dhënat e fundit tregojnë se numri i bagëtive është 80 mijë, ndërsa më shumë se gjysma e tyre janë gjedhë. Pas Shkodrës në veri renditet Dibra me 70 mijë krerë bagëti.

Edhe prodhimet blegtorale, në rënie

Prodhimi i qumështit në vitin 2018 është rreth 1,14 milionë tonë, duke shënuar rënie me rreth 1%, në krahasim me vitin 2017. Struktura e prodhimit të qumështit, referuar vitit 2018 është: qumësht lope 85,1%, qumësht dele 7,4% dhe qumësht dhie me 7,5%. Në 2018, prodhimi i qumështit nga lopët është 973.526 tonë, ose 0,9% më pak, krahasuar me vitin 2017. Rendimenti mesatar vjetor i qumështit në nivel vendi, në vitin 2018 është 2.916 kg për krerë, duke u rritur me 2,4%, krahasuar me 2017.

Prodhimi i qumështit nga delet, për vitin 2018, ka pësuar rënie me rreth 2,5%, krahasuar me vitin 2017. Rendimenti mesatar vjetor, në nivel vendi i qumështit të deles është 61,8 kg për krerë, duke shënuar rritje me 0,6%, krahasuar me vitin 2017. Prodhimi i qumështit nga dhitë në vitin 2018 është 0,9% më i ulët se një vit më parë. Rendimenti mesatar vjetor i qumështit të dhive në nivel vendi është rreth 123 kg për krerë, duke u rritur me rreth 2 %, krahasuar me vitin 2017. Prodhimi i mishit peshë e gjallë është 161 mijë tonë, duke u rritur me 0,1%, në krahasim me vitin 2017.
Rënie ka shënuar edhe prodhimi i mishit, veçanërisht ai i lopëve, ku në 2018-n u regjistruan rreth 3000 tonë më pak.

Përplasja e shifrave

E ndërsa statistikat e blegtorisë tregojnë se numri i bagëtive u ul sërish, për të tretin vit, të dhënat e publikuara për blegtorinë flasin për rritje të prodhimit të foragjerëve, të cilat shërbejnë si lëndë e parë për blegtorinë. Sipas të dhënave të INSTAT, prodhimi i foragjereve për vitin 2018 ishte 7,050 mijë tonë, nga 6,600 mijë tonë që u regjistrua një vit më parë.

Ekspertët e bujqësisë, por edhe aktorë në këtë sektor, thonë se duhet të flasim me rezerva kur interpretojmë statistikat e bujqësisë apo blegtorisë, apo t’i lexojmë ato duke parë edhe shifrat që vijnë nga të dhënat e tërthorta, si importet, të cilat kanë marzh gabimi më të ulët. Vlerësimi i numrit të krerëve është bazuar në lëvizjen e blegtorisë për secilën kategori të gjedhëve, të leshtave, të dhirtave dhe derrave.

Vlerësimi i prodhimit të qumështit nga lopët është bërë duke u bazuar në numrin mesatar vjetor të tyre, që rezulton nga lëvizja e blegtorisë dhe në rendimentin mesatar të qumështit për lopë të kalkuluar nga Ministria e Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujërave. I njëjti arsyetim është ndjekur edhe për prodhimin e qumështit nga delet dhe dhitë. Vlerësimi për prodhimin e mishit për secilën kategori është bazuar në përllogaritjet e bëra për lëvizjen e blegtorisë, pra në numrin e krerëve të skartuar dhe në peshën mesatare për krerët e therur.

Shqipëria, me çmimet më të shtrenjta për qumështin, vezët dhe djathin

Sipas të dhënave të publikuara së fundmi nga Eurostat për vitin 2018, Shqipëria ka çmimet më të shtrenjta të ushqimeve në rajon, duke iu afruar shumë mesatares europiane. Për grupin e ushqimeve dhe pijeve joalkoolike çmimet në Shqipëri janë sa 79% të mesatares së Bashkimit Europian, më e larta në rajon. Pas Shqipërisë, renditet Mali i Zi dhe Maqedonia, me një nivel çmimesh 78%, ndjekur nga Bosnjë – Hercegovina me nivelin 76% dhe Maqedonia e Veriut me 62%. Grupin e ushqimeve, Eurostat i ka ndarë në tre nënkategori, çmimi i bukës dhe i drithërave, çmimi i mishit dhe çmimi i qumështit, vezëve dhe djathit.

Për nënkategorinë e fundit, për çmimin e qumështit, vezëve dhe djathit, niveli i çmimit përllogaritet nga Eurostat sa 94% e mesatares së Bashkimit Europian dhe me një diferencë të dukshme nga vendet e rajonit. Në rajon çmimin më të ulët të bulmetit e ka Maqedonia e Veriut, të cilat sipas Eurostat, janë sa 71% e mesatares europiane. Ndër vendet anëtare të Bashkimit Europian, çmimet më të ulëta janë shënuar në Poloni, me të njëjtin nivel si Maqedonia e Veriut. Edhe për nënkategorinë e mishit, niveli i çmimeve në Shqipëri është shumë më i lartë se në vendet e tjera të rajonit. Sipas Eurostat, mishi në Shqipëri kushton mesatarisht sa 71% e mesatares së çmimeve në BE, ndërsa vendet e rajonit janë gati 10 pikë përqindje më të ulëta në çmim se Shqipëria./Monitor/