Banka Botërore, Salinas: Sfida më e madhe e Shqipërisë, përmirësimi i kapitalit njerëzor

Emanuel Salinas, menaxheri i Bankës Botërore në Shqipëri për pothuajse katër vitet e fundit, ka spikatur gjithnjë në intervistat që jep për “Monitor” për përgjigjet direkte dhe këndvështrimet interesante për ekonominë dhe shoqërinë shqiptare.
Tashmë që mandati i tij në vendin tonë ka përfunduar, nuk mund të mungonte në një prononcim të fundit, duke folur për punën e tij, sfidat me të cilat është hasur dhe pa dyshim dhe arritjet. Dhe ka një mesazh të madh për qeverinë:
“Të përmirësojë kapitalin njerëzor aktual të vendit dhe të kultivojë kapitalin njerëzor të së
ardhmes”.
Nga 1 dhjetori, z. Salinas është përfaqësues i Bankës Botërore në Irak. Që tani, atij i mungon siguria dhe liria e Tiranës, ku mund të shijonte një kafe i qetë.
Ndaj ai i nxit të gjithë në Shqipëri që të ndalen për një moment dhe të shijojnë lirinë dhe bekimet e shumta që ofron ky vend i mrekullueshëm.
Cilat janë disa nga arritjet më të rëndësishme gjatë punës suaj në Shqipëri?
Puna, përpjekjet që lidhen me zhvillimin kërkojnë durim, këmbëngulje dhe, ndoshta, edhe besim. Nuk e them këtë në kuptimin religjioz, por përpiqem të reflektoj faktin që në këtë lloj pune, shumë rrallë arrijmë të shohim rezultate të menjëhershme.
Në vend të kësaj, ne mbjellim “farat e zhvillimit”, që mund të jenë, për shembull, ndihmesa për të formësuar politika që përmirësojnë jetën e atyre që kanë më pak, bashkëpunimi me autoritetet për të reformuar institucionet që t’i bëjnë ato më të përgjegjshme, ose fillimi i punëve për investime si p.sh. në shkolla, spitale ose rrugë që janë të nevojshme.
Gjithmonë kryhet shumë punë paraprake për t’u siguruar që këto “fara” që mbjellim nuk bazohen vetëm në qëllime të mira, por më kryesorja, në analiza të sakta mbi atë që funksionon dhe atë që nuk funksionon, si dhe mbi mënyrat më efektive për të adresuar sfidat ekzistuese.
Puna që lidhet me zhvillimin, pra, është një vazhdimësi. Më ka takuar mua, në njëfarë mënyre, të mbjell farat që pasardhësit e mi do të duhet të kujdesen dhe çojnë në rezultate. Ashtu sikurse më ka takuar mua të finalizoj punën që kanë nisur paraardhësit e mi.
Elementet e vazhdueshme gjatë gjithë këtij procesi janë stafi ynë lokal, klientët dhe partnerët tanë. Janë ata që ofrojnë vazhdimësi, sigurojnë që të lëvizim në drejtimin e duhur dhe ruajnë kujtesën tonë institucionale.
E gjitha kjo për të thënë se, më së shumti, pata privilegjin të jem pjesë e një historie të gjatë partneriteti mes Bankës Botërore dhe Shqipërisë.
Si pjesë e kësaj historie të gjatë, jam ndier shumë krenar të shoh punën tonë gjatë Covidit, kur ofruam me shpejtësi pajisje, autoambulanca dhe financuam transformimin madhor të spitalit të sëmundjeve infektive në mes të pandemisë – vërtet si të ndryshosh motorët e
një avioni, ndërsa ai është në fluturim.
Jam ndier gjithashtu krenar të shoh rinovimin e shtatë spitaleve rajonale, si dhe rinovimin e qendrave të qyteteve dhe të trashëgimisë kulturore si në Berat, Sarandë dhe Gjirokastër, të cilat me të vërtetë patën një ndikim transformues në krijimin e vendeve të reja të punës dhe gjallërimin e ekonomisë lokale.
Sa u përket “farave të mbjella” gjatë kësaj periudhe, ndihem krenar që punova me kolegë dhe partnerë për projekte të reja që do të rindërtojnë ura në rrezik shembjeje, do të menaxhojnë pastrimin nga ndotjet e ujërave të zeza në lumin Vjosa dhe do të përmirësojnë qëndrueshmërinë e sektorit të bujqësisë ndaj ndryshimeve klimatike.
Cilat janë disa nga sfidat më të mëdha që keni hasur gjatë punës në Shqipëri dhe si i keni kapërcyer ato?
Prirem të jem shumë i paduruar dhe do të doja që gjërat të ecin me shpejtësi drejt rezultateve, dhe ndonjëherë, është e vështirë për mua të pranoj vonesat.
Mendoj se kjo ndodh sepse, si fëmijë, kam qenë përfitues i ndihmës së Bankës Botërore – i rritur në një lagje të varfër në Mexico City, shkolla ime fillore dhe dreka e përditshme mundësoheshin nga një projekt i Bankës Botërore.
Prandaj, në mendjen time gjithmonë më shfaqen dy ide: e para, është përgjegjësia e madhe që të “kthesh” atë që kam marrë, duke krijuar mundësi për të tjerët.
E dyta, është të qenët i ndërgjegjshëm se nuk kemi kohë për të humbur. Çdo javë vonesë në një projekt të caktuar ishte e dhimbshme për mua në mënyrë personale, duke e ditur që këto projekte ndikojnë jetët e aq shumë njerëzve që presin.
Sfidat që hasa në Shqipëri nuk ishin ndryshe nga ato në vende të tjera. Por këtu gjeta gjithmonë njerëz të gatshëm për të ndërmarrë veprime dhe për të përfunduar punët.
Kam një vlerësim dhe admirim të sinqertë për shumë zyrtarë qeveritarë dhe bashkëpunëtorë nëpër ministri, të cilët i kam parë të punojnë jashtë orarit apo edhe fundjavave.
Mendoj se ka shumë heronj të pashpallur në administratën publike.
Si e prisni ecurinë e ekonomisë shqiptare në vitin 2025?
Jetojmë në kohë të pasigurta dhe është e vështirë të parashikohet drejtimi dhe ndikimi i faktorëve të jashtëm si tronditjet gjeopolitike dhe ndryshimet klimatike.
Por mendoj se Shqipëria ka pasur një menaxhim fiskal të kujdesshëm gjatë viteve të fundit, duke përfshirë ruajtjen e një trajektoreje në rënie të borxhit, rritjen e të ardhurave dhe mbajtjen e një qasjeje të matur ndaj shpenzimeve.
Kjo do të thotë që vendi është relativisht i mirëpozicionuar për t’iu përgjigjur tronditjeve në periudhë afatshkurtër.
Në periudhë më afatgjatë, do të jetë me të vërtetë e rëndësishme të sigurohet që transformimi ekonomik i vendit, drejt një ekonomie të bazuar më shumë në produktivitet, të përshpejtohet dhe rreziqet që vijnë nga ekspozimi ndaj ndryshimeve klimatike të zbuten.
Këto çështje janë të miranalizuara, kështu që nuk kemi nevojë të fillojmë nga e para për të kuptuar se çfarë duhet bërë. Sa më shpejt të veprojmë së bashku, aq më mirë do të jetë.
Cilat janë prioritetet dhe sfidat që Shqipëria duhet të adresojë në të ardhmen e afërt?
Çdo vend përballet me sfida të shumta në rrugën e tij të zhvillimit. Por ka një sfidë të veçantë që mendoj se do të jetë thelbësore për Shqipërinë, e cila do të përcaktojë potencialin e saj për t’u rritur nga një ekonomi me të ardhura mesatare në një ekonomi me të ardhura të larta.
Kjo sfidë lidhet me përmirësimin e kapitalit njerëzor dhe përfshin dy dimensione:
A. Dimensioni i parë është të sigurohet që kapitali njerëzor aktual i Shqipërisë të shfrytëzohet në mënyrën më të mirë të mundshme. Kjo nënkupton që të gjithë ata që janë në moshë pune ose afër saj të kenë një mundësi të drejtë për të qenë produktivë dhe për të pasur vende pune të mirëpaguara.
Për ta arritur këtë, është absolutisht e domosdoshme të përmirësohet ofrimi i kujdesit për fëmijët dhe të zgjatet orari i shkollës, në mënyrë që prindërit, por veçanërisht nënat, të kenë mundësi të jenë aktivë ekonomikisht.
Ne vlerësojmë se vetëm kjo masë mund të rrisë PBB-në e Shqipërisë me më shumë se 5%.
Gjithashtu, duhet të sigurohemi që të rinjtë e Shqipërisë të jenë të angazhuar në aktivitete produktive, qoftë në punësim formal, ose në arsim, aktualisht, gati një e katërta e të rinjve nuk janë as në punë dhe as në shkollë.
Për ta bërë këtë, duhet të përmirësojmë shërbimet e punësimit duke lidhur më mirë punëdhënësit me punëkërkuesit, duke përmirësuar arsimin profesional për t’u ofruar të rinjve aftësitë që kërkohen në tregun e punës.
Duhet të përmirësojmë gjithashtu në mënyrë radikale mënyrën se si shfrytëzojmë fuqinë punëtore shqiptare që aktualisht jeton jashtë vendit. Kjo përfshin shfrytëzimin e diasporës për të sjellë përvojë, njohuri dhe investime në Shqipëri, nxitjen e kthimit të atyre që jetojnë jashtë dhe riintegrimin e shpejtë në ekonomi të atyre që kthehen.
B. Dimensioni i dytë është të kultivojmë kapitalin njerëzor të së ardhmes, në mënyrë që fëmijët të rriten dhe të kenë jetë të shëndetshme dhe produktive. Më kanë trishtuar rezultatet e PISA-s për Shqipërinë. Këto janë rezultate të standardizuara për shumë vende dhe vlerësojnë performancën e sistemeve shkollore në përgatitjen e studentëve.
Rezultatet e fundit për Shqipërinë sugjerojnë se më shumë se 70% e 15-vjeçarëve nuk janë në gjendje të lexojnë dhe të kuptojnë tekste akademike dhe kanë aftësi të kufizuara në matematikë. Kjo, thjesht, nuk mund të jetë baza për ekonominë që aspiron Shqipëria – një ekonomi e bazuar në dije dhe produktivitet të lartë.
Dhe, nëse do të varej nga unë, do t’i përqendroja të gjitha përpjekjet për të nxitur një përmirësim radikal të sistemit arsimor, nga arsimi i hershëm deri në arsimin e lartë. Sipas mendimit tim, tri prioritetet më të larta për çdo vend duhet të jenë: arsimi, arsimi, arsimi.
Cilat janë disa nga mësimet më të vlefshme nga periudha juaj e qëndrimit në Shqipëri?
Është një ministre këtu me të cilën kam bashkëpunuar ngushtë dhe ajo më thoshte shpesh: “Emanuel, mendon se do të kem kohë të lexoj një raport kaq të gjatë?” Dhe ky ishte vërtet një mesazh për mua.
Vendimmarrësit, nga vetë natyra e punës së tyre, kanë shumë pak kohë dhe kanë nevojë për informacion të zbatueshëm në kohën e duhur. Ne në Bankën Botërore, e konsiderojmë veten si “bankë e njohurive”.
Kjo do të thotë se vlera e shtuar që ne sjellim, përveç financimit, është pikërisht njohuria dhe investojmë shumë përpjekje dhe burime për ta krijuar atë.
Kjo përfshin nga parashikimet makroekonomike tek analiza për ndryshimet klimatike; nga asistenca teknike “në kohë reale” për përmirësimin e institucioneve tek analizat e opsioneve për të shtrirë qasjen në financa; nga analizat mbi faktorët që ndikojnë varfërinë te grumbullimi i mësimeve të nxjerra nga bota për të përmirësuar produktivitetin, për të përmendur disa nga fushat e njohurive që kemi ofruar për Shqipërinë.
Banka Botërore ka qenë një partnere e vlefshme për Shqipërinë në historinë e saj të tranzicionit. Si do ta vlerësonit ndikimin e saj?
Disa nga klientët e parë të Bankës Botërore ishin Franca, ndërsa ajo u përfshi në procesin e rindërtimit pas Luftës së Dytë Botërore, dhe më pas u bashkuan edhe vende të tjera europiane.
Me kalimin e kohës, kur këto vende arritën një nivel të lartë të të ardhurave, ato kaluan nga përfitues të ndihmës nga Banka Botërore në donatorë të saj, në mënyrë që vendet me të ardhura më të ulëta të mund të përfitonin ndihmë.
Kjo ishte gjithashtu rruga e zhvillimit për vendet e Europës Lindore, dhe nuk kam asnjë dyshim që e njëjta gjë do të ndodhë edhe me Shqipërinë.
Besoj se gjithçka që bëjmë këtu kontribuon, në një mënyrë apo një tjetër, në këtë rrugë zhvillimi.
Pra, ndikimi i përhershëm që aspirojmë të kemi është të kontribuojmë, në çdo mënyrë që mundemi për një Shqipëri të suksesshme me të ardhura të larta ku njerëzit përfitojnë në mënyrë të barabartë nga mirëqenia e përbashkët, kanë një jetë të mirë dhe të shëndetshme dhe mrekullitë natyrore të këtij vendi ruhen për brezat e ardhshëm.
Cila është detyra juaj e re pas largimit nga Shqipëria?
Në fund të dhjetorit përfundova muajin tim të parë në detyrën e re si përfaqësues i Bankës Botërore në Irak.
Megjithëse është vetëm fillimi i një udhëtimi të ri, kam pasur mundësinë të takoj njerëz shumë interesantë, pozitivë dhe mikpritës në Bagdad. Ka shumë punë për të bërë atje, ndërsa vendi po kalon nga shumë vite konflikti drejt një rruge stabiliteti dhe rritjeje.
Duhet të mësoj shpejt rreth vendit, historisë së tij, situatës aktuale dhe sfidave e mundësive për të ardhmen.
Por është shumë e qartë se, megjithëse vendet mund të jenë shumë të ndryshëm, aspiratat e njerëzve janë shumë të ngjashme: të gjithë duam të jetojmë në paqe, të kemi mundësi të përmbushim nevojat e familjeve tona dhe të shohim fëmijët tanë të jetojnë jetë të suksesshme dhe të shëndetshme.
Ajo që është ndryshe është se nuk kam mundësi të eci ose të ngas biçikletën nga shtëpia në punë, siç bëja çdo ditë në Tiranë. Nuk kam lirinë të ulem në një kafene për të biseduar me miq ose për të lexuar një libër.
I ardhur nga Meksika, e di që këto janë disa liri që ne i marrim si të mirëqena, por mund të humbasin lehtë kur na mungon siguria. Këto janë liri të rëndësishme që njerëzit në Shqipëri i kanë dhe që duhet t’i vlerësojnë. Sidomos në një kohë kur ka kaq shumë konflikte dhe pasiguri në vende të tjera të botës.
Prandaj, do të doja ta përfundoja duke inkurajuar të gjithë në Shqipëri që të ndalen për një moment dhe të shijojnë lirinë dhe bekimet e shumta që ofron ky vend i mrekullueshëm.
Ndërsa përpiqemi për një të ardhme më të mirë dhe përgatitemi për sfidat që 2025 mund të sjellë, mendoj se është e rëndësishme të ndalemi dhe të jemi mirënjohës për atë që kemi.
Nga ana ime, dua t’ju falënderoj për durimin tuaj me këtë intervistë të gjatë dhe të falënderoj secilin prej jush me të cilët pata mundësinë të punoj për përkushtimin tuaj, dhe, mbi të gjitha, miqësinë tuaj./Monitor/