Gjenerali Clark: Dua ta shoh Kosovën në OKB, BE dhe NATO. Poashtu dhe Serbinë…

Ish komandanti i NATO-s, Gjenerali Wesley Clark, thotë se Kosova dhe Serbia duhet të gjejnë zgjidhje të përbashkëta, në të mirë të të dy popujve. Në 20 vjetorin e fillimit të bombardimeve të NATO-s mbi forcat ushtarake e policore serbe, Gjeneral Clark thotë se vendet duhet të nxjerrin mësim nga tragjeditë e kaluara.

“Unë dua ta shoh Kosovën të njohur nga fqinjët e saj, dua ta shoh anëtare të Kombeve të Bashkuara, në BE, anëtare në NATO. Dhe dua të shoh të njëjta gjëra edhe për Serbinë.”

Në një intervistë ekskluzive për Radio Kosovën, ai flet edhe për idenë e ndryshimit të kufijve gjeneral Clark sugjeron palët të studiojnë mirë një çështje të tillë me ndjeshmëri të lartë.

Intervista e plotë:

 Gjeneral Clark, si e kujtoni atë vendim që është marrë në NATO më 1999?

“Ka qenë një ditë, që shpresonim se nuk do të ndodhte kurrë, sepse ne shpresonim që përfaqësuesit serbë do të pajtoheshin në negociatat në Rambuje.  Kur pala shqiptarëve u pajtua, ndërsa pala serbe jo dhe Rusia mbështeste serbët, atëherë NATO ishte në pozitë vetëm të ndërmerrte sulmet ushtarake. Riçard Holbruk pati ndërmarrë edhe një përpjekje të fundit për ta bindur Millosheviqin dhe mendoj se ka qenë 22 marsi.

Por, në atë kohë ishim njoftuar nga diplomatët në misionin e vëzhguesve në Kosovë se kishte nisur një spastrim i ri etnik në Kosovë dhe forcat serbe po hynin në çdo fshat dhe në gjithë territorin e Kosovës dhe mendoj se ne tashmë ishim shumë vonë. Unë mora urdhërin natën e 23 marsit, dikur vonë nga Washingtoni dhe të nesërmën në mëngjes edhe nga NATO dhe 24 marsi ndodhi.

Si një komandant ushtarak, isha në situatë që të jipja urdhër dhe filluam sulmet. Kam shpresuar se serbët do ta kuptonin gabimin që po bënin dhe se të ndalonin çdo gjë e të ktheheshin pas e të përcillnin rezolutat e KS: të shtatorit të 1998, rezolutëne 1999, e cila kishte thirrur përsëri serbët që të tërhiqte forcat, dhe të na ndalonte ne të gjithëve,por ata nuk e bënë.

Kështu nisëm çdo gjë dhe unë po i dëgjoja raportet për sulmet kundërajrore dhe po shikoja raketa derisa  sulmet e NATO-s tashmë kishin nisur. Nuk ishte një moment feste për mua. Ishte një veprim pas disa dështimeve të diplomacisë dhe ne u deshtë të përdornim forcën. E kam bërë këtë duke menduar të gjitha rreziqet edhe aksidentët dhe humbjen e jetës së njerëzve dhe kjo asnjëherë nuk është e lehtë të mbahet mbi supe.

Gjeneral Clark, a ka qenë ky vendim ndër detyrat më të vështira në karrierën tuaj ushtarake?

Mendoj se kanë qenë vështirë edhe në Vietnam dhe në një rast tjetër kur po bënim negociata me Richard Hollbrukun në një ekip më 1995 kur NATO lansoi operacionin “Forcat e Lirisë” që të ndëshkonte serbët në Bosnjë, pra e kam pasur këtë sfidë edhe më herët.  

 Çfarë kanë qenë ndikimet apo presionet e liderëve politikë botërorë ndërkohë sa ka zgjatur fushata e bombardimeve?

Mendoj se problem ishte që Millosheviçi kërkonte të përmbushte iluzionet e veta. Ai thjesht po realizonte atë, që për të ishte qendrimi i fundit. Ai po synonte të merrte pozitën e Titos dhe të dominonte Jugosllavinë me nacionalizëm, por nacionalizmi kishte dështuar. Hap pas hapi, nën drejtimin e Millosheviqit Jugosllavia u desintegrua dhe tani,jo vetem Jugollsavia, por edhe vetë Serbia, që ka qenë pjesë e të gjithë pasojave të nacionalizmit, që Millosheviqi e ka shpërndarë shpejt, për ta vënë një grup kundër tjetrit. Ai ishte një njeri që urrente dhe kishte fituar mbi gjitha ato aktivitete kriminale dhe në drejtësi.Mendoj se Millosheviqi ka besuar që ishte mundësia e fundit që të shmangte një sfidë të tmerrshme. Në qoftë se kthehemi pas, ai i tha jo diplomacisë. Është e vërtetë, ndoshta kemi mundur të angazhojmë dikë që ai ka mundur të kishte më besim, që ta bindte atë. Presidenti Shirak kishte negociuar, por nuk kishte sukses. Disa në Evropë kanë menduar që kur NATO fillon sulmet, Millosheviqi e sheh dhe largohet. Asnjëherë nuk e kisha besuar atë. Shpresoja të mos ndodhte, por nuk  mendoja që do të ishte në atë gjendje.E vetmja gjë që më bind se ndalimi i spastrimit etnik në Kosovës ishte arritur vetëm me sfidimin që i është bërë atij ushtarakisht.

Gjeneral Clark, a keni pritur se regjimi i Beogradit do të rezistonte aq gjatë të pranonte marrëveshjen për armëpushim?

Millosheviçi u thye. Ai filloi të shtojë forcat në fund të 1998 dhe në fillim të 1999 në Kosovë dhe kur nisën të bëheshin masakra të mëdha ne e kuptuam që kishim një përballje të vështirë – Sllobodan Millosheviçin.

Atëherë ka pasur edhe sugjerime për ndërhyrje tokësore të trupave të NATO-s në Serbi. A është shqyrtuar edhe ky opsion në komandën e NATO-s?

Ajo që kemi bërë përpjekje të bëjmë ishte thjesht që në negociatat e Rambujesë, ne në fakt kishim ndërmarrë të njëjtën marrëveshje. Le të marrim bisedimet për Bosnjën. Dhe krejt ajo çfarë i është kërkuar Serbisë që të lejojë NATO-n të kalojë përmes territorit të saj të hyjë në Kosovë, nuk na është premtuar dhe nuk e kemi bërë, por Millosheviçi ishte pajtuar për këtë çështje për Bosnjën në 1995 dhe më vonë ka thënë Jo. Dhe nëse kthehemi tek rusët, është e turpshme, sepse ne dëshironim që Rusia të jetë pjesë e Perëndimit. Dhe në këtë kuadër, shumë veta në Rusi, jo të gjithë, por shumica besojnë që nuk ka pasur kurrë luftë të ftohtë dhe se Rusia kishte të drejtë të mbetet e fortë dhe të mbajë nën kontroll të gjitha vendet në Evropën lindore. Rusia si shpresë e fundit e Serbisë,nuk dëshironte të kthehej pas dhe e inkurajonte Millosheviqin që të rezistonte e të mos e pranonte rezolutën e paqes për çështjen e Kosovës.  

Është folur dhe është shkruar shumë për hyrjen e KFOR-it rus në Kosovë dhe për, siç thuhet, mosrespektimin e urdhrit tuaj nga komandanti i parë i KFOR-it, gjenerali Mike Jackson. Ekziston përshtypja se ju keni shmangur pyetjet për këtë temë. Çfarë do të thoshit sot për situaten e atëhershme?

Do të thoja që ne kishim mundësinë të shihnim një forcë që po vinte. Rusët thjesht kishin përgatitur dhe kishin dizajnuar atë ndërhyrje speciale, që të paktën, ta turpëronin NATO-n dhe për më të keqen, ta shkatërronin komplet ndikimin e aksionit të NATO-s.

Por, në fakt ajo ishte zgjidhur në mënyrë diplomatike. Ka qenë e vështirë, ka qenë e dhimbshme por është kryer. Dhe po të kisha unë mundësi do të provoja t’i bindja rusët që të qendronin në aeroport.

Ne e kemi arritur atë, pas disa veprimeve diplomatike dhe duke inkurajuar lidershipin e Rumanisë, Bullgarisë dhe Hungarisë që të pamundësonim rikthimin e Rusisë që të shfrytëzonte hapësirën ajore në Prishtinë, që ka qenë edhe plani i tyre i mundshëm që do të mund të prishin operacionet paqeruajtëse në Kosovë.

Kjo iu dështoi rusëve, ishte një plan i guximshëm,por nuk iu funksionoi, këtë dua ta theksoj. Dhe në këtë kuadër mendoj që NATO doli mirë.

Nga perspektiva e sotme, do të vepronit në mënyrë të ndërgjegjshme siç keni vepruar, apo do të ndryshonit diçka në veprim?

Do të ndryshoja ndoshta çdo gjë, duke u kthyer në vitin 1998 deri në verën e 1999-s. Do të doja një përpjekje më të fortë diplomatike pa pasur nevojë të përdorej forca. Por, për disa arsye ne nuk mundem të arrijmë ato lëvizje diplomatike.

Atë periudhë në SHBA kishim një shpërqendrim politik sa i përket Sadam Huseinit,i cili po përpiqej ta riorganizonte ushtrinë dhe kjo po ndikonte edhe në një shpërqendrim të liderëve botwrorë gjithashtu.

Sipas mendimit tim, problemii Kosovës nuk kishte vemendjen e duhur, siç e meritonte. Ne përfunduam me dështime diplomatike dhe e vetmja gjë që duhej të bënim që të shpëtonim jetrat e njerëzve ishte intervenimi humanitar, të cilin e bëmë përmes fuqisë ajrore.

Por, po të isha përsëri në atë pozitë, do të bëja çdo gjë që të kërkoja nga liderët politikë, që të bënin më shumë përpjekje që të arrinin gjithsesi marrëveshje që të ndaleshin personat siç ka qenë Millosheviçi apo rusët.

Gjeneral Klark, qytetarët e Kosovës ju konsiderojnë si hero. Në shenjë mirënjohjeje e respekti, disa familje kosovare i kanë pagëzuar fëmijët e tyre me emrin tuaj. Çfarë ndjesia është kjo për ju?

Për mua është një nder i madh dhe një gjë e mrekullueshme që disa fëmijë janë pagëzuar me emrin tim. Kur udhëtoj në Evropë, kam qenë shpesh, njerëzit nga Kosova, apo të afërmit e tyre në Shqipëri, më ndalin në aeroport, bëjmë fotografi.

Kam takuar shumë njerëz në SHBA të cilët kishin përvojë nga ajo që ka ndodhur, njerëzit më kanë folur për familjet e tyre, për situatat që kanë kaluar, për tragjeditë për dashurinë që kanë për vendin e tyre, Kosovën.

Dhe ajo që kanë përfituar SHBA dhe që ka qenë nder për jetën time, është që isha pjesë e atyre përpjekjeve për të ndaluar spastrimin etnik dhe për të mbrojtur njerëzit e Kosovës.

Ndërkaq në Serbi është një situatë ndryshe. Ju kanë shpallur armik. Çfarë do t’u thoshit sot qytetarëve të Serbisë?

Po, keni të drejtë. Ka qenë shumë zhgënjyese për mua dhe nuk mund ta ndryshojë të kaluar. Ju e dini që nuk ka qenë kurrë një sulm mbi popullin e Serbisë, ato kanë qenë vetëm përpjekje për të mposhtur liderët serbë, dikatorin Millosheviç realisht, i cili do të duhej të ishte dënuar për krime të luftës, por ai vdiq në Hagë. Por ishte një hije e keqe për Serbinë dhe shoqërinë e Millosheviçit dhe fatkeqësisht njerëzit e pafajshëm e kanë paguar çmimin.

Shpresoj që Serbia ta lërë atë në një të kaluar historike. Shpresoj që qytetarët në Serbi, ata në Kosovë, por edhe të gjithë njerëzit në rajon, kanë aq shumë gjera të përbashkëta, dhe ata mund të ecin së bashku përpara, duke e lënë në një anë atë histori tragjike dhe të tmerrshme që i ka përfshirë të gjitha vendet. E di që është e vështirë, kam biseduar me njerëz dhe me të afërmit e tyre për ndjenjat që kanë dhe e njoh krenarinë e serbëve.

Më kujtohet njëherë derisa po flisnim për këtë ndërhyrje, para disa vjetësh takoj një serb në një librari dhe më thotë: unë isha ushtar i Serbisë dhe ju na keni sulmuar.

Dhe unë e pyes: ku saktësisht keni qenë?

Më thotë: po fshihesha nga ju diku në afërsitë Beogradit.

I thashë: shumë mirë. Pra ne nuk të kemi lënduar ty, nuk kemi dashur të lëndojmë asnjë njeri gjatë operacionit. Ne vetëm kemi kërkuar që Millosheviçi të ndalonte spastrimin etnik në Kosovë dhe ishte shumë e qartë që forca është përdorur pas dështimeve diplomatike. Por, tani duket se ende ka probleme për zgjidhje dipomatike në rajon.

Unë dua ta shoh Kosovën të njohur nga fqinjët e saj, dua ta shoh anëtare të Kombeve të Bashkuara, në BE, anëtare në NATO. Dhe dua të shoh të njëjta gjëra edhe për Serbinë. Dua të shoh të gjitha vendet në rajon të jenë bashkë për të mirën e popujve në rajon. Ju keni nevojë për zhvillim ekonomik, keni nevojë për rritje dhe progres përmbajtjesor, keni nevojë për edukim, për shëndetësi, dhe ne të gjithë duhet të shqetësohemi përndryshimet klimatike. Pra njerëzit kanë shumë gjëra të përbashkëta për të cilat duhet punohet së bashku. Vendet duhet të lënë në të kaluarën tragjeditë, të shikojnë përpara dhe të punojnë për të mirën e të gjithëve.

Pra ky do të ishte një mesazh për politikanët?

Do të doja të jipja një mesazh për të gjithë politikanët në rajon. Ju lutem le të punojmë së bashku. Në fakt, janë aq shumë gjera të përbashkëta që mund të bëjmë, dhe në këtë kuadër, kemi interesa të përbashkëta, vlera të përbashkëta. Secili dëshiron një jetë më të mirë për familjen e vet, secili dëshiron rritjen e fëmijëve dhe një jetë më të mirë për ta në prosperitet. Askush nuk dëshiron të lëndojë njerëzit e tjerë, ne duhet të njohim të përbashkëtat njerëzore dhe të lëvizim bashkë përpara.

Gjeneral, si i komenton idetë për ndryshim kufijsh?

Nuk kam një qendrim për këtë çështje. Mendoj se liderët e të dy vendeve duhet të punojnë në këtë temë, për të siguruar një marrëveshje të pranueshme për të dy palët. Por siç dihet në të kaluarën ndryshimi ikufijve ka shkaktuar shumë probleme humanitare. Në qoftë se kthehemi pas dhe shohim situatën në Indi dhe Pakistan për shembull, që 70 vjet, ju mund të shihni tragjedi të vërteta atje. Pra, shpresoj se ndryshimi i kufijve nëse do të bëhet, atëherë duhet përfshirë edhe familjet që prekenindividualishit, dhese kompenzimi i tyre duhet të bëhet edhe në aspektin emocional për këtë çështje të ndjeshme.

Si e shihni Kosovën në 20 vjet pas luftës?

Kanë kaluar 20 vjet dhe kujtimet mbesin ende të freskëta për rajonin dhe natyrisht kurrë nuk do ta harroj përvojën time për atë periudhë, sepse ishte shumë e vështirë. Por, mendoj se është shumë e rëndësishme për të rinjët të shikojnë për të ardhmen. Zemra ime është me njerëzit që kanë vuajtur gjatë asaj periudhe, për shkak të njerëzve që bënë gabime. Shpresoj që ata të falin. E di që një veprim i tillë, nga secila palë, bartë me vete fajin dhe dhimbjen. Dhe jam i sigurt se sot në Serbi dhe në Kosovë njerëzit e dinë që gjërat kanë ndodhur dhe nuk kanë çfarë të bëjnë më. Shpresoj që për hir të humanizmit duhet ketë falje, gjërat kanë ndodhur dhe nuk duhet të ndodhin më.