Enver Hoxha e mori në Moskë, Hysni Kapo spiunon për vizitën tek jugosllavët

Biografi pa partiturë (8)

Punën sistematike të Byros Politike të KQ PKSH e mbikqyrte Përfaqësuesi i KQ të PKJ në Shqipëri,  Savo Zllatiç i cili vazhdimisht raportonte në Beograd, dhe në këtë kohë nuk ishte fare i kënaqur.

”Mbledhjet janë shumë dobët të organizuara; më shumë i ngjajnë bisedave se sa mbledhjes së punës ku vendoset në mënyrë operative. Në Byro ka kundërshti Koçi-Enver, Nako dhe armiqësi e theksuar në mes të Nako Spiros dhe Koçi Xoxes. Enveri po mundohet të luaj rolin e arbitrit, ndërsa konsideron se Nako haptas shprehë atë që Enveri mendon.” (Ngritja dhe prapaskenat e marrëdhënieve jugosllavo-shqiptare B.P. – Fq.95).

Vjen dhe muaji Gusht kur Enver Hoxha do të marr pjesë në Konferencën e Paqes.. Për ndikimin jugosllav dhe marrëdhëniet në trekëndëshin Jugosllavi-Shqipëri-BRSS, Zllatiç flet pas vizitës së Enver Hoxhës në Paris:

“Kam përshtypjen se qëndrimi në Paris ka ndikuar pozitivisht tek Enveri. Ka parë në vendngjarje, madje i ka ndierë në lëkurën e tij makinacionet imperialiste dhe gjithë vendosmërinë dhe peshën me të cilën po udhëhiqet lufta në mes të forcave demokratike dhe atyre reaksionare. Të gjitha iluzionet për Perëndimin, e edhe për Francën, për të cilin ai kishte simpati që nga koha kur ishte nxënës francez, janë zhdukur. Qartë është dëshmuar se se ishte i drejtë orientimi i politikës së jashtme ndaj Jugosllavisë dhe BRSS: Anëtarëve të Byrosë së KQ u ka cituar fjalët e Molotovit (nga takimi Molotov-Kardel-Hoxha) se në mes të BRSS dhe Shqipërisë qëndron Jugosllavia dhe se Shqipëria duhet të vendos marrëdhënie të ngushta, në rradhë të parë me Jugosllavinë. (Arkivi I KQ PKJ-Reparti organizimit-instruktorëve B.P.)

E “biografia” vazhdon me katrahurën. Në Fq.75 konstatohet se “Hoxha e urrente për vdekje Titon dhe këtë nuk e fshehu deri në fund të jetës së tij” por në Fq.178 ndërsa sqaron një ngjarje me një lider komunist kosovar, autori edhe pa ardhur fundi i jetës së Enver Hoxhës shprehet “se sa të forta kanë qenë raportet e Hoxhës me jugosllavët dëshmon një incident i fundit të vitit 1945”.

Edhe pse lexuesi i “biografisë” mund të zhgënjehet meqë incidentin nuk e gjeti asgjëkundi, kalon në Plenumin e Jashtëzakonshëm të KQ të PKSH të 18-20 Dhjetorit të vitit 1946 ku Enver Hoxha, sipas autorit, arsyetohet pse kishte “harruar” Kosovën.

As këtu nuk është se dëshmohet diçka, por shqiptarët e painformuar si në atë kohë ashtu edhe sot me “biografi” në dorë e cila flet për një marrëveshje të firmosur më 1947, duhet da dijnë se ky Plenum i jashtëzakonshëm u zhvillua për të diskutuar lidhur me “Konventën ekonomike” e cila ishte nënshkruar më 21 Nëntor 1946 në mes të Shqipërisë dhe Jugosllavisë, dhe fliste për koordinimin e planeve ekonomike, unifikimin e doganës dhe monedhës.

Ndërkohë, më 27 nëntor 1946, në Beograd ishte hartuar Protokolli si pjesë përbërëse e Marrëveshjes, për çka ishte informuar edhe Agjensia e lajmeve “Reuters” më 11 Dhjetor 1946 si dhe për reagimet mbi këtë lëvizje jugosllavo-shqiptare:

“Komunikimi për unifikimin e doganës, e cila gati paraqet bashkimin ekonomik të Jugosllavisë dhe Shqipërisë, në qarqet politike londineze ka shkaktuar sonte interesim të madh. Reagimi i parë i vëzhguesve të shumtë ishte se marrëveshja paraqet hapin e parë drejt krijimit të federatës ballkanike të shteteve sllave. (Ngritja dhe prapaskenat e marrëdhënieve jugosllavo-shqiptare B.P. – Fq.109).

Unifikimi i doganës dhe monedhës së përbashkët, sipas “biografisë” ishin shkaqet e vetëvrasjes së Nako Spiros por  zhvillimi i ngjareve nuk flet kështu.

Tensionet në KQ të PKSH ishin prezente që nga vizita e Enverit në Beograd. Për Enver Hoxhën ky ishte vetëm një tension në mes të të rinisë dhe partisë.

“Çarja u bë më e madhe kur Pandi Kristo mbështeti hapur Koçi Xoxen ashtu sikur se Enver Hoxha, Nako Spiron. Tuk Jakova dhe Bedri Spahiu në këtë konflikt ishin neutral, edhe kur Hoxha kërkonte të jetë një Sekretar i vërtetë i partisë dhe jo vetëm një figurë nga Berati në Beograd,” raporton Savo Zllatiç i cili në KQ të PKSH kishte propozuar që Xoxe të shkon në Beograd dhe të konsultohet me Rankoviçin.

Dhe në prag të Tetorit 1946, kur Xoxe do të udhëtonte për në Beograd, Zllatiç kundërshton Hoxhën  që këto marrëdhënie dëshiron t’i përmirësoj duke sjellë në krye të PKSH përmes kooptimit pesë anëtarë, pra që në Byro të sjellë Hysni Kapon, I Dërguari në Beograd, Kristo Temelko, Shefi I Drejtorisë Politike, Fadil Paçrami, Zv/ministër i Arsimit, Liri Belishova, anëtar i Sekretariatit të KQ LKR Shqipërisë, gruaja e Nako Spiros, Mehmet Shehu, Shef i Shtabit të Përgjithshëm i cili para një viti kishte shkuar për studime në Rusi. Dhe kur Xoxe u nis për Beograd, Hoxha arriti të kooptoj vetëm Hysni Kapon, Kristo Temelkon dhe Gogo Nushin. (Arkivi i KQ PKJ-Reparti organizimit-instruktorëve Fl.116)

Në dhjetorin e ’46-ës vjen edhe ndihma ekonomike nga Beogradi prej 100.000 kuintalëve grurë, që pason me një letër falënderimi që Enver Hoxha i bën Titos më 31 Dhjetor 1946, ku e informon edhe për gjendjen e ushtrisë:

“Ushtria shqiptare ka 44.015 njerëz, prej të cilëve 2.927 oficerë, 5.332 nënoficer dhe 34.937 ushtar e 800 ushtarë kursant. Siç e dini një ushtri të tillë shteti ynë i vogël nuk mund ta mbajë,” thekson Hoxha duke pranuar se nuk  kanë as armatim, për çka kishte raportuar edhe Mehmet Shehu në Beograd gjatë këshillimeve në Shtabin e Përgjithshëm të APJ-së, ndërsa shton:

“Mehmet Shehu do të ishte i denjë për nderin e madh që do të bëni sikur të gjeni mundësinë ta dëgjoni personalisht për situatën e ushtrisë shqiptare.”(Arkivi i Josip Broz Titos – B.P. 102)

Nga ana e Enver Hoxhës ishte shtuar edhe interesimi për çështje ekonomike, për çka ai diskuton në Byro ku dhe propozon që “Tito të shpallet Sekretar i Partisë shqiptare, propozim ky i cili u kalua nga Xoxe e ky më nuk e poprozoi. ”Me këtë rast është shënuar edhe një diskutim i ashpër Hoxha-Zllatiç i cili kishte si përfundim shpalljen e vitit 1947 si “vit i ndryshimit”.

Por në këtë situatë, viti 1947 do të jetë një vit i vështirë si ekonomik ashtu edhe politik. Beogradi informohet se situata ekonomike në Shqipëri është jashtëzakonisht e vështirë dhe ka vonesa në ndërtimin e rrugës Durrës-Elbasan; Janari 1947 i gjenë marrëdhëniet Xoxe-Spiro shumë të tensionuara, ndërsa Enver Hoxha të cilin jugosllavët e përçmonin vazhdimisht po forcohej në mes të jugosllavëve dhe rusëve, ose Xoxes dhe Spiros.

Në mes të Jugosllavisë dhe Rusisë

Stalini për Enver Hoxhën dëgjon për herë të parë në detaje më 19 Prill të vitit 1947 kur Kardeli po merrte pjesë në punimet e Këshillit të Ministrave të Punëve ët Jashtme në Moskë. Në takim me Stalinin, përveç Molotovit merrnin pjesë edhe ministri jugosllav i Punëve të Jashtme, Stanoje Simiç dhe Ambasadori jugosllav në BRSS, Vllado Popoviç. Ndërsa është folur për shqiptarët, kush janë dhe nga vijnë, Stalini e pyet Kardelin nëse e njeh mirë Enver Hoxhën, a është i qëndrueshëm, dhe a do të ngelet deri në fund me ne, ky i përgjigjet:

Kardeli: Mendimi ynë është se ai kryesisht është njeri i mirë dhe i qëndrueshëm. Në luftë është mbajtur mirë. Por, i mungon arsimimi marksist-leninist. Atje, sipas mendimit tonë, më i miri, më i qëndrueshmi është Koçi Xoxe që është punëtor, megjithëse edhe atij i mungon arsimimi.

Stalini: Ata sikur nuk ishin dakord.

Kardeli: Tashmë është rregulluar.

Molotov: Unë e kam takuar Hoxhën në Paris. Në pamje është shumë i bukur dhe lë përshtypje të mirë. Është mjaft i kulturuar, e sa i përket edukimit ndihet ndikimi i perëndimit. Mendoj se është e saktë ajo që thotë Kardeli. (“Ngritja dhe prapaskenat e marrëdhënieve jugosllavo-shqiptare” – Fq.53)

Takimi i korrikut të ’47-ës  Stalin-Hoxha më Moskë, do të dëshmoj se Hoxha di të luaj por edhe jugosllavët. Edhe pse kishte marr Xoxen në këtë vizitë, dokumentet arkivore të KQ PKJ dëshmojnë se ishte Hysni Kapo ai që raportoi ambasadorit të Jugosllavisë në BRSS, Vllado Popoviç se ”shqiptarët bën përpjekje të kërkojnë nga BRSS atë që nuk arritën të marrin nga Jugosllavia, pra fabrikën për prodhimin e traktorëve dhe disa fabrika tekstili, gjithsejtë 4-5. Kërkuan specialist. Qeveria sovjetike u premtoi gjithçka që kërkuan, por nuk u thanë se si do të paguhen të gjitha këto.” (Arkivi I KQ PKJ – Dokumentat e komisioneve të brendshme partiake fl.117).

Kështu derisa Enveri po provonte  Nakon duke marr me vete Xoxen, ky i fundit nuk po raportonte drejtpërdrejtë tek jugosllavët, Nako Spiro i kishte lënë një letër Dizdareviçit në Tiranë ku i shkruante për biografinë e Enver Hoxhës…

vijon