100 vjet Drejtësi Shqiptare/ Nga Hoxha Kadri Prishtina deri tek…

Në ditëvdekjen e Hoxha Kadri Prishtinës 

Sot në 100 vjetorin e Kongresit të Lushnjes dhe Qeverisë së Sulejman Delvinës, kur krimi ka pushtuar vendin dhe Drejtësia ka ikur në drejtim të paditur, kur Kryeministri Edi Rama thekson se Reforma në Drejtësi po ecën para dhe çdo ditë lirohen nga burgjet krerët e bandave më të rrezikshme në vend, nën sundimin e propagandës së regjimit sot shqiptarët kanë filluar ta pyesin veten nëse ka pasur ndonjëherë drejtësi në këtë vend, dhe a ka njerëz që mund ta qeverisin.

Po, ky vend ka pasur gjithmonë Edi Ramë dhe Saimir Tahir, Zani Çaush dhe Dritan Dajt, Enver Hoxhë dhe Esat Pashë, por ky vend ka pasur edhe koka që kanë menduar dhe ishin krenar për kombin të cilit i kanë takuar.  

Për 100 vjet, shumë qeveri janë munduar ta çojnë përpara këtë vend, por janë të rralla rastet kur Drejtësia ishte në duart e sigurta. Një nga këto raste të rralla dhe vlen të kujtohet në këtë përvjetor ishte pikërisht Qeveria e Sulejman Delvinës, ku posti i Ministrit të Drejtësisë iu besua njeriut i cili kishte qenë për 16 vjet profesor i Drejtësisë, Këshilltar ligjor i Drejtorisë së Përgjithshme të Bankës Osmane në Stamboll dhe Këshilltar ligjor i Monopolit të duhanit në Samsun; Po, fjala është për Hoxha Kadri Prishtinën, njëri ndër figurat më të ndritura të kombit shqiptar i cili përveç se për therorësinë që ka bërë për atdheun njihet edhe për bazat që ka vënë për administratën shtetërore dhe drejtësinë shqiptare, dhe në veçanti përkufizimit që i ka bërë burrë shtetit shqiptar!

Hoxha Kadri Prishtina

Për Hoxha Kadri Prishtinën është shkruar shumë por historia e tij nga familja e Luftullah Prishtinës deri tek Komiteti Mbrojtja e Kosovës është bujshme, në shërbim të kombit dhe në shoqërinë e patriotëve të mëdhenj që me përkushtim dhanë gjithçka që patën për këtë vend.    

Juristi, politikani dhe publicisti shqiptar Hoxha Kadri Prishtina i njohur si Hoxha Kadri lindi më 1878 në Prishtinë, si një nga nëntë fëmijët e Lutfullah Prishtinës.  

Mësimet fillore i kreu në Prishtinë, në gjuhën turke, ndërsa ato të mesme në Shkup, në shkollën e njohur “Dar ul-Mualimin”. Studimet i vazhdoi në Stamboll, në Shkollën e Lartë Pedagogjike “Dar-ut-Tedris” dhe më pas u regjistrua në Medresenë e famshme “Fatih”, ku edhe aty diplomoi me rezultat të shkëlqyeshëm. Gjithashtu kreu Fakultetin e Drejtësisë dhe pas studimeve për të drejtën fetare në Shkollën e Lartë “Mekteb’i Nyvvâb”,  duke qenë dhe myderriz (dijetar), më 1904 Kadri Prishtina fitoi titullin profesor (persisht Hoxha).

Po këtë vit, juristi dhe profesori Kadri Prishtina, në moshën 26 vjeçare u arrestua në Stamboll për arsye se nuk pranoi të tregonte autorin e dorëshkrimit “Fitret ul-Islâm”, dorëshkrim i Syrja bej Vlorës, një dorëshkrim që konsiderohej shumë problematik në lëminë e fesë Islame dhe të drejtës fetare.

Sa ishte në internim në Sinope, e në burg në Jedikule, ku vuanin dënimin edhe të burgosur tjerë politikë, Hoxha Kadriu u sëmur rëndë, aq rëndë sa iu desh të bënte amputimin e këmbës mbi gju. Pas lirimit nga burgu, punoi pak në degën e Gjykatës së Apelit të Këshillit të Shtetit Osman në Stamboll, më pas si avokat i Drejtorisë së Monopolit në Tokad. Nga kjo detyrë kalon më pas në detyrën e avokatit dhe këshilltarit ligjor të degës së Bankës Osmane dhe Monopolit të duhanit në Samsun. Më 1911 caktohet këshilltar ligjor i Drejtorisë së Përgjithshme të Bankës Osmane në Stamboll. Po atë vit ministria e Drejtësisë i lëshoi lejen e avokatit të klasit të parë dhe më 1913 caktohet këshilltar ligjor edhe i Drejtorisë së Përgjithshme të Monopolit të duhanit në Stamboll.

Në një kartë vizitës të prefektit të Bursës, Mehdi Frashëri dhënë më datën 22 shkrut 1910, shënohet: “Hoxha Kadriu është një nga personalitetet me merita dhe një nga atdhetarët tanë.” Pra, vlerësim që tregonte se ai prej kohësh merrej me çështjen kombëtare.

Në prag të Luftës Botërore, Perandoria Osmane e dëbon në vitin 1913 jashtë kufijve të shtetit osman pas një proteste të ashpër që i kishte dërguar parlamentit osman, dhe me shumë vështirësi arriti të largohet nga Stambolli. Pas Rumanisë dhe Austrisë ku dhe ishte mjekuar, më 1914 u vendos në Durrës e më 1915 në Shkodër, ku krijoi dhe komitetin me emrin “Komiteti i Fshehtë”. Ndërkohë që mbante lidhje të ngushta dhe letërkëmbime me Aqif Elbasanin, Sotir Pecin,Themistokli Gërmenjin, Vehbi Dibrën, Kristo Dakon si dhe me udhëhqësit e Kosovës, Bajram Currin, Hasan Prishtinën, Ferhat Dragën, QerimBegollin, Bajram Daklanin etj. ishte e qartë se ai mbahej si kreu shpirtëror, të cilit të gjithë i raportonin dhe nga i cili kërkoheshin këshilla, ndihmë ose ndërhyrje.

Pas tre vjetësh, me një grup atdhetarësh, intelektualësh, më 1 maj 1918 themeloi në Shkodër, Komitetin “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”. Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”, në përbërje të tij kishte Këshillin Qendror, ku bënin pjesë shtatë anëtarë, të cilët e zgjodhën kryetar Hoxha Kadrinë, nënkryetar Hysni Currin dhe Sekretar Bedi Pejanin. Këtë Komitet Hoxha Kadriu e ka kryesuar deri sa u mbyll veprimtaria e tij në janar të viti 1925.

Hoxha Kadri Prishtina ishte ndër nismëtarët e Kongresit të Lushnjes, tek i cili përfaqësoi Shkodrën. Në qeverinë Delvina të dalë nga ky kongres Hoxha Kadrisë iu besua posti i ministrit të Drejtësisë. Më 1921 sërish ministër Drejtësie, më pas nënkryetar i Këshillit Kombëtar. Me zgjedhjet e 1921 u zgjodh si përfaqësues i prefekturës së Dibrës dhe i prefefkturës së Kosovës nga dhjetori i 1923.

Ministër i Drejtësisë

Janë shumë raste që vlenë për tu theksuar kur ky dijetar ishte Ministër i Drejtësisë si dhe gjatë procesit të hedhjes së bazave ligjore në administratën shtetërore shqiptare në përgjithësi dhe të sektorit të drejtësisë në veçanti, por vlerat e tij intelektuale u dëshmuan në misionin e tij të parë, pas vetëm një muaji  të fillimit të detyrës, kur u vu në krye të forcave të Qeverisë Kombëtare për bashkimin e Shkodrës me pjesën tjetër e vendit.

Më 6 Mars 1920, në mbrëmje, me një makinë të rastit, ai u nis nga Tirana dhe shkoi në Lezhë, për të inspektuar administratën e atjeshme. Meqenëse qyteti i Shkodrës ishte nën sundimin ndërkombëtar, administrata shtetërore shqiptare e prefekturës së Shkodrës në atë kohë ishte vendosur në Lezhë.

Ndërsa po kryhej kontrolli “ngjarjet e ndodhur më banë të ndërpresë punën,” i shkruan ai një kolegu në Tiranë. Kur ndodhej në Lezhë një nga degët e Komitetit të Kosovës e njofton se “një brigadë jugosllave u nis nga Tivari në drejtim të Ulqinit dhe rreth 800 komitë malazezë po përgatiten nga qeveria italiane e mbahen gati në Shëngjin për me marshue në Shkodër”, sapo të largoheshin fuqitë ndërkombëtare. Pa humbur kohë, ai dërgoi lajmëtar për të ftuar në një mbledhje në Bushat përfaqësues të Shkodrës, Malësisë së Mbishkodrës, Zafrimës, Mirditës e Malësisë së Lezhës. “Për ti lënë pa efekt intrigat e itaianëve që donin ta pushtonin Shkodrën me anë të komitëve malazezë e jugosllavë, sapo të largoheshin francezët, ne u mdodhëm ballazi përpara një detyre patriotike,” vijon ai në lterën e lartëpërmendur, “prandaj vendosëm që në emër të të qeverisë kombëtare të hyjmë në Shkodër.”

Ky Kuvend i kryesuar nga Hoxha Kadri Prishtina mori vendime të rëndësishme jo vetëm për bashkimin e Shkodrës me qeverinë e Lushnjes por dhe 21 pikat që kishte hartuar vetë ai, si ato politike, ekonomike dhe ushtarake.

“…Qeveria jonë kombëtare, dukeu gjetur përballë imponimit të papërballueshëm të opinionit publik, që është i vetmi dominues i kombeve, u shtrëngue me i vu dorë Shkodrës dhe në këtë mënyrë me sigurue unitetin politik të Shqipërisë.”

Kjo deklaratë që i tregonte Fuqive të Mëdha mbështetjen që ka në popull qeveria shqiptare e dalë nga Kongresi i Lushnjes, ishte vepër e Hoxha Kadri Prishtinës e cila do të vinte në jetë pa u lëkundur të drejtat e ligjshme dhe të njohura botërisht të populli shqiptar.

Duke mos harruar angazhimin e tij të mëtejmë në jetën politike shqiptare edhe si Nënkryetar i Këshillit Kombëtar, si dhe gjurmët që la në publicistikën shqiptare, ai ishte dhe botues i revistës mujore “Udha e s’Vërtetës”, numri i parë i së cilës doli në dritë në muajin tetor të vitit 1923 deri më 2 qershor 1924.

Më 21 janar 1925, kombi shqiptarë humbi njërin ndër njerëzit më të çmuar ndërsa familja njeriun e saj të dashur i cili ndërroi jetë në moshën 47 vjeçare në Tiranë. Sot, 95 vjet më vonë, kur shumë rethana politiko-shoqërore janë të ngjashme, të gjithë kujtojnë thirrjen e tij që ai i drejtonte popullit shqiptar në emër të Komitetit të Kosovës më 1 shkurt të vitit 2020:

“Atdheu ynë është duke u copëtuar si dikur Polonia, megjithëse patëm fitue vetësundimin tonë para luftës botërore…Atdheu është në rrezik…Çlirimi I tij varet në vullnesë të kombit tonë…Na nuk kemi si me durue që t’i shkulen Shqipnisë, Shkodra e Korça, Gjirokastra e Vlora. Doemos do të mbrojmë jetën tonë me fuqinë tonë…Shqiptarë, atdheu kërkon sot prej nesh trimni, burrni, bujari e krejt therroritë tjera. Një popull i cili qëndron kreshnikisht për liri të vet meriton me u nderue. Një ushtri kombëtare që ka për t’u dukë ndër rrethe të Shkodrës, Korçës, Gjirokastrën e Vlonës, ka për të tërhjekë kujdesin e Fuqive të Mëdha e ka për të shpëtue këto krahina…”

Ndërsa për të gjithë skeptikët që edhe sot pas 100 vjetësh vazhdojnë të pyesin veten se a mund të ketë Drejtësi në këtë vend, Hoxha Kadri Prishtina e ka dhënë përgjigjen pikërisht 80 vjet më parë, kur si atëherë ashtu dhe sot këtij shteti i mungon vetëm një burrë shteti i këtij lloji:   

 “Për burrat e shtetit, sidomos për burrat e shtetit si një i yni, nuk mund të jetë e arsyeshme që të mbeten në bisht të ngjarjeve, të qëndrojnë në një anë e të veçuar përballë problemeve të vështira që u kanë dalë e parashikohen të dalin.”