“Mardhë” sjell kampin e Bllacës si animacion

Animacionit, që ka për bazë rrëfimin e Beti Muharremit gjatë javës së parë të bombardimeve të NATO-s të vitit 1999, gjersa deportohet nga shtëpia e saj për në fshatin kufitar të Bllacës nga forcat policore serbe, i është vënë pika. Por ende nuk dihet se kur do të jepet për publikun shkaku i rrethanave që kanë krijuar masat e marra për të ndalur shpërndarjen e koronavirusit. Në katër minuta shtjellohet jeta e refugjatëve që ishin dëbuar me forcë

Në kampin e mbushur me tenda, me fat ishin ata që e shfrytëzonin një. Të tjerët ishin të shtrirë nëpër tokë. Të mbështjellë përreth zjarrit nuk ia dilnin t’i përballonin acarit. Përderisa frika ishte e pranishme te të gjithë, liria nuk shihej as në horizont. Të ngjashme janë kujtimet e shumë njerëzve që kishin ikur nga shtëpitë e tyre në vitet 1998-1999. Beti Muharremi këtë e ka përjetuar vetë. Ishte në Bllacë. Kujtimet i kanë hyrë në punë që t’i shtjellojë nëpërmjet artit. Në animacionin “Mardhë”, ku paraqiten kampi edhe treni, ajo shihet duke zgjatur dorën për të marrë një copë bukë. Animacioni përthekon gjithë rrëfimin e saj. Jeta e saj ka qenë bazë për realizimin e animacionit “Mardhë”, nën regji të Flaka Kokollit.

Personazhi i animacionit, Beti Muharremi, u lind me 19 dhjetor 1954 në fshatin Kabash të Komunës së Vitisë. Kreu studimet e ekonomisë në Universitetin e Prishtinës e u punësua në Sekretariatin Krahinor të Financave. Aktivizimin për të drejtat e gruas e filloi që në vitin 1999, kur u angazhua në kampin e Stankovecit. Ajo udhëheq organizatën joqeveritare “Dera e Hapur”. Bashkë me familjen jeton në Prishtinë. Animacioni e sjell atë gjatë javës së parë të bombardimeve të NATO-s të vitit 1999, gjersa nga forcat policore serbe dëbohet nga shtëpia për t’u deportuar në atë që tash është Maqedonia e Veriut.

Flaka Kokolli, e cila është animatorja e parë profesioniste në Kosovë, ka thënë se gjatë realizimit ka qenë me rëndësi që animacioni ta përçojë përjetimin unik të karakterit kryesor, sidomos duke marrë parasysh faktin që është i bazuar në një tregim real dhe në ambientin e asokohshëm.

“Përderisa baza e tregimit është eksperienca e Betit, përreth saj ka përjetime dhe ngjarje të treguara në skena të shkurtra. Këto përjetime kanë qenë të marra nga ngjarje të cilat si ekip i kemi mbledhur nga eksperiencat personale, ose tek të afërmit”, ka thënë ajo për KOHËN. Edhe pse pati të tjera gra që realizuan animacione, Kokolli u bë e para që përfundoi studimet në këtë fushë.

“Ka qenë me rëndësi të gjendet një mënyrë që me e tregu përjetimin e një personi duke u munduar që të mos minimalizohet përjetimi i dikujt tjetër. Përveç kësaj, ka qenë me rëndësi me i shpjegua qetësinë e forcën me të cilat ky karakter i ka kaluar një eksperience të tmerrshme, ku shumicën e kohës nuk ka qenë në dijeni se ku e ka destinacionin dhe se a ka me e arrit atë destinacion e gjallë”, ka thënë ajo. Gjersa ka treguar për animacionin, i cili akoma nuk dihet se kur do ta ketë premierën, për shkak të pandemisë. Ka shtuar se vendosja e ndjenjës së dëshpërimit në turmën ka qenë me rëndësi, për shkak se trauma ka qenë kolektive dhe përjetimi ka qenë gjithmonë i lidhur ngushtë me atë që kanë rrëfyer edhe personat e tjerë. Kokolli ka thënë se animacioni është një mënyrë e mirë për të shpërndarë një tregim, sidomos kur ai u jep zë atyre që nuk janë dëgjuar më herët.

Në rrëfimin e saj dhënë për “Iniciativën për Histori Gojore”, më 7 shkurt 2015, Beti Muharremi, mes të tjerash, ka treguar se 4 prilli i vitit 1999 ishte jashtëzakonisht i ftoftë. Atë ditë ajo kishte zbritur prej trenit dhe ishte vendosur në Bllacë.

“Aty na pritshin plot njerëz që kanë shkuar më herët në kufi, dhe krejt ishin të zi në fytyrë, si me hi, si me… për shkak të fabrikës që ishte aty. Edhe na pritshin neve, në anën e majtë kemi pasë policë, e në anën e djathtë edhe përpara plot shqiptarë që ishin vendos në Bllacë”, ka thënë ajo. Tutje ka treguar se polici në anën tjetër i kishte bërtitur njërit, por kjo nuk e dinte për çfarë arsye.

“’Dodji vamo!’ (eja këtu), edhe e ka gjujt me plumb. Aty ka qenë burri im përpara, edhe vajza ime, vajza e vogël, edhe e ka mbrojt vajzën (mban kyçin e dorës) mos t’i ndodhë asaj diçka. Por, fatmirësisht nuk ka ndodh, plumbi nuk e ka qëllu kurrkënd, por ka qenë një përvojë mjaft traumatike e jona”, tregon ajo. Ka shtuar se kishte filluar që të errësohej dhe të bëhej edhe më ftohtë.

“Fshatrat përreth Bllacës kanë filluar me të madhe me sjellë materiale të ndryshme, çfarëdo copash me u mbulua njerëzit mos me e pasë ftohtë. Pastaj bukë, pastaj qumësht, pastaj… gjëra ushqimore për me kalua natën sa ma mirë. Po, me të vërtetë shumë vështirë ka qenë”, ka thënë ajo.

Për realizimin e animacionit treshja, Flaka Kokolli, Nora Jusufi dhe Giorgi Gabisonia nga Gjeorgjia, kanë përdorur animacionin tradicional 2D. Në punim të sfondeve ka qenë Njomëza Mulhaxha. Në ngjyrosje ka qenë Blendi Pajaziti. Zërat në aniamcion janë nga aktorët: Xhejlane Tërbunja, Igballe Qena, Adrian Morina dhe Robert Wilton.

Në kuadër të iniciativës për të realizuar animacione për të shikuar nga afër përvojat e grave në luftë, “Iniciativa për Histori Gojore” në partneritet me “Forum ZFD“ programi në Kosovë, kishte prezantuar animacionin e parë në dhjetor të vitit të kaluar. Animacioni “Kush mytet kapet për shkume”, me regji të Urtina Hoxhës, për katër minuta e gjysmë shfaq copëza nga përjetimet e një gruaje gjatë luftës. E kapërthen atë nëpërmjet historisë së Ola Sylës (65-vjeçare). Flet për një kohë ku asgjë nuk ishte e zakonshme. Njëlloj si kërkesa e Sylës për familjarët e saj, që të cakërronin gotat me verë me shpresë se njashtu do të bënin edhe vitin e ardhshëm, ani pse ishte Bajram e luftë. “Iniciativa për Histori Gojore” është platformë në të cilën tradita gojore është një tipar i etabluar në kulturën e Kosovës./Koha/