Shqipëri 2019, tërmetet dhe ngjarjet sizmike politike

nga Lutfi Dervishi

Viti 2019 nisi me ndryshimin e gjysmës së Qeverisë si pasojë e protestës së studentëve dhe u mbyll me shpalljen e gjendjes së fatkeqësisë natyrore, me miratimin e ligjit të shumëdiskutuar ”paketa antishpifje” dhe me samitin e tretë, brenda 3 muajve të mini-Shengenit.

2019-a në Shqipëri është një vit i mbushur me ngjarje të mëdha të parashikueshme dhe të paparashikueshme; një vit me tërmete që nuk janë në dorë të njeriut dhe me “tërmete” të shkaktuara me dëshirën dhe vullnetin e njeriut.

2019-a nisi me ndryshimin e gjysmës së Qeverisë si pasojë e protestës së studentëve dhe u mbyll me shpalljen e gjendjes së fatkeqësisë natyrore, me miratimin e ligjit të shumëdiskutuar”paketa antishpifje” dhe me samitin e tretë, brenda 3 muajve të mini-Shengenit.

Nga dhjetori në dhjetor në Shqipëri u regjistruan jo vetëm tërmete, por edhe 10 ngjarje të tjera me efekte sizmike, jo vetëm në politikë, por edhe në jetën e gjithkujt.

1. Protesta e studentëve dhe ndryshimi i Qeverisë

Protesta e studentëve me moton: “Nuk jemi të varfër, por jemi të vjedhur” tronditi Tiranën politike dhe kapi në befasi të gjithë aktorët. Protesta ishte e paparalajmëruar, dhe pa një udhëheqje në krye. Pak a shumë si me tharmet e revolucioneve, datën dhe liderin e të cilëve askush nuk ka mundur t’i parashikojë. Studentët refuzuan çdo aktor politik dhe ishin të vendosur për të mos dialoguar me Qeverinë. Përhapja dhe rritja e shpejtë e protestës krijuan pritshmëri të mëdha te publiku, madje edhe te “ndërkombëtarët” se në Tiranë po lind diçka e re: protesta masive pa marrë bekimin e mbështetjen e politikës. Kryeministri Edi Rama e gjeti veten të sfiduar nga studentët aty ku e ndien veten më të fortë: në memet dhe komunikimin në rrjetet sociale. Studentët nuk shkuan për dialog te kryeministri. Por kryeministri shkoi te studentët për t’i bindur se e kishte dëgjuar mirë zërin e tyre të protestës.

Po çfarë kërkuan studentët? Një vëzhgues i mprehtë i jetës politike e përmblodhi me një fjali dallimin mes protestës masive të studentëve në dhjetor të 1990-s, që çuan në përmbysjen e sistemit dhe protestës së dhjetorit 2018. “Atëherë kërkuan kapitalizmin, tani kërkojnë socializmin”. Protesta e cila zhgënjeu për shkak të pritshmërive të larta dëshmoi rritjen e hendekut social dhe pakënaqësinë në rritje ndaj Qeverisë. Kryeministri Rama reagoi me shpejtësi duke ndryshuar gjysmën e Qeverisë dhe duke mos harruar që këto ndryshime prodhonin lajm: këtej dhe andej kufirit. Dy ministra të rinj të kabinetit, ministri i Arsimit dhe ministri i Jashtëm janë dy të rinj nga Kosova: Besa Shahini dhe Gent Cakaj.

2. Tërmeti i opozitës: “djegia e mandateve parlamentare dhe dalja në rrugë”

Në mesin e shkurtit opozita parlamentare vendosi të “djegë” mandatet dhe të ndezë protestat në rrugë kundër Qeverisë me kërkesën e vetme: dorëheqje të kryeministrit! Protestat disa paqësore dhe disa me koktej molotovi para godinës së Qeverisë dhe Parlamentit u përshëndetën dhe dënuan përkatësisht si shprehje e demokracisë dhe tejkalim i cakut të së drejtës në sistem. Ngutisë së opozitës për të dalë nga salla e Kuvendit, shumica iu kundërpërgjigj po me ngut. Në shkelje të procedurave, Parlamenti plotësoi boshllëkun me deputetët e fundit të listave të opozitës. Prej një viti në Shqipëri kemi dy opozita. “Opozitën” parlamentare/legjitime që në çdo votim ka votuar pro Qeverisë dhe opozitën që ka dalë jashtë sistemit dhe kërkon rrëzimin e Qeverisë. Ndërkombëtarët në unison kanë kritikuar daljen nga sistemi të opozitës dhe kanë bërë thirrje për rifillim të dialogut politik. Qëndrimi i prerë ndërkombëtar ndaj vendimit ekstrem të daljes pa kthim nga Parlamenti, refuzimit për t’u futur në zgjedhje dhe dhunës në protesta solli edhe bekimin e mbajtjes së zgjedhjeve lokale edhe pa pjesëmarrje të opozitës edhe pse presidenti i Republikës anuloi mbajtjen e tyre dhe dekretoi një datë tjetër zgjedhjesh.

3. Zgjedhje pa opozitë…

Partia Socialiste u fut e vetme në zgjedhjet lokale e megjithatë nuk i fitoi të gjitha bashkitë. Pas datës së zgjedhjeve “humbi” bashkinë e Shkodrës dhe të Vlorës. Shkaku: kandidatët e saj për kryetar ranë në “rrjetën e ligjit të dekriminalizimit. Mungesa e opozitës kryesore, pjesëmarrja e ulët e votuesve dhe uria për të fituar gjithçka çuan në zgjedhje që, duke perifrazuar raportin e OSBE- ODHIR, nuk morën parasysh interesin e atyre për të cilët bëhen zgjedhjet- interesin e votuesve. Opozita, e cila ishte betuar që nuk do të lejonte qoftë edhe me forcë mbajtjen e zgjedhjeve, mori mësimin e hidhur që mund të zhvillojë beteja jashtë sistemit, por nuk mund të arrijë ndryshimin e Qeverisë duke bojkotuar sistemin.

Në zgjedhjet e 29 qershorit, shumica përveç 60 bashkive “fitoi” edhe një kundërshtar të ri, të cilën ka vendosur “ta heqë qafe”: presidentin e Republikës.

4. Shkarkimi i presidentit?!

Shumica e cila ka ngritur një komision parlamentar për të shkarkuar presidentin e Republikës për anulimin e datës së zgjedhjeve, megjithëse është e bindur për shkelje të rëndë të Kushtetutës, i është drejtuar për të marrë një opinion Komisionit të Venecias. Komisioni i Venecias/Venedikut në opinionin e tij shprehet se presidenti mund të ketë tejkaluar kompetencat, sepse anulimi/shtyrja e zgjedhjeve mund të bëhet vetëm në situata të jashtëzakonshme, por ky veprim nuk mund të përbëjë bazë për shkarkim. A do ta shkarkojë shumica presidentin e Republikës që vetë e ka zgjedhur në maj të 2017-s?! Komisioni parlamentar ka kërkuar shtyrjen e afatit të punës së tij me katër muaj, për shkak të gjendjes së fatkeqësisë natyrore të shkaktuar nga tërmeti. Shumica, përveç dëshirës së shprehur dhe komisionit që po punon, ka edhe numrat për të shkarkuar kryetarin e shtetit. Por për ta bërë realitet këtë duhet edhe vendimi i Gjykatës Kushtetuese, e cila në këto momente nuk ekziston për shkak të vettingut. Ngritja e saj është edhe shkak për përplasjen më të fundit, e cila nuk do të jetë e fundit mes presidentit dhe shumicës.
Presidenti i Republikës në një nga argumentet e tij për shtyrjen e zgjedhjeve nga qershori në tetor tha se është nisur nga interesi më i lartë publik që zgjedhjet të mbaheshin me pjesëmarrjen e opozitës dhe që vendi të kishte një shans për të marrë vendim pozitiv nga Këshilli Europian për hapjen e negociatave.

5. BE: Shqipëria nuk e kalon klasën as në qershor, as në vjeshtë

Dialogu politik mes Qeverisë dhe opozitës ishte një nga kushtet kryesore të vendosura nga Këshilli Evropian në qershor të 2018-s, kohë kur Qeveria ngriti gotën e shampanjës dhe dekoroi ambasadorë për “hapjen e negociatave”.

Shqipërisë iu dha plot një vit kohë për të bërë disa detyra. Krahas dialogut politik dhe kryerjes së reformës zgjedhore, lypseshin rezultatet konkrete në luftën ndaj krimit të organizuar dhe korrupsionit në nivele më të larta, si dhe ngritja e strukturave të reja të drejtësisë. Një vit kaloi shpejt dhe qershori i 2019-s, kohë kur Këshilli do të merrte vendim, e gjeti Shqipërinë jo vetëm pa dialog politik, por me përshkallëzim të konfliktit. Zgjedhjet jo vetëm që u bënë pa kryer reformën e rekomanduar, por u mbajtën pa pjesëmarrje të opozitës. Strukturat e reja të drejtësisë nuk u ngritën dhe “peshqit e mëdhenj” edhe për 2019-n nuk ranë në rrjetën e drejtësisë. Bundestagu gjerman në muajin qershor kërkoi kohë për të lexuar rekomandimin e Komisionit Evropian dhe në muajin shtator rekomandoi hapjen e negociatave me kusht plotësimin e 9 kushteve. Megjithatë qëndrimi i Francës dhe i disa vendeve të tjera të Këshillit bëri që Shqipëria të kalojë vitin e 5-të me statusin e vendit kandidat, por pa mundur të hapë bisedimet. (Mali i Zi, i cili nuk ishte ende shtet kur Shqipëria nënshkroi marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit, sot negocion kapitujt e anëtarësimit).

Në Tiranë nuk ka pasur kurrë një sens autokritik për moshapjen e negociatave. Faji është kërkuar gjithmonë tek tjetri, tek problemet e brendshme të BE-së, tek qasja e re që ka Franca për zgjerimin, tek qëndrimi i opozitës. “Ne i kemi bërë të gjitha detyrat dhe i kemi plotësuar kushtet” është refreni që përsërit Tirana zyrtare. E vërteta e thjeshtë shihet sapo lexon kushtin numër 1 të Bundestagut: realizimi reformës zgjedhore sipas rekomandimeve të OSBE-ODHIR. Rekomandime që bëhen prej 4 palë zgjedhjeve. Në kushtet e reja kërkohen edhe hetimi dhe ndëshkimi i atyre që kanë dëmtuar procesin zgjedhor në Shqipëri. Në përgjimet e bëra publike, pas fitores së thellë të papritur të PS-së në zgjedhjet e parakohshme në Peshkopi, një ish-ministër regjistrohet i entuziazmuar, duke kumtuar: “tërmet, tërmet” … Tërmeti i vërtetë erdhi dy muaj pas qershorit.

6. Tërmetet shkundin Shqipërinë

Tërmeti i 26 nëntorit, që mori jetën e 50 shqiptarëve, që plagosi 1.000 njerëz dhe la pa strehë mijëra familje nuk ishte një rrufe në qiell të kaltër. Në shtator, Shqipëria u trondit nga një tërmet i shkallës më të ulët. Në atë kohë, Qeveria premtoi se do të identifikonte dhe riparonte godinat/banesat e ndërtuara. Kryeministri u shpreh publikisht se “nuk shpresonte që brezi i tij të përjetonte një tërmet të tillë”. Lutja ishte e kotë. Dy muaj më pas në rrënojat e pallateve të rrëzuara në Thumanë dhe Durrës u shfaqën dhimbja dhe solidariteti njerëzor, ndihma ndërkombëtare, por u shfaq dhe mungesa e institucioneve të emergjencës. Duhet të shihnim një qen nga Kosova, në operacionin e kërkim-shpëtimit në rrënoja, për të kuptuar se në Shqipëri mungonte edhe një qen-tregues më simbolik i gjendjes së institucioneve të emergjencës.

Fatura e dëmeve të tërmetit ende nuk dihet, por ajo që shihet qartë është se Qeveria ka pritshmëri të larta tek një konferencë e ardhshme donatorësh. Pësimet nga tërmeti qindra- mijëra shqiptarë i ndien në kurrizin e tyre dhe pjesa tjetër i pa drejtpërdrejt nga ekranet e televizioneve. Mësimet nuk janë nxjerrë ende. Fajtorët janë të identifikuar, por përgjegjësit janë anonimë.

Trupat e para të ndihmës që mbërritën ishin Forcat e Sigurisë së Kosovës. Në luftë dhe fatkeqësi shqiptarët bëhen bashkë. Solidariteti dhe mbështetja e njerëzve dhe institucioneve të Kosovës ishin mbresëlënës. Por pse e kanë të vështirë të bëhen bashkë shqiptarët në kohë normale?

8. Shqipëri-Kosovë – ëndërr mbetet bashkimi dhe… BE!?

Një hulumtim i fondacioneve të shoqërisë së hapur në Tiranë dhe Prishtinë për atë se çfarë mendohet në Shqipëri dhe Kosovë rreth njëri -tjetrit, fqinjëve dhe BE-së nuk prodhoi shumë lajme, ndoshta për shkak se njoftimi i gjetjeve u bë në ditët post-tërmet.

Ideja e bashkimit në një shtet të vetëm gjen entuziastë me shumicë (më shumë në Shqipëri) si andej dhe këtej kufirit. Optimizmi për anëtarësimin e dy shteteve në BE mbetet relativisht i lartë, çka tregon edhe distancën e largët që ende kanë Tirana dhe Prishtina me Brukselin. Në shumicë dërrmuese, si këtej dhe andej kufirit, të anketuarit shprehen kundër ndryshimit të kufijve në këmbim të njohjes nga Serbia të shtetit të Kosovës.

Mes Shqipërisë dhe Kosovës deri më tani janë nënshkruar 66 marrëveshje, disa prej të cilave më shumë se një herë. Duke perifrazuar një thënie të përsëritur në Ballkan “duhet të nënshkruhet edhe një marrëveshje që të thotë: të zbatohen marrëveshjet e nënshkruara”. Pritshmëria e njerëzve është shumë më e lartë se ajo çfarë kanë ofruar deri më tani qeveritë në Tiranë dhe Prishtinë. Aty ku nuk kanë pasur punë qeveritë (muzika, arti, sporti, televizionet) bashkimi ka ndodhur. Më tej, më shpesh nën zë dhe më pak publikisht pranohet se integrimin real të ekonomisë dhe infrastrukturës ligjore e institucionale e pengojnë interesat e “oligarkisë” këtej dhe andej kufirit.

2019-a ishte viti ku përplasja mes Shqipërisë dhe Kosovës erdhi nga maja më e lartë e ekzekutivit. Përplasja më e fundit pati si shkak mini-Shengenin.

9. Mini-Shengen: vëllai i madh në Tiranë shan vëllezërit në Prishtinë

Tri samite mes kryeministrave/presidentëve të Ballkanit në tre muaj, që priten të pasohen nga i katërti-kanë së paku deri më tani një emërues të përbashkët: mungesën e Kosovës. Pyetja e parë është: pse kjo ngutë me këto samite serial? Çfarë po arrihet konkretisht nga një samit te tjetri? Nën flamurin e 4 lëvizjeve të lira (njerëzve, mallrave, kapitalit e shërbimet) kryeministri i Shqipërisë dhe presidenti i Serbisë më shumë po japin mesazhe politike sesa plane konkrete veprimi në dobi të banorëve “të Ballkanit Perëndimor”.

Mini-shengen është një emër i gabuar për këtë nismë. Shengen ka të bëjë me lëvizjen e lirë (pa pasaporta apo karta identiteti) brenda “kufirit të përbashkët” të vendeve të BE-së që aderojnë në këtë pakt. Më e shumta që premtohet nga mini-Shengeni ballkanik është se më 2021-n, qytetarët e Shqipërisë do të mund të udhëtojnë me karta identiteti në Serbi, udhëtim që moti e kryejnë në Kosovë, Mal të Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Bosnjë”.

Por nëse ka pyetje dhe pikëpyetje të shumta për dobinë e nismës, një gjë është krejt e qartë: tensioni mes kryeministrit të Shqipërisë dhe udhëheqjes së Kosovës.

Fjalët e pamatura, apo epitetet e pavend të shqiptuara nga kryeministri i Shqipërisë nuk mund të lëshohen në adresë të asnjë kryeministri/presidenti, me të cilat Shqipëria ka marrëdhënie diplomatike, aq më tepër nuk mund të lëshohen në adresë të kryeministrit/presidentit të një vendi me të cilin Shqipëria ka firmosur partneritet strategjik dhe për më tepër…nuk mund të thuhen fjalë të tilla ndaj…vëllait. Të paktën jo në publik.

Në janar, samiti 4-të i mini-Shengenit do të jetë në Beograd. 5 vjet më parë në Beograd, pas një deklarate ku kërkonte njohjen e Kosovës, kryeministri i Shqipërisë u prit në Prishtinë me tone triumfaliste si nga njerëzit, si nga udhëheqësit politikë, ashtu edhe nga populli entuziast i “Facebookut”. 5 vjet më pas, kryeministri i Shqipërisë nuk ka më pas vetes as turmat digjitale, as turmat në sheshe. Sot ai ka përballë jo vetëm “Facebookun”, por edhe median e re.

10. Antishpifja: beteja e re me “median e re”

Megjithëse zërat e shumtë kundër, Qeveria me një nguti të pazakontë miratoi ndryshimet në dy ligje ekzistuese për të mbështetur paketën “antishpifje”. Lufta ndaj “fake news”, ruajtja e dinjitetit të njeriut, formalizimi e tregut të medias online dhe rritja e profesionalizmit në media, janë premtime që Qeveria synon t’i bëjë realitet me këto ndryshime. Numërohen me gishtat e njërës dorë ata që duartrokasin këtë veprim.

OSBE-, KE, BE dhe kushdo ka folur, ka shprehur dyshime për këto ndryshime dhe pyetja e madhe është çfarë do të arrijë në të vërtetë ky ligj?

“Fake news” është një grip që ka zënë pothuajse të gjithë globin dhe pretendimi se Shqipëria po zbulon vaksinën “anti fake news” është i tepruar. Në kushtet kur vetë politikanët dhe institucionet po bëhen media, në kushtet kur qasja për informacion dhe dokumente zyrtare vjen duke u vështirësuar, ndryshimet e fundit ligjore pa marrë në konsideratë as shqetësimet e komunitetit të medias dhe as të komunitetit ndërkombëtar e vendosin Shqipërinë në një pozicion ku i duhet vetëm të shpjegohet. Dhe më 2020-n, Shqipëria është në një pozicion krejt unik në historinë e saj 108-vjeçare.

11. 2020, Shqipëria merr kryesimin e OSBE-së

Pas anëtarësimit në NATO, drejtimi i OSBE-së është cilësuar si arritja më e madhe e diplomacisë shqiptare.

Drejtimi OSBE-së është një rast i artë për të përmirësuar imazhin dhe për të rritur besueshmërinë e Shqipërisë. Një ndër prioritetet e drejtimit të OSBE-së është liria e medias dhe gazetarëve. Në vend që të promovojë dhe të kërkojë lirinë e medias në vendet anëtare, Shqipërisë me shumë gjasa që në fillim do t’i duhet të shpjegojë ndryshimet e fundit ligjore që prekin lirinë e medias.

Në drejtimin e OSBE-së, Shqipëria do të kërkojë të luajë një rol ndërmjetësues mes vendeve në konflikt, dhe paradoksalisht mund ta gjejë veten edhe më 2020-n në një konflikt të ashpër politik.

2020-a ashtu sikundër vitet e fundit mbetet një vit i paparashikueshëm. Afërmendësh nuk mund të parashikosh tërmetet, por koha është e tillë që nuk mund të parashikosh dot as “tërmetet” që janë në dorë të shqiptarit.

Urimi për 2020: Gëzuar (kush të mundet)!