Shkenca e vaksinave pas pandemisë

Virusi i parë të cilit iu bë sekuenca e gjenomës ishte një krijesë e errët e vogël e quajtur MS2. 3569 bazat nukleotide të ARN-së që përmbante u publikuan në vitin 1976, pas një pune kërkimore dhjetëvjeçare në një laborator belg. Gjenomi sars-cov-2, gati nëntë herë më i gjatë, u publikua vetëm disa javë pasi mjekët në Wuhan u shqetësuan për një pneumoni të re. Brenda disa javësh nga publikimi i gjenomës, sekuenca origjinale e saj u bë baza për vaksinat që janë prodhuar sot kundër virusit.

Nuk është për t’u çuditur që mjekësia ka përparuar shumë që nga viti 1976. Por pandemia Covid-19 ka bërë që dekada të tëra progresi kumulativ shkencor, të shpalosen papritur në luftën kundër virusit. Grumbulli i të dhënave, eksperimenteve dhe studimeve ka pasur efekte të thella në pandemi – dhe, në të vërtetë, në të ardhmen e mjekësisë. Kjo është gjithashtu një frymëzim.

Në të gjithë botën, shkencëtarët kanë lënë mënjanë punën e tyre në mënyrë që të luftojnë bashkërisht kundër një armiku të përbashkët. Hapësirat e qeta laboratorike janë kthyer në qendra të zhurmshme për përpunimin e testimeve. Covid-19 ka çuar në kryerjen e rreth 350,000 kërkimesh, shumë prej të cilëve kanë pasur rezultate të menjëhershme.

Baza e gjithë kësaj është zbatimi i gjenetikës në mjekësi në një mënyrë sistematike dhe transformuese – jo vetëm në kuptimin e patologjisë së sëmundjeve, por edhe në gjurmimin e përhapjes dhe shërimin dhe parandalimin e tyre. Kjo qasje mund të mbështesë atë që po bëhet e njohur si “siguri natyrore” – pra, detyra për t’i bërë shoqëritë të qëndrueshme përballë rreziqeve që vijnë nga lidhja e tyre me botën e gjallë, qoftë për shkak të sëmundjeve, pasigurisë ushqimore, luftës biologjike ose degradimit të mjedisit.

Aplikimi i gjenetikës në mjekësi

Aplikimi i gjenetikës në mjekësi ka sjellë fitime të mëdha dhe të shpejta në efikasitet. Zbulimi i sekuencës së ADN-së në një gjenom njerëzor kushtonte 10 milionë dollarë në vitin 2007, ndërsa sot duhen më pak se 1,000 dollarë dhe shumë më pak kohë. Duke pasur në dispozicion mënyra gjithnjë e më të mira të sintetizimit dhe redaktimit të gjeneve, kjo ka mundësuar përparime mbresëlënëse. Para pandemisë, këto teknika inovative nuk diskutoheshin shumë përtej mjediseve të laboratorëve. Pasi kanë shfaqur efikasitet kundër një sëmundjeje krejt të re, ato janë përhapur anembanë.

Marrim për shembull teknologjinë e vaksinimit të zhvilluar me shpejtësi nga kompania amerikane Moderna dhe ajo gjermane BioNTech, duke u mbështetur në punën e vështirë disavjeçare të studimit të ARN-së, e cila ruan informacionin gjenetik. Është e jashtëzakonshme sesi thjesht mund të udhëzohen qelizat e trupit që të prodhojnë proteinën virale për të forcuar sistemin imunitar. Vaksinat e ARN-së janë dëshmi e shprehjes së goditur të komedianit Eddie Cantor, se duhen 20 vjet për t’u bërë një sukses brenda natës.

Tani mund të shpërblehen investimet e kompanive që kanë punuar gjatë në studimin e ARN-së. Një vaksinë me ARN kundër një sëmundjeje, është një mesazh i shkruar në kod gjenetik: një vaksinë kundër malaries, ose ndonjë forme të kancerit, mund të bëhet në të njëjtën mënyrë dhe me të njëjtën pajisje si një vaksinë kundër sars-cov-2. Nëse kjo siguron një platformë e cila i nxit qelizat të prodhojnë elemente specifike dhe të heqin dorë nga disa të tjerë, atëherë mjekësia do të bëhet më e fuqishme dhe më personale. Terapitë e përshtatura për anomalitë e rralla gjenetike, mund të bëhen rutinë.

Pandemia gjithashtu ka treguar vlerën e teknologjive të sekuencave të gjeneve. Vëzhgimi i sars-cov-2, pasi pëson mutacion, është me rëndësi thelbësore që bota të kuptojë dhe të mbrojë veten nga variantet e rrezikshme. Nëse Covid-19 bëhet endemik, siç ka të ngjarë, sekuencat do të bëhen baza për zhvillimin e injektimeve përforcuese. Sekuenca rutinë është një nga mënyrat më të mira për të zbuluar përparimin e viruseve. Kompanitë kanë prodhuar sisteme të fuqishme të njohjes së sekuencave.

Tani bota ka nevojë për sisteme të lira, të kudondodhura dhe të besueshme, që mund të përdoren në një burg, në një qendër shëndetësore rurale, apo në një fermë për të vepruar si sisteme të paralajmërimit të hershëm të përhapjes së patogjenëve.

Pikat e dobëta

Duhet vëzhguar gjithashtu se çfarë pikash të dobëta ka nxjerrë në pah pandemia. Pavarësisht progresit të sotëm, ende nuk janë prodhuar antiviralë me molekula të vogla për të luftuar sars-cov-2. Një fokus për sigurinë natyrore duhet të jenë ilaçet që synojnë familjet virale, të cilat kanë më shumë të ngjarë të shkaktojnë probleme në të ardhmen. Kjo nuk është diçka që tregu do ta mbështesë vetë. Nevojiten mekanizma të rinj që përfshijnë qeveritë, si fonde për kërkime shkencore dhe prova klinike. Qasje të ngjashme duhet të përdoren gjithashtu për kërcënimin e baktereve që janë rezistente ndaj antibiotikëve.

Këto risi do të sjellin pasoja të mëdha. Mjekësia e bazuar në ARN kërkon gjëra të reja nga firmat dhe rregullatorët – po ashtu edhe platformat e tjera, përfshirë disa forma të terapisë së gjeneve. Rregullatorët duhet të përfitojnë nga fakti që, për shembull, një vaksinë kundër malaries dhe një vaksinë kundër sars-cov-2 bëhen të dyja në të njëjtën platformë.

Firmat e ilaçeve duhet të përshtaten, pasi disa sëmundje kronike tashmë mund të kurohen në të vërtetë. Shumë firma janë përqendruar prej kohësh në vuajtjet afatgjata që shqetësojnë më tepër vendet e pasura të botës, si sëmundjet e zemrës, kanceri, çrregullimet metabolike, kushtet neurodegjenerative dhe sëmundje të tjera të ngjashme.

Nëse zhvillimi i ilaçeve do të synojë më tepër udhëzimin e qelizave se çfarë ato duhet të bëjnë, dhe jo gjetjen e molekulave të reja kundër proteinave specifike, atëherë disa nga njohuritë mbi të cilat bazohet farmacia e stilit të vjetër do të jenë më pak të rëndësishme. Prandaj, firmat do të kenë nevojë për modele të reja çmimesh dhe një fokus të ri në kërkimet e tyre.

Mbrojtja natyrale

Teknologjia nuk mund t’i frenojë e vetme pandemitë. Ky qëllim kërkon sisteme dhe institucione që përdorin teknologjinë gjerësisht dhe me mençuri. Pa sisteme të mira, teknologjia e shkëlqyer shpesh siguron vetëm rezultate mesatare, siç ka ndodhur me shumë programe testimi dhe gjurmimi për Covid-19.

Por pandemia ka treguar që shkenca biomjekësore zotëron mjetet dhe entuziazmin e duhur për të përmirësuar botën. Bota tani duhet të ndërtohet mbi të dyja këto elemente./Monitor/