Turizmi kthen artizanatin në identitet, fuqia e traditës

Turizmi i viteve të fundit ka sjellë përfitime në disa industri mbështetëse, por artizanati dhe tradita shqiptare, edhe pse shumë të vlerësuara, kanë përfituar ekonomikisht më pak. Potenciali i tyre është i madh, por kërkon orientim të qartë dhe angazhim të palëve të ndryshme. Sfida të tilla si konkurrenca e suvenireve industriale, nevoja për standarde të unifikuara dhe përforcimi i markës kombëtare e bëjnë të domosdoshëm një model të qëndrueshëm tregu që siguron përfitime të drejta për komunitetet.

Artizanati dhe tradita

Rritja e interesit turistik për Shqipërinë nuk ka mbetur thjesht një statistikë raportesh në numra vizitorësh, ajo i ka shtrirë efektet në disa dimensione.

Nga bregdeti deri në qytetet historike, nga tregjet e vogla te punishtet artizanale, “vala turistike” ka prekur çdo hallkë fort apo në mënyrë modeste, duke u dhënë pakëz jetë sektorëve në hije apo në luftë për mbijetesë.

Një prej tyre është artizanati dhe tradita, të cilat po përjetojnë vizibilitet më të madh nën dritën e vëmendjes së turistëve të huaj, por mbeten larg përfitimit që meritojnë të marrin nga ky “momentum”.

Të huajt kanë zbuluar pjesën tonë më të mirë: Shqipërinë autentike, të pastër, të vërtetë, monedhën më të fortë që vendi mund të ofrojë në garën turistike globale. Por, siç ndodh shpesh me sukseset që vijnë shpejt, vetë turizmi dhe industritë e tij mbështetëse ishin të papërgatitura për këtë “bum” të menjëhershëm, ndaj edhe efekti i rritjes turistike mbetet i brishtë.

Potenciali i ekonomisë së traditës dhe artizanatit është i madh, por rruga për ta kthyer në një model të qëndrueshëm kërkon më shumë koordinim, vizion dhe zgjidhje konkrete.

Përfaqësues të disa prej bizneseve që operojnë në këto fusha pohojnë se duhet një frymë e re bashkëpunimi, ndërgjegjësim i tregut dhe qytetarëve, dhe mbi të gjitha, një strategji e mbështetur me politika që i jep vlerë punës së dorës dhe historisë pas saj.

Artizanati dhe tradita nuk janë vetëm kujtime të së shkuarës, por një mundësi për tërheqjen e turistëve “Premium”, ata që paguajnë më shumë, por kërkojnë diçka të rrallë, autentike, me shpirt dhe identitet. Një “copëz” Shqipërie që duan ta marrin me vete.

Artizanati dhe tradita, kërkesa në rritje por ende larg potencialit real

Nëse ka diçka për të cilën turistët e huaj shprehen gjithmonë të mrekulluar është pjesa autentike e Shqipërisë, ndryshe nga sa ndodh me aspektet e tjera. Tradita, kultura dhe trashëgimia janë të gjitha pika që vlerësohen maksimalisht dhe gjithmonë tentohen të provohen.

Jo rastësisht, agroturizmet me pjata autentike, bizneset që ofrojnë përvojën e traditës dhe kulturës apo edhe dyqanet që tregtojnë punime origjinale të artizanëve, marrin vëmendje dhe vlerësim maksimal. Por kjo vëmendje nuk ia ka dalë të sjellë fitim të dukshëm për këtë segment dhe potenciali i pashfrytëzuar mbetet i lartë.

“Ndikimi i rritjes së numrit të turistëve në kërkesën për suvenire dhe produkte autentike shqiptare ndryshon ndjeshëm sipas disiplinës së artizanatit. Disa degë kanë përfituar më shumë se të tjerat, ndërsa potenciali i plotë i ekonomisë artizanale nuk është shfrytëzuar ende në masë të konsiderueshme.

Nëse e krahasojmë ekonominë artizanale shqiptare me vendet ku këto ekonomi janë ndër më të zhvilluarat në botë, si Japonia apo Peruja, shohim se Shqipëria ka potencial dhe mundësi të ngjashme.

Megjithatë, aktualisht ndodhemi në një fazë ku zhvillimi duhet të pilotohet në mënyrë të qëndrueshme duke punuar me të gjithë aktorët e ekosistemit për të siguruar që ekonomia artizanale shqiptare të marrë të gjitha përfitimet që i takojnë”, – pohon Armando Muça, drejtor ekzekutiv i “Albanian Night”.

Përvoja turistike e të huajve kërkon gjithmonë e më shumë të ketë pjesë të saj një kujtim autentik të Shqipërisë dhe këtë e manifeston edhe kërkesa për të blerë diçka në momentin e fundit para se t’i thotë “Mirupafshim” këtij vendi që ka zbuluar.

“Rritja e turistëve ka ndryshuar mënyrën si lexohet produkti shqiptar në aeroport. Sa më shumë vizitorë kalojnë nëpër Tiranë, aq më shumë zgjerohet kureshtja për shijen tonë, për mjeshtërinë artizanale, për historitë që mbart materiali i thjeshtë kur përpunohet me kujdes.

Kërkesa për suvenire ka marrë formë të re: nga sendi i vogël për (ri)kujtim te përvoja e plotë që bart identitet.

Dikur mjaftonte një magnet apo një varëse çelësash. Sot kërkohet një objekt me zë. Shitja nuk mbetet te malli si njësi; kalon te vlera dhe te kuptimi që përcjell”, – shprehet Aliona Zeqiri, Drejtore Ekzekutive e “AA Group of Companies” që operon me hapësira të posaçme në Aeroportin Ndërkombëtar të Tiranës.

Tradita dhe artizanët, përballë tregtarëve dhe importit

Artizanati nuk mund të jetë diçka e lirë. Mjeshtëria e punës, materialet e përdorura dhe koha që duhet për të krijuar një produkt final me vlerë të paçmuar shpirtërore dhe ekonomike sigurisht që nuk mund të vlerësohen lirë.

Por në një treg që kërkon të përfitojë nga kjo rritje e vëmendjes turistike nuk mungojnë as prodhimet e shpejta në seri ku nuk është derdhur aspak “shpirt” dhe të markuara me “Made in Albania”.

“Analiza tregtare tregon se aktualisht, rreth 70% e asortimentit të dyqaneve përbëhet nga produkte të importuara (nga Kina dhe Turqia), ndërsa vetëm 30% janë artizanale vendase.

Diferenca e kostos është e dukshme: një tezgjah artizanal 1 m² kushton mesatarisht 8,000 lekë përfshirë TVSH-në, ndërsa një produkt i ngjashëm i importuar mund të blihet vetëm për 8 euro.

Kur këto produkte ekspozohen pranë njëri-tjetrit, konsumatori natyrisht orientohet tek alternativa më e lirë, duke favorizuar industrinë importuese dhe duke dëmtuar ekonominë artizanale vendase.

Përgjegjësia kryesore bie mbi tregtarët. Përvoja e kufizuar në turizëm ka krijuar një perceptim të gabuar se çmimet e ulëta do të sjellin më shumë shitje. Në fakt, kjo strategji targeton kryesisht turistët me buxhet të ulët, duke sakrifikuar mundësinë për të tërhequr klientë me fuqi paguese më të lartë”, – pohon z. Muça.

Në fakt, sipas tij, nëse do të kishte një qasje të re ndaj produkteve artizanale unike që prodhohen këtu, turistët kanë treguar se janë të gatshëm të paguajnë nga disa qindra deri në disa mijëra euro. Kjo do të nxiste gjithë zinxhirin dhe do të rriste edhe marzhet e fitimeve për hallkat e përfshira shprehet ai.

Në të njëjtën linjë është edhe znj. Zeqiri, e cila shprehet se çmimi i ulët që ofrohet nga importet ofron vetëm këtë, por jo identitet.

“Konkurrenca nga importet ndihet në çdo raft: seri masive, ritëm industrial, kosto të ulëta që tundojnë xhepin. Vlera e produktit vendas lind në një terren tjetër, te dora e mjeshtrit, te kujtesa që i jep kuptim materialit, te rrëfimi që shoqëron shijen dhe aromën.

Jo mall anonim, por përvojë me identitet. Udhëtari në tranzit nuk kërkon vetëm një suvenir të lehtë; kërkon një copë Shqipërie të vërtetë për ta marrë me vete. Kur e gjen këtë ndjesi, çmimi kalon pas skene, sepse bindja krijohet nga përjetimi, jo nga fleta e llogarisë.

Beteja me çmimin nuk fitohet duke ulur dinjitetin e produktit, por duke e bërë vlerën të lexueshme. Kur konsumatori kupton se çfarë paguan, pranon të paguajë atë që meriton kultura e përkthyer në mall”, – nënvizon ajo.

Sfidat e shumta me të cilat përballen sot artizanët

Artizanët përballen sot me sfida lokale, por edhe me ato që vijnë si efekt i tendencave globale dhe botës dixhitale.

Për Armando Muçën janë disa aspekte që pengojnë zhvillimin e prodhimit artizanal në të gjithë Shqipërinë Etnike që përfshin Shqipërinë, dhe shqiptarët në Kosovë, Maqedoninë e Veriut dhe Malin  e Zi. Së pari, sipas tij, është fuqia punëtore dhe kalimi i dijes tradicionale.

“Mungesa e brezit të ri të përgatitur për të vijuar traditat artizanale mbetet sfida më e madhe. Artizanët e vjetër përballen me vështirësi në transferimin e dijes dhe teknikave tradicionale, të cilat shpesh janë të ndërlikuara dhe kërkojnë përkushtim të madh. Brezi i ri shpesh e percepton artizanatin jo si një profesion të qëndrueshëm, por si një aktivitet të pasionit që praktikohet kryesisht në kohën e lirë.

Për të zgjidhur këtë problem, është e nevojshme një ndryshim në perceptimin social të artizanatit, duke lidhur zhvillimin e aftësive tradicionale me përfitimet ekonomike që ky sektor mund të ofrojë.

Kjo është një sfidë që kërkon ndërveprim midis edukimit, ekonomisë së tregut dhe stimujve institucionalë”, – thotë z. Muça. Sfidë është edhe gjetja e lëndës së parë  dhe mungesa grupimeve të strukturuara dhe kapaciteti prodhues.

Sipas tij, shumica e artizanëve punojnë individualisht, me kapacitete prodhuese të kufizuara. “Hapja ndaj tregjeve më të gjera dhe blerësve me fuqi të madhe i gjen ata të papërgatitur për të ruajtur cilësinë dhe për të përballuar kërkesat e larta”, shprehet ai.

Si mund të ndërtohet një model i qëndrueshëm për rritjen

Palët e interesit që nisin nga institucionet, tek artizanët, subjektet tregtuese e deri te vetë qytetarët duhet të ndërgjegjësohen se përfitimi që vjen nga turizmi në segmente të veçanta i ndikon të gjithë. Për Armando Muçën duhet që të ndërtohet një model i qëndrueshëm biznesi që përkthen interesin turistik në përfitim të përgjithshëm ekonomik.

“Turistët vijnë me dëshirën dhe aftësinë për të shpenzuar; ne kemi detyrimin etik dhe profesional të drejtojmë këtë potencial në mënyrë që përfitimi të jetë i dyanshëm. Kur ekonomia artizanale ndërtohet mbi përvoja të ndara, dije dhe autenticitet, fiton turisti, fiton artizani dhe fiton Shqipëria.

Kjo është rruga drejt një modeli të qëndrueshëm të turizmit kulturor që e ngre vlerën e trashëgimisë sonë në sytë e botës”, – shprehet ai. Produktet autentike shqiptare dhe artizanati duhet të mendojnë tashmë për një etapë të re. Për Aliona Zeqirin,  marka kombëtare duhet të forcohet më shumë përmes disiplinës dhe standardeve që kërkon ky moment i ri për Shqipërinë.

“Forca e një marke kombëtare lind nga një arkitekturë e qartë: emër, zë vizual dhe rregulla përdorimi që lexohen njësoj nga të gjithë. Një program kombëtar për ‘Bli Shqip’ do t’i jepte markës fytyrën e vet të pandryshueshme.

Kjo kornizë nuk kërkon retorikë; kërkon disiplinë. Laboratorë referencë, certifikime të përshpejtuara, gjurmueshmëri me QR dhe databazë publike ku përditësohen origjina, loti dhe praktikat e cilësisë, i japin produktit shqiptar një pasaportë të besueshme.

Kur togfjalëshi ‘Bli Shqip’ lexohet njësoj në etiketë, në faturë dhe në përvojë, marka fiton peshë pa zë të lartë. Atëherë takimi i Shqipërisë me botën nuk duket si fushatë, por si e vërteta e një vendi që e njeh punën, e mbron cilësinë dhe e flet me dinjitet”, thekson ajo.

Lidhur me standardizimin duket se e njëjtë është qasja edhe për z. Muça.

“Suksesi i produkteve dhe përvojave autentike varet drejtpërdrejt nga disponueshmëria e tyre për turistët gjatë itinerareve kryesore. Shqipëria ka tre rrjedha kryesore turistike: itinerari urban dhe kulturor (Tiranë, Krujë, Berat, Gjirokastër), itinerari bregdetar (Tiranë, Durrës, Vlorë, Sarandë) dhe itinerari malor (Tiranë, Shkodër, Theth, Valbonë, Lumi i Shalës).

Në çdo ndalesë kryesore të këtyre itinerareve duhet të ketë struktura që promovojnë dhe ofrojnë produkte dhe përvoja autentike shqiptare.

Një standard i unifikuar i prezantimit dhe ofrimit të këtyre shërbimeve dhe produkteve është kyç për ruajtjen e cilësisë, pavarësisht destinacionit”, – shprehet ai./Monitor/