A po arrin ekonomia globale një pikë kthese?

nga Les Nemethy*

Ekonomia amerikane po rritet me pothuajse 5% të PBB-së sipas shifrave të tremujorit të fundit.

Rritja e PBB-së globale është rreth 3%. Ky artikull do të shqyrtojë nëse po arrijmë (apo e kemi kaluar tashmë) një pikë kthese.

Së pari, do të shqyrtoj disa nga ngjarjet pozitive që ka përjetuar ekonomia globale që nga viti 1990, pastaj disa nga erërat e kundërta me të cilat po përballemi këtë dekadë.

Disa nga ngjarjet pozitive gjatë dekadave të fundit:

-Fundi i Luftës së Ftohtë në vitin 1990 i dha botës një dividend të paqes.

-Globalizimi, duke përfshirë hyrjen e punës së lirë (kryesisht kineze) në ekonominë globale, e mbajti inflacionin të ulët dhe kontribuoi në çmimet e ulëta të konsumit.

-Rritja e niveleve të tregtisë i lejoi të gjitha vendet të shfrytëzonin përparësitë e tyre relative, duke rritur standardet e jetesës.

-Rritja e bilanceve, nga nivelet fillimisht të ulëta të borxhit, kontribuoi në rritjen e PBB-së.

Në periudhën 1990-2008, rritja ndodhi kryesisht në Europë dhe SHBA; në kohën e krizës financiare të vitit 2008, ekonomia kineze ishte e vetmja ekonomi e madhe relativisht e palidhur në borxhe.

Për fat të mirë për botën, kinezët filluan të rrisin me shpejtësi borxhin në vitin 2008, duke nxitur importin e sasive të mëdha të mallrave, makinerive dhe produkteve të luksit dhe duke vepruar si një motor i rritjes globale.

-Normat e interesit kanë rënë vazhdimisht që nga fillimi i viteve 1980, deri në fillim të viteve 2020. Kjo ka ndihmuar që të përmbahen kostot e shlyerjes së borxhit, pavarësisht rritjes së tij.

Disa nga ngjarjet negative që po ndodhin tani:

-Borxhi global po rritet jashtë kontrollit dhe po i afrohet vlerës 250 trilionë dollarë; pjesa e borxhit publik po rritet veçanërisht me shpejtësi.

Shumë pak qeveri e paguajnë borxhin. Masat shtrënguese dhe kufizimi i rritjes ekonomike nuk janë popullore. Fryrja e borxhit duket se është strategjia e zgjedhur.

Kjo është pjesërisht arsyeja pse inflacioni është rrënjosur kaq thellë në sistemin tonë. Në disa vende, detyrimet e borxhit po ngushtojnë shpenzimet e tjera në buxhet, ndërsa në shumicën e vendeve, rritja e kostove të mbulimit të interesit rrit deficitin dhe përshpejton akumulimin e borxhit kombëtar.

Interesi i përbërë është një kurbë eksponenciale dhe ne po i afrohemi pjesës më të pjerrët të kurbës.

Të gjithë faktorët e lartpërmendur janë të dëmshëm për rritjen ekonomike. Kina është bërë një nga kombet më të mbingarkuara me borxhe, e mbytur me pasuri të paluajtshme dhe infrastrukturë, prandaj ekonomia kineze ka të ngjarë të jetë një motor shumë më i dobët i rritjes globale në dekadën e ardhshme.

Ndryshimi i klimës duket se po përshpejtohet. Po rritet numri i uraganeve, thatësirave, zjarreve në pyje etj., duke i bërë shumë lloje rreziqesh të pasigurueshme.

Fatkeqësitë natyrore të shkaktuara nga klima, kanë një kosto të jashtëzakonshme ekonomike dhe çojnë shumë njerëz në varfëri. Qeveritë janë të detyruara të rrisin borxhin për të lehtësuar dëmet e të prekurve dhe për të financuar rindërtimin.

Bota njëpolare dhe Pax Americana i kanë lënë vendin një bote shumëpolare, duke sjellë paqëndrueshmëri politike.

Kjo jo vetëm që përbën një pengesë në tregtinë globale dhe në flukset e investimeve, por tani kanë plasur edhe dy konflikte të mëdha (në Ukrainë dhe në Gaza), ndërkohë që ka mundësi të shpërthejnë edhe një sërë konfliktesh më të vogla dhe të paktën një tjetër konflikt i madh, mbi Tajvanin. Lufta sjell varfëri, valë refugjatësh, paqëndrueshmëri, populizëm, rritje të shpenzimeve ushtarake, etj.

Një pjesë gjithnjë në rritje e popullsisë së botës po jeton në zona lufte.

-Demografia. Në të gjithë botën, çdo person që punon, do të duhet të mbështesë gjithnjë e më shumë pensionistë, gjatë dekadave të ardhshme.

-Populizmi po përhapet.

Ai ndikon në polarizimin e shoqërive, mospranimin e dialogut, marrjen e vendimeve sipas pikëpamjeve ideologjike, duke çuar në një menaxhim të mangët të ekonomisë.

Disavantazhet e mësipërme shpesh përforcojnë njëri-tjetrin.

Për shembull, për shkak të rendit të ri botëror shumëpolar dhe konkurrencës së fuqive të mëdha, kinezët nuk po i ruajnë më kursimet e veta në thesaret e SHBA-së: kërkesa më e ulët për thesaret e SHBA-së, do të thotë se Rezerva Federale duhet të propozojë norma më të larta interesi për të financuar deficitin e SHBA-së, duke rritur kështu kostot e financimit (dhe deficitet) në mbarë botën.

Tone pozitive

Për ta mbyllur këtë artikull me një ton pozitiv, ndërkohë që bota po kalon një problem shumë të vështirë, po ju jap disa arsye për të mos humbur shpresën:

1.Risia dhe teknologjia. Ta ilustrojmë me një shembull dramatik: Përfytyroni sikur në të ardhmen, do të vijë një kohë kur do të kemi në dispozicion energji të shkrirjes me çmim të lirë.

Ky do të ishte një zhvillim madhor që do të ulte kostot e energjisë, do të rriste standardet e jetesës dhe do të sillte një epokë të re të rritjes së qëndrueshme.

Për të qenë më realistë, mund të themi se ka me mijëra risi më të vogla në botë çdo vit, të cilat kanë një efekt të ngjashëm e të dobishëm kumulativ. Pavarësisht se teknologjia sjell sfida, ajo është shpresa e së ardhmes.

2.Qeverisja e mirë. Cilësia e vendimeve, në qeveri dhe korporata, mund të bëjë dallimin midis performancës superiore dhe falimentimit.

Mua më frymëzoi fitorja e fundit elektorale në Poloni. Një ndikim shumë më të madh në botë do ta kenë zgjedhjet e ardhshme në SHBA.
Udhëheqja e shkëlqyer tani është e nevojshme më shumë se ndoshta çdo kohë në të kaluarën.

*CEO Euro-Phoenix Financial Advisors Ltd., ish-bankier në Bankën Botëror