Në pritje të fundit, në çfarë kushtesh mund të ndalet lufta në Ukrainë?

Presioni për bisedimet e paqes po rritet, edhe ndërsa Rusia tërhiqet nga Kherson, shkruan The Economist

Sulmi i rrufeshëm i Rusisë në kryeqytetin e Ukrainës, Kiev, ishte një dështim. Lufta e saj e përgjakshme për të pushtuar rajonin lindor Donbas, është ndalur.

Rusia ka humbur një pjesë të territorit të pushtuar në jug të qytetit Kharkiv dhe para disa ditësh njoftoi një tërheqje nga Kherson, i vetmi kryeqytet provincial që kishte pushtuar që nga shkurti.

Vladimir Putin, presidenti i Rusisë, ka kërkuar mënyra të reja për të mundur Ukrainën. Mënyra më e fundit është një bombardim i pamëshirshëm që synon të shkatërrojë infrastrukturën e Ukrainës. Banorëve të kryeqytetit u është thënë se mund të evakuohen nëse rrjeti elektrik prishet, duke ndërprerë shërbimet e ujit dhe kanalizimeve.

Ndërprerjet e energjisë elektrike nuk e kanë dobësuar vullnetin e Ukrainës për të luftuar. Por ato janë një kujtesë se, tetë muaj pas pushtimit të paprovokuar, Putini vazhdon të kërkojë mënyra për të sulmuar. Disa shqetësohen se ai mund të hedhë në erë një digë në lumin Dnieper, siç bëri Stalini në vitin 1941, për të ngadalësuar përparimin e kundërshtarëve.

Sulmi rus ngre gjithashtu një pyetje të sikletshme: për sa kohë do të vazhdojnë Amerika dhe Europa t’i ofrojnë ndihmë ushtarake dhe ekonomike Ukrainës, me vlerë disa miliarda dollarë, që i nevojiten çdo muaj për të shmangur Rusinë?

“Për aq kohë sa nevojitet”, thonë udhëheqësit perëndimorë. Por shumë nga qytetarët e tyre, e kundërshtojnë idenë e financimit të një konflikti të pacaktuar me Rusinë. Me dhjetëra mijë njerëz protestuan nëpër rrugët e Romës më 5 nëntor, duke bërë thirrje për t’u dhënë fund luftimeve. “Ne nuk duam luftë. Pa armë, pa sanksione. Ku është diplomacia?” shkruhej në një pankartë.

Washingtoni i shqetësuar

Edhe në Amerikë, janë ngritur pikëpyetje. Demokratët e majtë lëshuan kohët e fundit një thirrje për negociata, të cilën e tërhoqën me shpejtësi. Fitoret e republikanëve në Amerikë në zgjedhjet e ndërmjetme të 8 nëntorit, edhe pse më të vogla se sa pritej, janë një kujtesë se politika amerikane mund të ndryshojë në mënyrë dramatike pas zgjedhjeve të ardhshme presidenciale, dhe bashkë me të, edhe politika ndaj Ukrainës.

Jake Sullivan, këshilltari i zotit Biden për sigurinë kombëtare, bëri një udhëtim të paparalajmëruar në Kiev më 4 nëntor, për të premtuar mbështetje “të palëkundur”. Por ai gjithashtu i kërkoi Ukrainës që të mendojë për kushtet e ardhshme të paqes. Më pas u zbulua se ai ka qenë në kontakt me homologët rusë, për t’i paralajmëruar ata të mos përdorin armë bërthamore.

Më 9 nëntor, zoti Biden tha se Rusia dhe Ukraina do të “lëpinin plagët e tyre” pas betejës në Kherson dhe më pas mund të jenë gati për kompromis. Ai këmbënguli se nuk do t’i tregonte Ukrainës se çfarë të bënte.

Në mënyrë private, zyrtarët perëndimorë dhe ukrainas kanë filluar të mendojnë se si mund të duket një rezultat i qëndrueshëm. A do të bëhet Ukraina një Finlandë e re, e detyruar t’i lërë toka pushtuesve të saj dhe të qëndrojë neutrale për dekada?

Apo një tjetër Gjermani Perëndimore, me territorin e ndarë nga lufta dhe gjysmën e saj demokratike të përfshirë në NATO? Një model shumë i diskutuar është Izraeli, një vend nën kërcënim të vazhdueshëm, që ka mundur të mbrohet pa aleanca formale, por me ndihmë të madhe ushtarake nga Amerika.

Kushtet e sakta të një zgjidhjeje të negociuar, varen nga ajo që ndodh në fushën e betejës. Ka të ngjarë të ketë shumë më tepër luftime përpara se palët të jenë gati për t’i dhënë fund luftës. Rusia dhe Ukraina kanë humbur secila, afërsisht 100,000 ushtarë, të vrarë dhe të plagosur, por të dyja ende shpresojnë të manovrojnë në një pozicion më të favorshëm.

Tërheqja nga Kherson është një poshtërim për Putinin. Por kjo do t’u japë forcave ruse mundësinë të mbrojnë më lehtësisht vijën përgjatë lumit Dnieper. Putini nuk tregon asnjë shenjë se po dorëzohet. Ai ka mobilizuar me qindra mijë rekrutë të tjerë. Disa janë nxituar në betejë me pak stërvitje ose pajisje.

Ukraina shpreson të ruajë vrullin e saj. Ushtria do të marrë përforcime këtë dimër, në formën e mijëra rekrutëve të trajnuar nga Britania dhe vende të tjera perëndimore. Armët perëndimore vazhdojnë të mbërrijnë. Më 4 nëntor, Pentagoni njoftoi një tjetër paketë armësh, me vlerë 400 milionë dollarë, duke përfshirë 45 tanke të rinovuar T-72b dhe 1,100 dronë. Bateritë e para të reja anti-ajrore NASAM, u dërguan këtë javë.

Stoqet e armëve të Perëndimit nuk janë të pakufizuara. Ushtritë europiane kanë marrë shumë rezerva nga ushtritë e tyre; edhe Amerika e fuqishme shqetësohet për uljen e aftësisë së saj për të luftuar në luftërat e ardhshme.

Megjithatë, është Rusia ajo që duket se po përballet me mungesa më të menjëhershme. Ajo ka përdorur shumicën e bombave dhe raketave të saj precize dhe ka vështirësi t’i zëvendësojë ato, për shkak të sanksioneve. Ajo po merr armë të reja nga Irani dhe ndoshta Koreja e Veriut. (Kina, deri tani, ka dëgjuar paralajmërimet amerikane për të qëndruar jashtë luftës.)

Llogaritje e ftohtë

Putini shpreson se fushata e tij për të shkatërruar rrjetin elektrik të Ukrainës, do ta nënshtrojë vendin, ose të paktën, do ta kthejë atë në një shtet të dobët dhe të dështuar. Por konfliktet e kaluara tregojnë se bombardimet ajrore të civilëve, në mungesë të një fushate efektive tokësore, rrallëherë sigurojnë fitoren. Gati 90% e ukrainasve duan që vendi të vazhdojë të luftojë.

Në Rusi, sipas Qendrës Levada, vetëm 36% duan të vazhdojnë me luftën, ndërsa 57% favorizojnë bisedimet e paqes. Në të njëjtën kohë, mbështetja për Putinin mbetet në 79%. Rusët, duket se do të donin që lufta të përfundonte, por për shkak të lajmeve të njëanshme, nuk e fajësojnë Putinin për këtë. Prapëseprapë, sa më shumë që ai përpiqet t’i shtyjë rusët të luftojnë, aq më shumë rrezikon të humbasë mbështetjen popullore.

Mbështetësit më të zjarrtë perëndimorë të Ukrainës, mendojnë se, me kalimin e kohës, Ukraina do të bëhet më e fortë dhe Rusia më e dobët. Por Putini shpreson se “Dimri i Madh” do të krijojë përparësi për Rusinë, apo do të dobësojë vullnetin e Ukrainës për të luftuar, njëkohësisht duke zbehur gatishmërinë e Perëndimit për ta mbështetur atë, pasi faturat e energjisë do të rriten në Europë.

Putini pretendon se është i gatshëm të negociojë (me kusht që Perëndimi të njohë territoret e vjedhura si ruse), por se “padronët” perëndimorë të Ukrainës e kanë penguar atë të flasë. Të dyja palët zhvilluan bisedime të gjata, pasi Rusia pushtoi gadishullin e Krimesë dhe një pjesë të rajonit Donbas në vitin 2014. Ata biseduan sërish në pranverë, ndërsa Rusia rrethoi Kievin.

Por Ukraina nuk pranoi negociata të mëtejshme, pasi tërheqja e Rusisë nga Kievi në prill, zbuloi mizoritë e mëdha kundër civilëve. Volodymyr Zelensky, presidenti i Ukrainës, sugjeroi këtë javë se bisedimet mund të rifillojnë, por vetëm nëse Rusia do të ishte e gatshme të kthente tokën ukrainase, të paguante kompensim dhe të pranonte përgjegjësi për krimet e luftës.

Perëndimi është i paqartë mbi qëllimet e veta. Zoti Biden ka folur për dëshirën që Putini të rrëzohet nga pushteti, herë të tjera ka folur mbi gjetjen e konsensusit. Ai i përcaktoi qëllimet e veta më qartë në një artikull në “New York Times”, në maj: “një Ukrainë demokratike, e pavarur, sovrane dhe e begatë, me mjetet për të mbrojtur veten dhe për të penguar agresionin e mëtejshëm”.

Kjo deklaratë la jashtë çështjen e kufijve të Ukrainës. Udhëheqësit perëndimorë thonë se këtë duhet ta vendosë Ukraina; synimi i tyre është të forcojnë pozitën negociuese.

Megjithatë, kohët e fundit, mbështetësit e Ukrainës kanë qenë më specifikë. Në një deklaratë më 11 tetor, udhëheqësit e grupit G7, ofruan “mbështetjen e plotë për pavarësinë, integritetin territorial dhe sovranitetin e Ukrainës në kufijtë e saj të njohur ndërkombëtarisht”. Ata kërkuan që Rusia “të tërhiqet plotësisht dhe pa kushte” nga të gjitha tokat e zëna. Ndër të tjera, ata u zotuan të gjenin mënyra për të përdorur asetet e sekuestruara ruse, për të ndihmuar në financimin e rindërtimit të Ukrainës.

“Deklarata e G7-ës është, në thelb, një kërkesë për dorëzimin total të Rusisë, gjë që nuk është një rezultat i besueshëm diplomatik. Diplomacia, sipas përkufizimit, përfshin dhënie dhe marrje.

Pritshmëria nuk duhet të jetë një tjetër Traktat i Versajës”, thotë Samuel Charap nga Rand Corporation, një institut amerikan, duke iu referuar ndëshkimeve ndaj Gjermanisë në fund të Luftës së Parë Botërore. Perëndimi, Ukraina dhe Rusia, argumenton ai, duhet të fillojnë të bisedojnë, për të vendosur bazat për negociata më thelbësore në të ardhmen: “Lufta dhe biseda në të njëjtën kohë, duhet të jenë normë”.

Shumë veta nuk pajtohen. “Vazhdoni presionin. Mos nxitoni të vizatoni vija në një hartë. Do të ishte vetëvrasje burokratike”, përgjigjet Dan Fried nga Këshilli Atlantik, një tjetër institut amerikan, duke e krahasuar gjendjen me ndarjen e territoreve të Polonisë nga Gjermania naziste dhe Bashkimi Sovjetik në vitin 1939.

Pak liderë perëndimorë e vënë në dyshim ambicien e Ukrainës për të rimarrë territorin e humbur që nga pushtimi i Rusisë në shkurt. Shumë do të mbështesin përpjekjet e saj për të rimarrë pjesët e rajonit Donbas të pushtuara në vitin 2014.

Por opinioni është më i ndarë kur bëhet fjalë për rimarrjen e Krimesë. Shumë shqetësohen se perspektiva e humbjes së gadishullit, mund të shkaktojë përshkallëzim të rrezikshëm nga Putini.

Për disa në administratën Biden, lufta është çështje parimore: territori nuk duhet të kapet kurrë me forcë, kështu që të gjitha fitimet ruse duhet të kthehen. Të tjerë, duke dyshuar në aftësinë e Ukrainës, mendojnë se koha për diplomaci është së shpejti. Sido që të jetë, Amerika nuk nxiton të shprehë pozicione diplomatike që mund të shkaktojnë përçarje në kampin pro-ukrainas.

Një shqetësim tjetër urgjent është natyra e garancive të ardhshme perëndimore të sigurisë për Ukrainën. Ato do të duhet të jenë të forta, duke pasur parasysh se Rusia ndoshta do të mbetet një kërcënim për Ukrainën për sa kohë që Putini të jetë në pushtet, apo edhe më gjatë.

Disa vende të Europës Qendrore dhe Lindore, favorizojnë pranimin e shpejtë të Ukrainës në NATO, me arsyetimin se angazhimi i aleancës për mbrojtjen e ndërsjellë, do të frenonte Rusinë. Me gjithë kërcënimet bërthamore, ajo deri tani është përmbajtur nga goditja e hapur e territorit të NATO-s.

Megjithatë, administrata Biden, është e kujdesshme ndaj nevojës për të shtrirë ombrellën e saj bërthamore në një vend në një gjendje konflikti të fjetur ose aktual me Rusinë. Gjatë gjithë kohës, zoti Biden ka qenë i kujdesshëm për të zvogëluar rrezikun e një konflikti të drejtpërdrejtë NATO-Rusi, nga frika se ai do të çonte në “Luftën e Tretë Botërore”. Disa anëtarë të NATO-s në Europën Perëndimore janë gjithashtu skeptikë.

Vëmendja është kthyer në një marrëveshje të përkohshme, ose alternative. Në shtator, Anders Fogh Rasmussen, ish-sekretar i përgjithshëm i NATO-s, dhe Andriy Yermak, shefi i shtabit të Zelensky-t, propozuan një “Kompakt të Sigurisë së Kievit”, i cili do të ofronte ndihmë për sigurinë, përveç një pakti të mbrojtjes reciproke. Disa në Ukrainë e konsideruan atë një tradhti.

I modeluar sipas mbështetjes perëndimore për Izraelin, kompakti do të forconte Forcat e Armatosura të Ukrainës, duke e kthyer mbështetjen aktuale ad hoc në një angazhim sistematik dhe afatgjatë.

Sipas këtij propozimi, partnerët e Ukrainës do të premtojnë investime “disa dekadashe” në industrinë e mbrojtjes të vendit, transferime masive armësh, trajnime, stërvitje të përbashkëta dhe mbështetje të inteligjencës.

Kompakti nuk do të kërkonte as miratimin e Rusisë dhe as neutralitetin e Ukrainës. Kjo nuk do të përjashtonte anëtarësimin në NATO. Në disa rrethana, mund të ketë ndërhyrje ushtarake për të ndihmuar Ukrainën. Nëse vendi do të sulmohej, nënshkruesit do të “përdornin të gjithë elementet e fuqisë së tyre kombëtare dhe kolektive dhe do të merrnin masat e duhura, të cilat mund të përfshijnë mjete diplomatike, ekonomike dhe ushtarake”.

Një grup më i gjerë vendesh, duke përfshirë aleatët aziatikë, do ta përforconin një ndihmë të tillë ushtarake me sanksione ndaj Rusisë, duke përfshirë dispozita për të “risjellë” cilindo nga dënimet aktuale ndaj Rusisë, që mund të hiqen si pjesë e marrëveshjes.

Edhe kjo marrëveshje mund të jetë tepër ambicioze për ekipin Biden. Disa pyesin, për shembull, çfarë angazhimesh do të merrte Ukraina, për të forcuar demokracinë, ose për të luftuar korrupsionin.

Paralelizmi me Izraelin nuk është shumë i saktë. Izraeli është një fuqi bërthamore dhe ka zënë tokë arabe. Sipas Mykola Bielieskov nga Instituti Kombëtar për Studime Strategjike, institut kërkimor në Kiev, modeli izraelit “nuk ka të bëjë vetëm me mobilizimin e partnerëve tanë nga jashtë; ka të bëjë edhe me shpjegimin se çfarë do të thotë të jetosh pranë një fqinji të çmendur dhe në mes të kërcënimeve ekzistenciale”.

Qielli duhet të jetë kufiri

Sido që të jetë modeli diplomatik, sulmi i Rusisë ka dëshmuar se Perëndimi duhet ta ndihmojë Ukrainën të krijojë një sistem të integruar dhe të shtresëzuar të mbrojtjes ajrore, duke përzier avionë luftarakë, bateri tokë-ajër dhe armë. Për momentin, armët po vijnë pjesë-pjesë. Ekzistojnë gjithashtu shqetësime për mungesën e disa municioneve të mbrojtjes ajrore në Ukrainë. Rusia mund të vendosë më shumë fuqi ajrore në mbështetje të trupave tokësore.

Armët “mix and match” të Ukrainës (një arsenal “Mr. Potato Head”, siç e quajnë disa), shkaktojnë probleme gjetiu. Për shembull, ajo ka plot 14 lloje të ndryshme artilerie, me një brigadë mesatare që operon katër lloje të ndryshme.

“Ky është një makth logjistik, veçanërisht kur flasim për municione”, thotë Nick Reynolds nga instituti britanik RUSI. Disa nga armët po përdoren keq dhe industria e mbrojtjes e Europës, që ka vuajtur për dekada nga shpenzime të ulëta, nuk mund të prodhojë shpejt e shpejt pjesë të reja këmbimi. “Ka sinjale të këqija për sa i përket disponueshmërisë”, shton zoti Reynolds.

Se sa do të zgjasë lufta, do të varet kryesisht nga Putini. Ai është një pengesë, si në Ukrainë, ashtu edhe në vendin e vet. Teknokratët e moderuar, janë të shqetësuar për tendosjet në ekonomi; “Patriotët kombëtarë” si Yevgeny Prigozhin, i cili komandon grupin mercenar Wagner, kanë bërë thirrje për spastrimin e gjeneralëve “të pabesë”.

Një pushim për të vërë në provë diplomacinë, mund t’i shkojë për shtat Putinit, të paktën për njëfarë kohe, veçanërisht nëse e lejon atë të konsolidojë disa përfitime territoriale. Kjo mund të shpjegojë pakësimin e kërcënimeve bërthamore nga ana e tij dhe deklaratat se ukrainasit janë viktima të agresionit perëndimor. “Perëndimi po i hedh ukrainasit brenda në furrë.

Rusia, në të kundërt, gjithmonë e ka trajtuar popullin ukrainas me shumë respekt”, deklaroi Putini më 4 nëntor. (Megjithatë, propagandistët dhe zyrtarët e tij, ende po flasin për “desatanizimin” e Ukrainës.) Ndryshimi i tonit nxjerr në pah një maskë të re të Putinit, si kampion i një lëvizjeje globale për të hedhur poshtë mbizotërimin e Perëndimit.

Me gjithë këto përpjekje, Putini kërkon të joshë shtetet e lëkundura, veçanërisht në Hemisferën Jugore. Ai gjithashtu dëshiron të qetësojë miq si Kina dhe India, të cilët e kanë bërë të qartë mospëlqimin për pamaturinë e tij bërthamore. Mbi të gjitha, Putini është i interesuar të tërheqë një dëgjues nga bota e pasur: Donald Trump, aleatët e të cilit në Kongres, e kundërshtojnë ndihmën amerikane për Ukrainën dhe i cili së shpejti, mund të shpallë një tjetër kandidaturë për president.

Pavarësisht pengesave, Putini ka ende mundësi për të gjymtuar Ukrainën dhe për të përçarë Perëndimin. Ushtarakisht, ai mund të angazhonte më shumë forca ajrore dhe të mobilizonte më shumë trupa.

Në “zonën gri” të fshehtë, ai mund të sabotonte tubacionet nënujore të gazit dhe lidhjet e internetit me Perëndimin, të kryente sulme më të mëdha kibernetike, të ndërhynte në satelitët e komunikimit dhe të rriste fushatat e keqinformimit. Ai gjithashtu mund të fundoste anijet që transportojnë grurë nga Ukraina. Në fund, ai mund të përdorë armë taktike bërthamore.

Sidoqoftë, e gjithë kjo, do të kishte kosto mjaft të rëndë: do ta bënte Rusinë edhe më shumë një shtet të pabesë, do ta dobësonte atë dhe mund të provokonte hakmarrje tejet të ashpër.

Rreziqet janë më të larta për Putinin sesa për Perëndimin. Por më të lartat janë për ukrainasit, shumë prej të cilëve nuk u besojnë as idesë së bisedimeve me Rusinë dhe e shohin fitoren ushtarake si mundësinë e vetme, edhe nëse do të duheshin vite për ta arritur. Ukraina mendon se, sa më shumë tokë që të rifitojë, aq më të larta janë shanset për të hequr qafe Putinin. Megjithatë, kjo perspektivë i alarmon shumë njerëz në Perëndim: një shkatërrim i ushtrisë ruse mund ta shtyjë Putinin të përdorë armë bërthamore.

Siç ka bërë shpesh me Izraelin, Amerika mund të përpiqet të kufizojë ambiciet e Ukrainës. Nuk e bën këtë haptazi; ajo thjesht mund të mbajë disa nga armët që i nevojiten Ukrainës, siç po bën tashmë deri në njëfarë pike. Ajo nuk ka siguruar disa lloje avionësh, raketa të mbrojtjes ajrore Patriot dhe raketa sulmuese me rreze më të gjatë, nga frika se ato mund ta nxisin Rusinë të përdorë armë bërthamore.

E gjithë kjo i ka shtyrë disa ukrainas që të qarkullojnë një mesazh të hidhur, të lëshuar për trupat finlandeze në vitin 1940, nga komandanti i tyre Carl Gustaf Mannerheim, në fund të “Luftës së Dimrit” me Bashkimin Sovjetik. Finlandezët më të shumtë në numër, kishin shkaktuar humbje të mëdha në forcat sovjetike, por megjithatë, duhej të hiqnin dorë nga territori, sepse ndihma nga miqtë e tyre kishte shteruar.

Mannerheim shkroi: “Ne jemi të ndërgjegjshëm dhe krenarë për detyrën historike që do të vazhdojmë të përmbushim: mbrojtjen e këtij qytetërimi perëndimor që ka qenë trashëgimia jonë për shekuj me radhë, por e dimë gjithashtu se e kemi paguar deri në qindarkën e fundit çdo borxh që mund t’i kemi pasur Perëndimit”.

Fati i Ukrainës nuk varet vetëm nga trimëria e ushtarëve të saj, ose nga qëndrueshmëria e popullit, por edhe nga faktorë të jashtëm që nuk mund t’i kontrollojë: llogaritjet e sundimtarit despotik të Rusisë dhe forca e miqve të saj. Përfitimet e luftës për Perëndimin janë tashmë të qarta. Rusia është dobësuar jashtëzakonisht shumë, duke e bërë skajin lindor të Europës shumë më të lehtë për t’u mbrojtur. Për Ukrainën, e cila ka pësuar humbje të tmerrshme, rezultati duket shumë më pak i sigurt./Përgatiti: Monitor/