Si e ndryshon trurin të folurit e shumë gjuhëve?

Mësimi i gjuhëve të reja e ndryshon fizikisht trurin tuaj dhe rrit aftësitë tuaja njohëse. Por çfarë ndodh realisht në tru dhe a ju bën vërtet më të zgjuar të folurit e shumë gjuhëve?

Ka shumë arsye për të mësuar një gjuhë të re. Mund të jetë për punë, një interes dashurie ose një interes personal në kulturën ose njerëzit e një rajoni. Hulumtimet tregojnë se të mësuarit e gjuhëve i sjell dobi edhe shëndetit tuaj të përgjithshëm të trurit.

Të mësuarit e një gjuhe të re është si të stërvitni trurin tuaj. Ashtu si muskujt forcohen me stërvitjen fizike, rrugët nervore në tru riformësohen kur mësoni një gjuhë të re.

Kjo është ajo që nënkuptojnë neuroshkencëtarët kur thonë se njerëzit që flasin shumë gjuhë e përpunojnë informacionin ndryshe nga ata që flasin një gjuhë. Por çfarë ndodh vërtet në tru kur mësoni një gjuhë të re dhe a ju bën kjo më të zgjuar?

Cilat janë zonat gjuhësore të trurit?

Para se të kalojmë te këto pyetje, ja disa informacione bazë rreth asaj se si gjuha kërkon shumë pjesë të ndryshme të trurit.

Përpunimi i gjuhës përfshin dy qarqe kryesore – një për perceptimin dhe prodhimin e tingullit, i cili formon themelin e gjuhës, dhe një tjetër për zgjedhjen e tingujve të gjuhës që do të përdoren, tha Arturo Hernandez, një neuroshkencëtar në Universitetin e Hjustonit, SHBA.

“Këto qarqe rilidhen ndërsa mësojmë dhe kalojmë nga një gjuhë në tjetrën. Bëhet fjalë për hartëzimin e tingujve dhe vendosjen se në cilën gjuhë do të veprojmë”, tha Hernandez për DW.

Ne kemi nevojë për zona shqisore si korteksi dëgjimor për të përpunuar tingujt e të folurit, dhe kemi nevojë për rrjetet motorike të gjera të trurit për të koordinuar muskujt e përfshirë në të folur, siç janë ato për kontrollin e gjuhës, buzëve dhe kordave vokale.

Kjo është e vërtetë për të gjitha gjuhët, por ndryshimet në zonat e ‘përpunimit më të lartë’ të trurit janë të nevojshme për të mësuar një gjuhë të re.

Për shembull, zona e Brocës e vendosur në lobin frontal është kryesisht përgjegjëse për sintaksën – mënyrën se si i strukturojmë fjalitë. Ndihmon në ndërtimin e fjalive gramatikisht të sakta dhe në kuptimin e strukturës së fjalisë.

Zona e Brocës është gjithashtu çelësi për prodhimin e të folurit dhe lehtëson kontrollin motorik të nevojshëm për artikulimin e fjalëve. Rajone të tjera të trurit si zona e Wernicke luajnë një rol të rëndësishëm në kuptimin e fjalorit dhe rikthimin e fjalëve. Ndihmon në kuptimin e kuptimit të fjalëve dhe ruajtjen e tyre në kujtesën afatgjatë.

Si e ndryshon fizikisht trurin një gjuhë e re?

Një studim gjerman në vitin 2024 mati aktivitetin e trurit të refugjatëve sirianë para, gjatë dhe pasi ata mësuan gjuhën gjermane.

Ai zbuloi se truri i njerëzve rilidhej ndërsa ata bëheshin më të aftë në gjermanisht.

‘Rilidhja e trurit’ do të thotë që strukturat neuronale të trurit ndryshuan fizikisht. Ky proces – i quajtur neuroplasticitet – është mekanizmi që qëndron në themel të të nxënit.

Prandaj,  të mësuarit e një gjuhe të re kërkonte mënyra të reja që truri i pjesëmarrësve të kodonte, ruante dhe merrte informacione të reja gjuhësore.

“Strukturisht, [të mësuarit e një gjuhe] rrit strukturën e lëndës gri në fushat që lidhen me përpunimin e gjuhës dhe funksionin ekzekutiv”, tha Jennifer Wittmeyer, një neuroshkencëtare njohëse në Kolegjin Elizabethtown në Pensilvani, SHBA.

Ndryshimet strukturore në tru ndryshojnë gjithashtu mënyrën se si funksionon truri, pasi ndryshon fizikisht mënyrën se si komunikojnë neuronet. Ky i ashtuquajtur ‘plasticitet neuronal’ ju ndihmon të mbani mend fjalët më shpejt, të njihni më mirë tingujt e rinj dhe të përmirësoni shqiptimin duke kontrolluar muskujt e gojës.

“Funksionalisht, [mësimi i gjuhës] rrit lidhjen midis rajoneve të trurit, duke lejuar komunikim më efikas midis rrjeteve të përfshira në vëmendje, kujtesë dhe kontroll kognitiv”, tha Wittmeyer për DW.

Pse të mësuarit e gjuhëve si fëmijë është një avantazh?

Studimet tregojnë se ne përdorim të njëjtat rrjete të trurit për të gjitha gjuhët, por truri reagon ndryshe ndaj gjuhës sonë amtare.  Një studim zbuloi se aktiviteti i trurit në rrjetet gjuhësore në fakt ulet kur pjesëmarrësit dëgjojnë gjuhën e tyre amtare.

Kjo sugjeron që gjuha e parë që mësoni përpunohet ndryshe në tru me përpjekje minimale, thonë studiuesit.

Hulumtimet gjithashtu tregojnë se është shumë më e lehtë për fëmijët e vegjël të mësojnë gjuhë të reja sesa për të rriturit.

Truri i fëmijëve të vegjël është ende në zhvillim dhe është më i adaptueshëm ndaj plasticitetit dhe të mësuarit nervor. Ndryshe nga të rriturit, ata nuk kanë nevojë të përkthejnë nga gjuha e tyre e parë, kështu që ata i mësojnë tingujt, gramatikën dhe fjalët më lehtë.

“Në një moshë të re nuk ka aq shumë ngurtësi në tru. Truri i të rriturve është tashmë i strukturuar rreth gjuhës së tyre të parë, kështu që një gjuhë e dytë duhet të përshtatet me njohuritë ekzistuese në vend që të zhvillohet në mënyrë të pavarur pasi mbështetet në rrjetet nervore të krijuara më parë”, tha Hernandez.

A të bën të mësuarit e një gjuhe më të zgjuar?

Disa studime tregojnë se shumëgjuhësia përmirëson aftësitë njohëse si kujtesën dhe aftësitë e zgjidhjes së problemeve. Por a do të thotë kjo që poliglotët janë më të zgjuar.

Është e komplikuar, por ndoshta jo, tha Hernandez. “Nëse dikush flet më shumë se një gjuhë, kjo rrit repertorin e tij verbal. Ata kanë më shumë fjalë në të gjitha gjuhët, më shumë artikuj, domosdoshmërisht më shumë koncepte,” tha Hernandez.

Por është e paqartë nëse të kesh një fjalor më të madh është për shkak të një rezerve më të madhe njohëse apo thjesht të kesh më shumë fjalë të ruajtura në bankat e kujtesës së trurit. Dhe kjo nuk është e njëjta gjë me inteligjencën.

Për të testuar vërtet nëse poliglotët janë më inteligjentë, shkencëtarët do të duhet të “gjejnë një detyrë që nuk lidhet me gjuhën,” tha Hernandez.

Deri më tani, provat nuk janë shumë të qarta se poliglotët performojnë më mirë në detyra që nuk lidhen me gjuhët.

Dhe shkencëtarët nuk janë të sigurt nëse ndryshimet në aftësitë njohëse tek pologlotët janë për shkak të të mësuarit të gjuhëve, apo për shkak të faktorëve të tjerë si arsimi ose mjedisi në të cilin janë rritur. Ka shumë faktorë të përfshirë në aftësitë njohëse për t’i izoluar ato në një faktor të vetëm si të mësuarit e gjuhëve, thonë studiuesit.

Por pavarësisht nëse aftësitë më të mira njohëse janë të barabarta me zgjuarsinë, është e qartë se të mësuarit e gjuhëve të reja hap përvoja të reja kulturore në jetën tuaj./DW/