Mesha e parë në Shkodër

nga At Zef Pllumi

Si në gjithë boten katolike, edhe në Shkoder dita e 2 nandorit asht ditë e përkujtimit të dekunve. Kshtu të gjith shkojnë ndër vorre, me i perkujtue të parët e vet të dekun, me zhgulë barnat e këqija, e me ua zbukurue vorrin me qira e me lule, simbol i Dritës së pamabarueme e i kujtimit të perjetshëm.

Vorret katolike janë porsi lulishtë, me drandofille te kryet ose te kambët e me lule e blerime të tjera përreth, sidomos, me qeparisa e shermashek. E, për Shqipninë, varrezat katolike të Shkodres ishin monumentale.

Pasanikët e Shkodres kishin shpenzue shum, tue pru nga jashtë mermere e statuja artistike, të cillat ruheshin me kujdesin ma të madh. Derisa erdhën 50 vjetët e gjata të regjimit komunist, që nuk i lanë të qetë as të dekunt, as kryqat, as engjujt, as statujat. Ashtu të thyeme, dukeshin si rrenoja të lumnueshme të kohëve ma të mira, ngulë mes blerimit, që e kënaqte dhe e ngushëllonte synin e përlotun të çdo njeriu.

Varrezat katolike të Shkodres ishin tashma jashtë përdorimit! Me nji urdhnesë të veçantë, ishte ndalue vorrimi i njerëzve aty, sepse po ishin mrenda qytetit. Atëherë të dekunt u detyruen me shkue e me e kërkue pushimin në paqë jashtë qytetit, në Stomgolem, ku ishin varrezat e perbashkta të gjith qytetarve.

Me daten 1 nandor, shum katolikë kishin nisë me shkue ndër varrezat e vjetra, tashma të ndalueme për të dekunt e ri, por ku vijoshin me banue ende të parët, prindtë, miqtë, dashmirët. Kishin shkue e kishin nisë me ua pastrue vorret e me u vu tuba lulesh, që dita e 2 nandorit t’i gjente të stolisun si për festë e atë ditë varrezat të mos u dukshin shkret. E të lulëzojshin gjithë nandorin, që u kushtohet të dekunve. Prandej vizitat e të gjallëve në shpitë e të dekunve këtu do të vijojshin për ditë.

Kisha e vogel, në krye të vorreve, kishte nisë me ra mrendë. E vogël, por me stil arkitektonik të zgjedhun, e realizueme bukur, edhe ajo ishte persekutue gjatë regjimit komunist. Ndonëse, ma fatbardhë se të tjerat, ishte ende në kambë. Në këtë kapelë u ndez edhe shkëndija e parë e lirisë së këtij kombi.

Ditë mbas dite, edhe ndër vorre agoi dita 4 nandor 1990. Njerëzit, që ishin tue punue aty, shkuen te dom Simon Jubani, i cili e kishte shpinë shum afër vorrezave, edhe i kerkuen të vinte me kremtue meshen.

Mbas ksajë grishje, dom Simonin s’pat burrë me e përmbajtë. Mori ngutshëm koten e stolen e ata çka duhej per me kremtue e, pa pvetë aspak se nuk kishte paramente të tjera, shkoi me vrap nder varreza e celebroi Meshen e parë, me 4 nandor. E aty lajmëroi gjith popullin se me daten 11 nandor do të kremtohej mesha solemne në varrezën katolike, që po niste përsëri me jetue, me gjithë të dekunt e vet.

Ky lajm aso kohe ishte i jashtzakonshem! U prit me një stuhi mendimesh për dhe kundra. A do ta lejote qeveria meshen? Apo nuk do ta lejonte? Nëse do ta lejonte, ky do të ishte nji lloj revolucioni paqësor apo nji shmangie prej traditave komuniste të partisë së punës.

Mendoj edhe nji gja tjeter: tue kenë se mbledhja e Këshillit të Europës ishte me 25 nandor e perfaqsia shqiptare do të merrte pjesë si vëzhguese në atë konferencë, kjo mund të ishte edhe lojë politike e partisë. Tue parashikue se mund të kritikohej tepër randë, mbasi e dinte mirëfilli çka kishte ba për nji gjysë shekulli, mendoi me paraqitë, me filma dokumentarë, se në Shqipni kishte liri të plotë fejet, si e tregonte edhe mesha e çueme publikisht.

Në këto rrethana shum të dyshimta, e edhe ma shum të përfoluna, diskutova shum me pater Gjergj Vaten edhe me anëtarë të tjerë të klerit katolik, të cillët ishin tashma të gjithë në dijeni të kësaj gjendje. Me pëlqimin e shumicës të antarëve të klerit, qi kishin mbetë gjallë, pater Gjergj Vata edhe un shkueme te dom Simon Jubani edhe ju lutem që deri me 25 nandor, kur ishte mbledhja e Këshillit të Europës, mos të bate asnjë hap përpara. I kujtuem edhe se këta dojshin me paraqitë me dokumenta se në Shqipni ekzistonte liria e fesë.

Dom Simon Jubani nuk u perkul, nuk pranoi kurrgja. E kam shpallë publikisht – tha – se me daten 11 nandor çoj meshen e parë e edhe do ta çoj, sepse nuk kam si e mohoj fjalen teme. Tue e pa se dom Simon Jubanit nuk hiqte e nuk hiqte dorë, menduem që ajo meshë të kremtohej sa ma bukur që të ishte e mujtun e, sidomos, të mos deshtonte për asnjë arsye. Edhe po të ishte nevoja që në atë vorrezë të derdhej rishtas gjak martirësh.

Atëherë un shkova në Tiranë, te motër Gjorgjina e mora kelshejtin, orenditë fetare e paramentet ma të bukura që kishte e që duheshin për kremtimin e Meshës së parë. Ajo i kishte ruejtë me kujdes e me xhelozi. Bamë si bamë, i pregatitem e i derguem te dom Simon Jubani, në mënyrë që mesha të çohej me gjithë dinjitetin që kërkon çasi sublim i flijimit të Zotit mbi ltér, jo me tesha civile e vetem me nji stolë ose me nji pjesë paramentesh. Për me i çue teshat, zgjodha nipin e patër Shtjefnit, Nikolinin, i cili kishte lidhje me ata, që ruejshin dom Simonin.

Ndërkaq në këtë javë dom Simoni na u zhduk prej shpiet. Thohej se kishte ndërrue banesë e se ishte strehue në nji lagje myslimane. Në të vërtetë s’e kam pvetë kurr dom Simonin kah ia kishte mbajtë e pse. Me daten 11 nandor, në varrezën katolike ishin mbledhë rreth 50 mijë vetë. Nuk kishte vend as ku me ra kokrra e grunit. Njerëz. Prej të katër anëve… edhe jashtë e edhe rreth e rreth varrezave e edhe në rruga e rrugica. Mbi e nën vorre…

Gjithë hapsina ishte mbushë plot. Kishin ardhë edhe prej katundeve përrreth, sidomos prej Berdicet. Flitej se nji pjesë e tyne ishin me armë, të ndalueme, natyrisht, e të përgatitun për me i ba ballë çdo ngjarje që mund të ndodhte, në rasë se partia ose sigurimi i shtetit do të ndërhynte për me shpërnda këte demostratë fetare. Këte turmë njerëzish, që nuk do të përsëritet kurrë ma! Mbledhë aty me kremtue Meshen me kobure në brez ?! E edhe me dekë, në rasë nevoje.

Nji pjesë e mirë e meshtarëve, si monsinjor Robert Ashta, që në atë kohë ishte pater; pater Aleks Baçli e tjerë e tjerë, morën pjesë fill të ngjitun mbas dom Simon Jubanit. Për të xevendësue njeni-tjetrin në elter, po të kriste pushka nën ato selvi, që kishin pa shumë skena tragjike.

Ceremonia filloi edhe vijoi shum mirë. Nga Tirana kishte ardhë nji prej operatorëve të televizionit shqiptar me kamera. Ishte nji gja e jashtzakonshme! Televizioni shqiptar e regjistroi krejtësisht Meshen e parë. E para që regjistrohej në historinë dymijëvjeçare të Kishës Katolike në Shqipni! Ma vonë e pveta këtë njeri pse ishte pikërisht atë ditë, në atë vend. Më gjegji se ndodhej rastësisht në Shkodër, rastësisht në varrezë e po rastësisht me gjith kamera në dorë!

E kush prej nesh mund të hynte asokohe në trunin e qeverisë! Megjithkta, gjithçka ndodhi në këtë datë të papersëritshme, asht e filmueme. Dom Simon Jubani kje simboli jo vetëm i lirisë fetare, por edhe i të gjitha lirive, qi zgjedha komuniste u detyrue t’i jepte popullit shqiptar. Jo prej frikës së turmës, natyrisht. Ishte po ajo turmë, të cillen e shkelte prej nji gjysë shekulli nën thember. Gjithsesi, liria fetare ishte ma e madhja, që mund të merrej nga nji rregjim komunist.

Ajo çetë djelmoçash e cilla siguroi e mbrojti jo dom Simon Jubanin, por meshen e parë të katolikve ndër vorret e Rrmajt, ajo pregatiti edhe hapjen e xhamisë në Shkoder, ku nuk kishte mbetë kurrnji xhami, veç xhamisë së plumbit jasht qytetit, në lagjen e Tabakve. Ishte xhamia e ndertueme prej Mehmet Ali Pashë Bushatliut, edhe ajo e rrenueme e pa minare, por që, megjithkta, quhej monument kombtar. Aty u zhvilluen ceremonitë e para të myslimanve të Shkodres, në të cillat moren pjesë jo vetem myslimanët, por edhe katolikët, per me mbrojtë të drejtat legjitime, në rasë se mund të ndodhte ndonji gja send e organizueme nga sigurimi i shtetit. Në këte mënyrë Shkodra ia hapi të dyja rrugët Zotit…”