Skenarët, FMN: Nëse nuk frenon shpenzimet, qeveria mund të mbesë pa para!

Fondi Monetar Ndërkombëtar, FMN, në një raport të fundit ka hartuar disa skenarë se çfarë ndodh me ekonominë dhe treguesit makroekonomikë, nëse situata me pandeminë përkeqësohet, duke dhënë dhe disa politika rekomanduese.

Rreziku kryesor sipas FMN-së është që nëse ekonomia përkeqësohet nga pandemia e zgjatur, deficiti dhe borxhi të vazhdonin të rriteshin dhe si rrjedhojë qeveria nuk do të kishte para në dispozicion që të zvogëlonte efektin në ekonomi të kësaj goditjeje.

FMN rekomandon që të hiqet dorë nga shpenzimet jo prioritare, në mënyrë që të ketë fonde të lira për të përballuar emergjencën.

Ky është një paralajmërim i fortë për qeverinë, e cila deri tani nuk është kursyer në shpenzimet në prag zgjedhjeve. Vetëm pak javë më parë u hapën disa tendera për ndërtime rrugësh, që përveçse u tenderuan pas 15 tetorit në kundërshtim me ligjin, nuk janë shpenzime të domosdoshme për momentin.

FMN ka hartuar dhe skenarët e rritjes ekonomike, ku në atë negativ, nëse ekonomia rimëkëmbet me ngadalë, borxhi publik mund të arrijë në 88.1% të PBB-së deri në vitin 2020.

Skenarët e rrezikut

Sipas raportit të FMN-së, ka një rrezik të lartë që sëmundja të rezultojë më e vështirë për tu zhdukur, duke bërë të nevojshme që të merren më shumë masa frenuese, ndërsa do të ketë një mjedis më të keq të jashtëm. Kjo mund të ulë më tej arkëtimet, remitancat dhe eksportet e turizmit dhe të çojë në shtrëngim të kushteve globale financiare, duke ndikuar aktivitetin ekonomik të Shqipërisë, performancën fiskale dhe borxhin si dhe stabilitetin financiar.

FMN rekomandon qeverinë që të përgatitet në përgjigje ndaj këtij rreziku. “Rregulloni në mënyrë fleksibile masat zbutëse dhe mbështetjen buxhetore. Shënjestroni politika më të mira për të mbështetur kujdesin shëndetësor, personat që janë të prekshëm dhe ekonominë. Kërkoni financim të jashtëm. Monitoroni dhe menaxhoni nga afër dobësitë e sektorit financiar”.

Megjithatë FMN thotë se në rast të një vaksive efektive, situata mund të përmirësohet me shpejtësi, duke nxitur kërkesën e brendshme dhe të jashtme. Në këtë rast qeveria do të duhet të ndjekë një politikë më të konsoliduar fiskale dhe të ulë me shpejtësi borxhin.

FMN vlerëson se ka një rrezik të lartë që qeverisë t’i mbarojnë amortizatorët fiskale. Kjo do të bënte që të shtoheshin vështirësitë e financimit dhe që vendi të mos kishte burimet e nevojshme për të zvogëluar goditjet.

Si reagim ndaj këtij rreziku, FMN i rekomandon qeverisë që të frenohet dhe të mos kryejë shpenzime jo prioritare në mënyrë që të lirojë fondet për reagimin ndaj emergjencave si dhe të sigurojë një përdorim të përshtatshëm të fondeve dhe monitorim të tyre. Në momentin që pandemia do të zvogëlohet, FMN rekomandon të rifillojë konsolidimi fiskal, i bazuar tek të ardhurat, dhe të ndiqet një trajektore e qartë e uljes së borxhit.

FMN vlerëson që ka një rrezik të lartë që projektet e partneritetit publik privat (PPP) të hartuara keq, të rrisin detyrimet. Rreziku është mesatar që këto kontrata të dëmtojnë eficiencën e investimeve publike dhe të krijojnë detyrime të mëdha, që mund të cenonin qëndrueshmërinë fiskale dhe të borxhit.

Ka një rrezik të mesëm që të rritet brishtësia e sektorit financiar dhe kjo mund të çojë në rritjen e moderuar të kredive me probleme.

Një tjetër rrezik i mesëm është që kriza të çojë në pakënaqësi sociale dhe destabilitet politik dhe nëse kjo do të ndodhte rreziku i pasojave do të ishte i lartë dhe do të rriteshin pabarazitë.

Një tjetër rrezik i mesëm lidhet me aftësinë paguese të borxhit dhe ekspozimin e sistemit bankar.

Skenarët e rimëkëmbjes

Duke pasur parasysh pasigurinë e madhe që lidhet me pandeminë dhe rreziqet në rritje, FMN ka hartuar një skenar bazë dhe një të pafavorshëm.

Skenari bazë supozon që ekonomia të rimëkëmbet ngadalë nga gjysma e dytë e vitit 2020 dhe të forcohet gradualisht gjatë viteve 2021-22. Skenari i pafavorshëm supozon se në vitet 2021-22 progresi në luftën kundër virusit mund të rezultojë të jetë më i ngadaltë sesa supozohet në vlerësimin fillestar. Kushtet financiare globale gjithashtu supozohet të shtrëngohen, duke kufizuar aksesin e vendeve evropiane në zhvillim në tregjet e kapitalit.

Në skenarin e pafavorshëm, FMN parashikon që borxhi publik i Shqipërisë pritet të rritet në 2021 dhe 2022. Kjo do të bënte që borxhi publik të arrinte në 88% të PBB-së në vitin 2022, nga 82-83% që është pritshmëria për 2020-n.

Edhe në skenarin bazë, borxhi nuk pritet të ulet me shpejtësi, duke arritur në 79.6% të PBB-së në vitin 2022. 

Në njoftimin e fondit thuhet:

“Bordi Ekzekutiv i Fondit Monetar Ndërkombëtar përmbylli rishikimin e parë të monitorimit të Post-Programit me Shqipërinë në 23 nëntor. Shqipëria ka përfituar nga ndihma financiare e emergjencës (rreth 190.5 milionë USD) që u disbursuan nën Instrumentin e Financimit të Shpejtë në prill 2020 që i mundësoi Shqipërisë që të përmbushte në kohë nevojat e saj të pagesave që vinin pas tërmetit të nëntorit të vitit 2019 dhe pandemisë së COVID-19. Mundësia e Shqipërisë për të ripaguar Fondin është në nivele të përshtatshme por risqet janë rritur në lidhje me goditjet e mundshme.

Shqipëria vijon të jetë e prekur rëndë nga pasojat e tërmetit dhe të pandemisë. Autoritetet iu përgjigjën menjëherë këtyre goditjeve dhe stabiliteti finananciar e ai makroekonomik deri më tani kanë qenë në ekuilibër. Ekonomia pritet të tkurret me 7.5 për qind në 2020 dhe të rigjallërohet gradualisht në 2021 dhe 2022 teksa goditjet minimizohen dhe shpenzimet e rindërtimit të rriten. Inflacioni pritet që të mbetet i ulët përpara se të shkojë drejt objektivit prej 3 për qind në terma afatmesëm. Deficciti i llogarisë korrente parahsikohet që të zgjerohet me 10 për qind të GDP=së në 2020 por rezervat ndërkombëtare me shumë gjasa do të rriten lehtë duke qëndruar në një nivel të përshtatshëm.,

Parashikimi ndikohet nga pasirguria e madhe me risqe në kahun e poshtëm risqet e poshte po rriten ndërkohë që edhe infektimet e reja po rriten në mënyrë të konsiderueshme në Shqipëri dhe në shumë vende të tjera europiane gjatë vjeshtës. Një pandemi më e rëndë do të përkeqësonte parashikimin ekonomik të Shqipërisë përmes një turizmi më të dobët, remitancave, kërkesës së jashtme, investimeve të Huaja Direkte si dhe do të sillte kushte më të shtrënguara financimi. Presionet e mëdha të zhvlerësimit mund të sjellin rreziqe në bilance duke pasur parasysh mungesën e mbrojtjes për huatë në monedhë të huaj megjithëse mbulimi konsiderueshëm i rezervës do të ishte një faktor zbutës. Borxhi i rritur publik i Shqipërisë, nevojat e mëdha, rreziqet fiskale në rritje dhe një nivel relativisht i lartë i kredive me probleme (NPL) paraqesin gjithashtu sfida.

“Drejtorët Ekzekutiv përgëzuan autoritetet shqiptare për ruajtjen e stabilitetit makroekonomik dhe financiar deri më tani, dhe vlerësuan reagimet e tyre për të ruajtur shëndetin e njerëzve në përgjigje të tërmetit të nëntorit 2019 dhe pandemisë COVID-19. Kapaciteti i Shqipërisë për të ripaguar Fondin është i mjaftueshëm, duke pasur rezerva të konsiderueshme dhe kurs fleksibël të këmbimit, që shërbejnë si amortizues të rëndësishëm. Sidoqoftë, rreziqet janë shtuar, si rrjedhojë e pandemisë, rritjes së deficitit fiscal dhe borxhit publik, dobësive në menaxhimin e financave publike, një nivel relativisht i lartë i huave me probleme (NPL) dhe euroizimi. Për më tepër, ka pasiguri të konsiderueshme dhe rreziqe të shtuara që mund të ndikojnë në rimëkëmbjen e parashikuar për 2021-22. Në këtë kontekst, Drejtorët theksuan rëndësinë e planifikimit të fondeve rezervë për ngjarje të paparashikuara dhe rekomanduan që autoritetet të jenë të gatshme të marrin masa të mëtejshme për të ruajtur stabilitetin makroekonomik dhe financiar.

Drejtorët theksuan se mbështetja për ekonominë duhet të vazhdojë në 2021, por duhet të jetë e përkohshme dhe e synuar, subjekt i transparencës dhe llogaridhënies. Ata u kërkuan autoriteteve të përfshijnë sa më shpejt në procedurat e kontrollit normal të menaxhimit të fondeve publike (PFM) masat e jashtëzakonshme që janë marrë gjatë emergjencës. Po ashtu fondi kërkoi që një kontroll i përshtatshëm i FPM të ushtrohet dhe për fondet e rindërtimit.

Drejtorët rekomanduan që rritja ciklike e të ardhurave të përdoret për të arritur një reduktim më të madh të deficitit në 2021 sesa është parashikuar në buxhet, në mënyrë që të ndërtohet një amortizator për kontigjencat. Drejtorët përshëndetën ndryshimin e fundit në rregullat fiskale.

Adresimi i dobësive strukturore në financat publike mund të mbështesë më mirë investimet në kapital njerëzor dhe fizik. Një strategji e shëndoshë e të ardhurave afatmesme duhet të miratohet dhe zbatohet pa vonesa të mëtejshme. Duhet të shmangen ndryshimet e shpeshta, ad hoc të politikave tatimore dhe skemat e amnistisë tatimore. Drejtorët gjithashtu theksuan nevojën për të forcuar FPM dhe për të menaxhuar rreziqet fiskale në rritje, duke përfshirë partneritetet publik-privat dhe garancitë e fundit të qeverisë. Ata nënvizuan nevojën për të parandaluar borxhet e reja dhe përpjekjet e vazhdueshme për të forcuar kornizën kundër pastrimit të parave dhe financimit të terrorizmit.

Drejtorët nënvizuan nevojën për të ruajtur stabilitetin financiar ndërsa mbështesnin huamarrësit e goditur nga kriza. Ata rekomanduan që mbikëqyrësit të monitorojnë nga afër dhe të menaxhojnë me kujdes rreziqet, përfshirë udhëzimet për ristrukturimin e portofoleve të kredisë së bankave. Drejtorët mbështetën mbajtjen e kufizimeve në shpërndarjen e dividentit për të mbrojtur pozicionet e kapitalit të bankave. Ata inkurajuan autoritetet për të përmirësuar më tej kornizën e zgjidhjes së NPL dhe për të harmonizuar kornizën rregullatore me standardet ndërkombëtare”./Monitor/