Dielli që len…

nga Ismet Toto

E shkuar glorioze

Dielli që len…

… është më i shkëlqyer se ai që perëndon

Pompei

Ishte një kohë që në këtë vëndin tonë dëgjoheshin disa zëra të qëruar, ishin të ngrohtë, të gjallë e të fuqishëm, ishin zëra që niseshin nga zëmra të mëdha, nga zëmra të mbushur me dashuri.

Idealistët shqiptarë të asaj kohe, sa do të paktë, u futën brënda në mjegullën e zezë që mbulonte Arbërinë dhe thirrën fort më gjuhë të tyre. Shpallnin një të vërtetë të madhe që ndjenin thellë në shpirt dhe që u rrinte përpara syve e shkrojtur me gërmë të zjarrta; dhe sado e zezë të jetë mjegulla, sado të tmerrshme të jenë padia dhe fuqitë e përçarjes në një popull, kur shfaqet një mejtim i kthiellët, kur fillohet një punë me vullnetin dhe zjarrin, që ka një ideal i lartë, do të gjënden në çdo kohë njerëz që janë gati të ndjenjë, të kuptojnë dhe të përpiqen, sido qofshin konditat e kohës. Për këtë arsye shohim që çdo qytet shqiptar, çdo katund, mund të themi, ka një histori të veçantë në përpjekjet për lirimin e Atdheut. Në çdo cep të këtij vëndi është derdhur gjak burrash, gjak i kulluar arbërorësh, e kudo që derdhet një pikë gjak i pastër, aty mbin një IDE, që shpejt a vonë do të rritet e do të lulëzojë.

Dhe me të vërtetë si u bë Shqipëria?!

Shumë vetë kanë thënë nga një fjalë, por Historiani i Kohës, ajo mëndje e shkathët, që është e rrallë nëpër shekujt, akoma s’na ka folë. A mbase nuk ka lindur edhe? Por mbi të gjitha arsyetimet, që mund të bëjmë, është e dukshme se në çështëjen e fitimit të pamvarsisë sonë, rolin e madh e ka lojtur vullneti i qëndruar dhe guximi magjik i shqiptarëve që aso kohe u gufonte goja dhe zëmra: “Ja vdekje, ja Liri”. Idealistët shqiptarë punuan dhe luftuan pa u kursyer duke pritur në krahërorët e tyre plumbat e injoratëve të gënjyer dhe thikat e tradhtorëve të shitur! Ata qenë ndezur me idealin e shenjtë të atdhedashurisë dhe asgjë në botë nuk mund t’i ndalonte nga ngadhnjimi i realizimit. Qenë viganë dhe misioni i tyre ndë jetë, qe sublim. Përpara kujtimit të fytyrave të tyre të ndritura, na përgjunjemi sot e përgjithmonë. Dashuria e atyre për ne qe e pakufishme, adhurimi dhe respekti ynë për ta është sa më i thellë dhe sa më mirënjohës. Të tillët e bën Shqipërinë dhe vetëm të tillët mund ta mbajnë.

E tashme ironike

Mbas fitimit të indipendencës shqiptarët përgjithësisht kujtuan se gjeti fund puna dhe detyra që ka secili ndaj Atdheut, kurse në realitet puna e rëndë dhe e vështirë për themelimin e një shteti, puna që kërkon heroizmën më të madhe në botë, domethënë djersë dhe përpjekje të vashdueshme bashkë me një tok sakrificash, fillonte pikërisht atje ku mbaronte heroizma provizore për fitimin e pamvarësisë kombëtare. Si konseguencë shohim përnjëherësh luftërat midis elementeve, grupeve dhe njerëzve për të siguruar interesa të veçanta, pa asnjë kujdes për të mirën e përgjithshme të kombit. Në këtë trubullirë të madhe, në këtë trazirë të urrejtur dhe shurdhonjëse, që prodhuan njerëzit e vegjël me interesat e tyre të mallkuara, shohim të mënjanohen një nga një, të zhduken, dhe nga një herë të dërmohen krejt “shkëmbenjtë e rreptë”, “karakteret e mëdhenj”, “idealistët shqiptarë”, ata që e bënë këtë Shqipëri. Vëndin e tyre tani po e zinin aventurierët, gënjeshtarët dhe demagogët. Idealistët qenë jashtë kohës. Kënga e tyre “Ja vdekje, ja Liri” s’kish më kuptim.

Shqipëria sikur të ishte e lodhur e s’rriste dot me njerëz si ata të kohëve të para.

Një materializëm i tmerrshëm, një komercializëm barbar fillon pastaj të mbytë dhe njërzinë tonë. Sigurimi i jetesës dhe i mirëqënies personale është qëllimi kryesor që drejton “njeriun shqiptar”. Shqipëria nuk është më një ideal i qëmotit, po një tregëti, një gjë për të spekulluar dhe për të rrojtur në kurriz të saj. Çdo gjë ka një tendencë centrifugale. Të gjithë përpiqen të shkëputin nga një gjë për vete nga e përgjithshmja. Fare të paktë janë ata që japin ndonjë gjë. Po këta quhen pleonazmë për këto kohë, gjëra që s’duhet të ekzistojnë.

Po! Elementë heroklitë dalngadalë muarën vendin e idealistëve, që folmë më sipër. Këta elementë janë të mbrujtur me tradicionalizmën e një të shkuare të turpshme e me servilizmën që shquan njerëzit e vdekur shpirtërisht. Janë njerëz që s’kanë personalitet, që kthehen nga të fryjë era. Të rritur pa parime dhe në mes të korrupsionit, këta nuk mund të bënin veçse atë që bënë: e tronditën shumë keq të gjithë strukturën shpirtrore dhe morale që karakterizonte dikur kolektivitetin shqiptar. Mbi atë moral, ndonëse pakëz primitiv, por me themele graniti, mund të ngrihej një pallat mermeri i përjetshëm, falëtorja e shqiptarëve të të gjitha kohëve.

“Sot të qesh në fytyrë tjetri po t’i flasësh për patriotizëm”. Gjer në këtë shkallë na e sollën gjendjen njerëzit që me jetën dhe të mirën e tyre nuk barabitin asgjë. Këta njerëz, që s’guxojnë të thonë kurrë të vërtetën, nëqoftëse kjo nuk i pëlqen atij që dëgjon, është në shesh se në vënd të mëndjes kanë nga një inteligjencë djajsh dhe në vënd të zëmrës një pompë mekanike, që u përciell poshtë e lart gjakun.

Sa kohë që në krye të një shoqërie njerëzore qëndrojnë të tillët, është e dukshme për cilindo se jeta e asaj bëhet gjithnjë më kritike. Besim i patundur. Nuk dëshpërohemi aspak! Sidoqoftë puna, Shqipëria është e destinuar që të rrojë e të përparojë.

Shqiptarët që dyshojnë mbi të nesërmen e këtij Atdheu, janë njerëz të paralizuar shpirtërisht, njerëz, që s’ndjejnë asnjë fuqi në brëndësirën e tyre për të realizuar vepra fisnike dhe të bukura në jetë. Shkurtaz, janë kufomë të gjalla të shpirtërave të vdekur me kohë. Duhet qëndruar larg, sa më larg që të jetë e mundur nga të tillët. Vetëm djalëria intelektuale dhe e shëndoshë ndjen dhe kupton thellë dëshirat dhe idealet e larta të Mbretit. Vetëm ajo do të mundë t’i zbatojë për të transformuar Shqipërinë, nga ç’është, në një shtet të lumtur dhe të qytetëruar.

Dhe është fare e afër dita që djalëria shpatullgjërë do të jetë gati t’i përgjigjet udhëheqësit të saj të Madh. Që në atë ditë fillon puna për të bërë një Atdhe të madh, një shtet me parime dhe një popull me ideal të lartë në jetë. Besimi i ynë në këtë është i patundshëm… / Minerva, 1–15 Gusht 1932/