Agroturizmi në Shqipëri; dje, sot dhe nesër

Prof. Asoc. Shpresim Domi*

Agroturizmi është padyshim një nga industritë e reja më të diskutuara në mesin e hulumtuesve, politikëbërësve, fermerëve, ekspertëve të fushave turizëm dhe bujqësi, tur-operatorëve, operatorëve të mikpritjes, planifikues ngjarjesh, donatorëve ndërkombëtarë, OJQ-ve, komunitetet lokale, mediave të shkruara dhe vizive, dhe mbi të gjitha, vizitorëve. Kjo, jo vetëm në vendin tonë, por edhe në vende si Italia, Amerika, Europa qendrore etj. 

E gjithë kjo vëmendje vjen për shumë arsye, por ndër më të rëndësishmet, është se krijon një sinergji midis disa sektorëve të zhvillimit socio-ekonomik, ndër to, Turizmi dhe Bujqësia. Prek jetën e atij që jeton në zona rurale (kryesisht si mikpritës) dhe atij në zonën urbane (kryesisht si vizitorë). Për më tepër, Agroturizmi argumentohet fuqishëm nga studiuesit dhe politikëbërësit si një mjet për zhvillimin rural.

Megjithatë, duhet pranuar se rëndësia e agroturizmit ndryshon në kontekstin global duke pasur parasysh veçantitë gjeo-kulturore dhe politikat e ndjekura nga secili vend.  

Në Shqipëri, SOT, agroturizmi është pa diskutim një fenomen i konfirmuar nga të gjithë aktorët e lidhur direkt dhe indirekt, sikundër u përmendën më lart. Por, ndërsa agroturizmi ka vlerë, dhe për pasojë, kontribuon në progresin socio-ekonomik dhe kulturor të shumë vendeve; a është i tillë për vendin tonë? Dhe për më tepër, a është një industri që do të krijojë në të ardhmen më shumë mundësi për komunitetet rurale?

Sigurisht nuk është e thjeshtë përgjigjja ndaj këtyre pikëpyetjeve, e për më tepër, të sintetizuar. Megjithatë, e një analizë  tillë, dhe për më tepër, shteruese, duhet nisur nga e djeshmja, për të vijuar me të sotmen, e më pas me të nesërmen. Pra, një analizë e plotë e “pikturës” së agroturizmit Shqiptar, dhe jo thjeshtë pjesëza të saj. 

Dje

E djeshmja (e shkuara), është tashmë një kujtesë, një libër, të cilit i kthehemi dhe e shfletojmë sa herë kemi paqartësi për vendimmarrje për të ardhmen. Brian Ford, një biolog, hulumtues, anglez, shprehej se “E kaluara është në kokën tuaj (memorie), ndërsa e tashmja është në dorën Tuaj”. Pra, e kaluara është një kujtim por gjithashtu një pjesë e rëndësishme e asaj që jemi sot.

Këto kujtime na qartësojnë për të mos u përballur më me padrejtësitë për të cilat kemi qenë dëshmitarë, gabimet që kemi bërë ose mundësitë që kemi humbur. 

Për të analizuar të djeshmen e agroturizmit, është e pashmangshme analiza e dy sektorëve që ndërlidh, bujqësinë dhe turizmin. Shkurtimisht, gërmimet dhe analizat e fundit nga arkeologë shqiptarë dhe atyre të universitetit të Bernës kanë konfirmuar se vendbanimi palafit i Linit në Pogradec është më i vjetri në Evropë, mbi 8500 vjeçar.

Po ashtu, ata konfirmojnë se nga këta banorë zhvillohej bujqësia prej rreth 8 mijë vitesh më parë, e cila më pas është përhapur në Itali dhe gjithë Evropën. Pra, bujqësia është një dukuri e hershme e vendit tonë, dhe ende sot përbën burimin kryesorë të zhvillimit të vendit. Lidhur me turizmin, në forma të ndryshme, ajo është shfaqur qysh prej fillesave të shekullit 20, ku në fillimet e viteve 1900, Edith Durham në librin e saj “Shqipëria e lartësive dhe kufijtë e saj” përshkruan mikpritjen dhe bukuritë natyrore të Shqipërisë.

Më tej, Mbreti Zog I, planifikoi që Shqipëria të shndërrohej në “Kopsht Argëtimi për Evropën”, duke synuar shndërrimin e Shqipërisë në një destinacion turistik për vizitorë nga perëndimi.

Megjithatë, mbeti thjesht një plan. Edhe pse në izolim, në periudhën e komunzimit pati flukse vizitorësh deri edhe në 20 000 të tillë në vit, dhe kjo vetëm përgjatë fundit të viteve ’80. Vitet ’90 ishin vite të trazuara të tranzicionit dhe penguan shume flukset turistike.

Vetëm, fillimi i viteve 2000, u vu re një fillesë e ndjeshme e flukseve të vizitorëve ndërkombëtar drejt Shqipërisë.  Viti 2022 ishte dhe viti me numrin më të lartë të flukse të vizitorëve ndërkombëtarë, deri në 7.5 milion të tillë. 

Më ngushtësisht lidhur me agroturizmin; për fatin e mirë dhe të keq, e shkuara e kësaj dukurie në Shqipëri nuk është e largët në kohë. Them për fatin e mirë sepse për ndërtimin e një gjëje të re, sidomos kur ke mundësinë për të mësuar nga më të mirët (p.sh., Italia), të jepet shansi të ndërtosh një model të mirë.

Për fatin e keq sepse kur të mungon eksperienca, krijon paqartësi dhe pasiguri në çdo hap që ndërmerr. Megjithatë, mbështetur në të dhënat e Shoqatës së Agroturizmit Shqipëri, tregohet se ndër subjektet me të hershme që kanë operuar, me përafërsi të konceptit Agroturizëm, siç e kuptojmë sot, e kanë fillesën rreth 18-20 vite më parë siç është rasti i Agroturizëm “Farma Sotira”, e cila ofronte shërbimet e ushqimit dhe pijeve, e shoqëruar me aktivitete rekreative si kamping, shëtitje, në një zonë plot e për plot me burime natyrore.

Më pas, në 12-13 vitet e fundit, u vu re një rritje në sasi dhe cilësi. Kështu, filluan agroturizmet e para që i përafroheshin modelit Italian (më i njohuri në botë), por të përshtatur me fizionominë dhe burimet lokale vendase. Kështu pionier i kësaj ishte Mrizi i Zanave, rast i cili shërbeu dhe si një model frymëzues për shumë operatorë të tjerë, në të gjithë Shqipërinë.

Profili i sipërmarrësve karakterizohej nga mosha relativisht e re, deri në 40 vjeç, me eksperiencë të mëparshme, të ngjashme, në vendet e Bashkimit Europian, me cilësi të një sipërmarrësi tipik (risk marrës dhe një mendësi të hapur për ndryshim të vazhdueshëm), dhe bashkëpunues me komunitetin përreth (një kusht jetik për vazhdimësi).  

Duhet theksuar, se shumë sipërmarrës të subjekteve agroturizëm, në pikënisjet e tyre, nuk e konceptonin biznesin e tyre mirëfillte si një Agroturizëm. E megjithatë, ishin vetë ata që me vizion, vullnet të hekurt, krijuan profilin e agroturizmit Shqiptar.

Kjo u arrit nëpërmjet përpjekjeve dhe sakrificave të pashoqe, si në aspektin e ndërgjegjësimit dhe ndryshimit të një mendësie kolektive përçmuese për fshatin, ashtu edhe në ngritjen e kapaciteteve njerëzore (trajnime, marrja e eksperiencave nga modelet e mira ndërkombëtare etj.) dhe me investime sa modeste aq edhe strategjike. 

Ndërkohë, në këndvështrimin e politik bërësve, vetëm në vitin 2018 Qeveria Shqiptare e ka prioritizuar zhvillimin e Agroturizmit, duke e konsideruar atë një strategji të diversifikimit të aktiviteteve në zonat rurale, dhe mbi të gjitha, për të frenuar sado pak largimin e popullsive, sidomos të rinjve nga këto zona.

Kjo gjë u shpreh nëpërmjet disa nismave të aspektit Ligjor (VKM nr. 22, datë 12.1.2018), mbështetje financiare (IPARD dhe Skemat Kombëtare), studimit të potencialeve (Programi 100 fshatrat), lehtësirat fiskale (reduktim të TVSH, tatimfitimi, dhe përjashtim nga taksa infrastrukturore). Këto iniciativa kanë ndikuar në krijimin e një fryme nxitëse dhe tërheqëse për investime të reja. 

Megjithatë, duhet theksuar se edhe nga perspektiva e politikëbërësit ka pasur një paqartësi lidhur me përkufizimin e agroturizmit, edhe për kontekstin e vendit tonë. Kjo është shumë e rëndësishëm pasi keq kuptimi i konceptit sjell një zinxhir efektesh, në aspektin e ofertës dhe kërkesës, të cilat janë problematike.

Së pari, keq konceptohen politikat mbështetëse, sidomos ato financiare (Grante etj.) pasi mund të mbështeten njësi që nuk janë agroturizëm.

Së dyti, keqorienton investitorët që synojnë të maksimizojnë fitimet e tyre duke investuar në Agroturizëm.

Së treti, keq orientojmë vizitorët (turistët dhe ekskursionistët), të cilët në përgjithësi kërkojnë autenticitet përgjatë udhëtimeve të tyre.

Sidoqoftë, hulumtuesit ndërkombëtarë, pjesëmarrës në Kongresin e Parë Ndërkombëtarë për Agroturizmin, organizuar në Bolzano, Itali, në vitin 2018, dolën me një deklaratë të përbashkët lidhur me përkufizimin e agroturizmit, si vijon:

Agroturizmi përfaqëson aktivitete të lidhura në mënyrë të qëndrueshme me fermën, plotësues dhe i larmishëm për fermat familjare me aktivitete ku mbizotërojnë ato bujqësore, të cilat prodhojnë për tregun dhe sigurojnë të ardhura shtesë. Pra, agroturimi është një fermë që krahas prodhimit, ofron edhe shërbime të fushës së turizmit. Ferma është vendi ku ndodh agroturizmi! Prodhimi është elementi thelbësor i Agroturizmit.

Edhe pse ka diskutime nga më të ndryshmet, e parë në një kontekst të përgjithshëm, e djeshmja e agroturizmit, nuk është shumë e shtrirë në kohë, por është pa dyshim intensive.

Se sa ky intensitet ka ndikuar në qartësinë e vizionit të aktorëve të përfshirë në zhvillimin e agroturizmit, si ata privat, ashtu edhe ata publik, këtë do ta tregojë e ardhmja (e nesërmja). Megjithatë, e gjykoj si pozitive modelin e deritanishëm të zhvillimit të agroturizmit. 

Sot

Duke ju rikthyer shprehjes së Brian Ford, duhet të jemi të vëmendshëm sepse njohja e së kaluarës është një hap i rëndësishëm për në fazën tjetër, pra të tashmen, e cila sipas Ford, është plotësisht në dorën tonë. Sot, Agroturizmi në Shqipëri është një sipërmarrje e veçantë që ndikon ndjeshëm në zhvillimin e komuniteteve në zonat rurale, është një instrument që po ndërlidh më së miri bujqësinë dhe turizmin (dy sektorët më prioritarë të zhvillimit afatgjatë dhe të qëndrueshëm). Po rigjallëron zonat rurale dhe promovon produktet dhe kulturën lokale.

Agroturizmi është një subjekt që bashkëpunon me një kompleks aktorësh në zinxhirin e vlerës së turizmit, por më e veçanta është se një agroturizëm bashkëpunon me rreth 22 fermerë lokalë, duke blerë prodhimet e tyre. Pjesa dërrmuese e agroturizmeve ofrojnë produkte apo gatime me bazë territorin lokal.

Aktiviteti agroturistik po tërheq brezin e ri, dhe fuqizon rolin e gruas. Një agroturizëm, punëson rreth 9 persona (ndërkohë mesatarja e sipërmarrjeve në Shqipëri është 6.8). Sipërmarrësit e fermave agroturizëm, kanë një moshë mesatare rreth 40 vjeç, e ndërsa ajo e fermerit është rreth 60 vjeç. Rreth 61% e stafit të subjekteve agroturizëm janë femra.

Në të gjithë territorin e Shqipërisë operojnë rreth 200 subjekte që sillen si agroturizëm, ndër të cilët, vetëm 25 janë plotësisht të certifikuara, dhe 27 të tjera të para-çertifikuara.

Megjithatë, të gjithë këto 200 operatorë, përgjatë vitit 2021 kanë mik-pritur mbi 1.2 milion vizitorë (kryesisht vizitorë ditorë/orarë), ku pjesa kryesore e tyre janë ata ndërkombëtarë. Agroturizmi në Shqipëri përbën pa dyshim një burim të ardhurash për shumë fermerë të cilët për pak desh e braktisën fermën sepse nuk kishin leverdi.

Shpeshherë në audienca të ndryshme, kryesisht në Universitet me studentët, them se është e vështirë të gjesh një fermer të lumtur. Po ashtu, kjo dukuri është burim të ardhurash për komunitet e zonave rurale, sepse ata në mënyrë direkte dhe indirekte përfitojnë nga flukset e vizitorëve në agroturizme.

Për më tepër, ky fenomen ka tërhequr vëmendjen e shume investitorëve, të cilët më parë nuk kanë pasur ndonjë lidhje me aktivitetet bujqësore apo turistike. Edhe pse ka kritika rreth kësaj, unë e gjykoj të arsyeshme, sepse në fund të fundit, kështu nisi zhvillimi i agroturizmit edhe në Itali, në vitet ‘60-‘70.

Ky fenomen garanton më shumë financim në një sektor i cili i jep vendit rreth 20% të prodhimit të brendshëm bruto e merr vetëm 2% nga i gjithi financimi që injektohet në ekonominë e vendit tonë. 

Megjithatë, edhe pse ka progres të kënaqshëm, kjo industri përballet me sfida të ndryshme. Përsëri, mbështetur në të dhënat e Shoqatës së Agroturizmit Shqiptar, që aktualisht është burimi i vetëm dhe i besueshëm në këtë drejtim, rezulton se sfidat kryesore të sipërmarrjeve agroturizëm janë infrastruktura rrugore, energjetike dhe ujore, mungesë stafi, dhe pastërtia e mjedisit përreth.

Nesër 

Ashtu si e kaluara që na formëson për atë që jemi sot,  veprimet e të tashmes do të formësojnë atë se kush dhe si do jemi nesër.

Nëse jemi të vëmendshëm ndaj të tashmes, dhe marrim vendimet e duhura, ne do të paraprijmë një të ardhme që do të jetë më me prosperitet, dhe kjo gjë, është krejtësisht në dorën tonë. Thomas S. Monson, një klerik Amerikan, shprehej se “E kaluara është prapa, mëso prej saj, e tashmja është këtu, jetojeni, e ardhmja është përpara, përgatituni për të.” Ndaj, është e nevojshme të përgatitemi për të ardhmen, me veprimet dhe vendimet e sotme. 

Sikundër e theksova më lart, një kompleks aktorësh, e udhëhequr nga vetë sipërmarrësit e agroturizmeve, ka përparuar kënaqshëm në një kohë të shkurtër.

Ky fillim i mbarë duhet të vijojë me veprimtari të cilat mishërojnë një vizion, në qendër të cilit qëndron një model unik, dhe krejtësisht produkt Shqiptar, pra nevojitet, kalimi në një nivel tjetër të zhvillimit të kësaj industrie.

Kam mendimin se nëse vërtet synohet një gjë e tillë, duhet dakordësuar që është e nevojshme një kohezion përpjekjesh midis të gjithë aktorëve të përmendur më lart, të udhëhequr nga vetë sipërmarrësit e agroturizmeve në ndërveprim të ngushtë me politik bërësit. Gjykoj se tashmë hapi i parë është hedhur, sepse vetë  sipërmarrësit e agroturizmve janë organizuar në kuadër të Shoqatës, dhe po ndër vepron në mënyrë konstruktive me politik bërësit dhe aktorë të tjerë (siç janë donatorët ndërkombëtarë etj.).

Megjithatë, e ardhmja e modelit të agroturizmit unik shqiptar mund të ketë shumë pamje, por gjykoj se duhet punuar në ndërtimin e agroturizmit që ofron vlerë.

Për ta konkretizur më tej këtë qasje, Rrjeti Global i Agroturizmit (Global Agritourism Network-GAN), i cili është një rrjet i aktorëve që lidhen me zhvillimin e agroturizmit, nga e gjithë Bota, është në shqyrtim të vlerave që ofron sot agroturizmi, në nivel global, duke shpalosur dhe rëndësinë e tije. Kështu, është dakordësuar se agroturizmi;

• Është një strategji që diversifikon ofertën e sektorit bujqësor duke krijuar mundësinë fermerëve të gjenerojnë të ardhura shtesë dhe të garantojnë vazhdimësinë ndër brezat e ardhshëm. Po, ashtu, së fundmi është pa diskutim një mudësi diversifikimi i ofertës së sektorit turistik. 
• Edukon brezat lidhur me prodhimin bujqësor dhe vlerën e shtuar në këto produkte.
• Ruan, dhe për më tepër, ju jep vlerë burimeve natyrore (prodhimet bujqësore, natyra etj.), dhe antropogjenë (p.sh. folklori, stilet e jetesës, zakonet, traditat etj.). 
• Krijon tek vizitorët përvoja autentike duke kombinuar kulturën, historinë, traditat, mënyrën e jetesës lokale, kulinarinë, me burime natyrore të zonës lokale.
• Është i lidhur me qëndrueshmërinë dhe paradigmat transformuese ose ri-gjeneruese duke promovuar rezultate pozitive në raport me mjedisin (p.sh. ruajtja e burimeve), sociale (p.sh. ruajtja dhe rigjallërimi i trashëgimisë) dhe ekonomike (p.sh. krijimi i punësimit). Nxit vlerësimin e bujqësisë dhe rolit të saj në ekonominë lokale/globale. 
• Kërkon të edukojë vizitorët dhe banorët në lidhje me sfidat dhe mundësitë e fermerëve dhe kontekstin bujqësor. 
• Forcon komunitetet duke zgjeruar rrjetet dhe duke mbështetur bizneset lokale.

Sa janë të mishëruara këto elementë të vlerës së ofertës së agroturizmit në Shqipëri? Pa diskutim që kjo për momentin mbetet thjeshtë një pyetje pa përgjigje, dhe shfaq nevojën për hulumtime të mëtejshme. 

Megjithatë, nga vëzhgimi i modeleve më të mira ndërkombëtare, hulumtimet shkencore, dhe mbi të gjitha burimet dhe kapacitetet që ka vendi ynë, gjykoj se një agroturizëm autentik Shqiptar, që ofron vlerë, duhet të mbështetet në tre shtylla; 

• Ofrimi i prodhimeve lokale;
• Ndërveprim i vizitorëve me sipërmarrësit e agroturizmit dhe familjen e tije, duke u bazuar në aspekte historike, traditave dhe të stilit të jetesës;
• Ofrimi i shërbimeve që nxisin vizitorin të jetë aktiv në veprimtaritë e fermës, dhe burimet natyrore lokale. 

Sidoqoftë, shumë sfida mbeten për të arritur në një model të tillë agroturizmi që ofron vlerë për komunitetet.  

Së pari, kërkohet vazhdimësi në mbajtjen e një fryme motivuese për operatorët aktual agroturistik dhe tërheqëse për investitorë të mundshëm. Kështu, edhe pse nuk pati thuajse asnjë ndikim konkret në termat infrastrukturës, ngritjes së kapaciteteve njerëzore, investime në subjekte agroturistike etj., Programi 100 fshatrat, krijoi një frymë nxitëse për shumë investime private. Për më tepër, një iniciativë e tillë kontribuon në ndërgjegjësimin e publikut ndaj agroturizmit.

Së dyti, jo vetëm për të kornizuar, por edhe për të lehtësuar adresimin e të gjitha problematikave të kësaj industrie, është tashmë e udhës të niset zbatimi i një strategjië dedikuar Agroturizmit. Në kuadër të kësaj strategjie duhet të parashikohen një sërë elementesh që implikojnë Politikë bërësin qendror dhe Lokal. 

Së treti, duhet të nisë debati lidhur me përpilimin e një ligji dedikuar agroturizmit. Më shumë se thjeshtë një VKM, siç është aktualisht, ligji do të krijonte një frymë sigurie për investime të reja, kryesisht nga të rinjtë që duan të rikthehen nga emigrimi për të investuar në vendlindje. Ky ligj, do të krijonte më shumë qartësi në tipologjitë e agroturizmit që operojnë në territorin Shqiptar.

Kjo gjë vlen për hapin tjetër shumë të rëndësishëm, krijimin e standardeve dhe kritereve përkatëse, me synim rritjen e cilësisë së ofertës. Kështu, sikundër është rasti i Italisë, të parashikohet në ligji, jo thjeshtë një certifikim bazë, por kategorizim i certifikimit sipas tipologjive të agroturizmit. Pra, bazuar në 5 tipologjitë e agroturizmit  të jepet certifikimi me standardin e “Lule Dielli”, ashtu sikundër është rasti i yjeve apo diamanteve në industrinë e akomodimit (hotelerisë).

Një shembull shumë i mirë në arritjen e një standarti në cilësi është Blerina’s Concpet Agritourism. Në kuadër të këtij ligji, do të krijohej mundësia e fuqizimit të pushtetit lokal në kontekstin e mbështetjes së agroturizmit, pasi sot është krejt neutral. Ky kuadër ligjor, do të mundësonte që çdokush që synon të zotërojë një agroturizëm duhet të ketë disa kushte paraprake, siç mund të jetë edukimi, ose në të kundërt, trajnimin e duhur.

Kjo është  nevojshme sepse këta operatorë janë pjesë e sigurisë ushqimorë. Në vijim, ligji do të lehtësonte sa do pak problematikën e pronësisë, që po pengon në mënyrë fatale shumë investime të reja. Së fundmi, ky kuadër ligjor mund të parashikojë incentiva për grupimet siç janë shoqatat, rrjetet, klaster, SHBB që lidhen me zhvillimin e agroturizmit, duke iu dhënë avantazhe në termat fiskalë, monetarë (grante, subvencione) etj.

Së katërti, një agroturizëm që ofron vlerë kërkon infrastrukurë rrugore, energjitike dhe ujore të disponueshme apo të përshtatshme. Rezulton se mesatarisht një agroturizëm ka nevojë për shtrim me asfalt dhe ose mirëmbajtje rreth 6.4km rrugë. Megjithatë, duhet theksuar fakti se agroturizmet ndodhen kryesisht në zona rurale të thella, ku ende mbetet sfidë infrastruktura rrugore.

Infrastruktura energjetike dhe ajo ujore, është po ashtu një problem për shumë agroturizme, sepse në shumë raste nuk ka një burim të tillë të diposnueshëm 24 ore pa ndërprerje.

Aspekti i infrastrukturës duhet theksuar, dhe mbi të gjitha, duhet përmirësuar, sepse janë parakushte për një veprimtari si ajo e agroturizmit, që mik-pret vizitorë, kryesisht ndërkombëtarë, të cilët nuk e konceptojnë një shërbim pa këto elementë. Në një nga udhëtimet nëpër Shqipëri, dëshiroj të veçoj rastin e fshatit Curraj i Epërm, plot potencial edhe për agroturizëm.

Është një xhevahir në aspektin natyror dhe antropogjen, i fshehur nga pamundësia për tu aksesuar nga një rrugë, mbase jo e asfaltuar, por më e pakta, e kalueshme me makina të vogla. I vetmi, investim në këtë zonë ishte çelja e rrugës së makinës, me para të mbledhura nga emigrantët, ish banorë të zonës. Megjithatë, mungesa e rrugës është një pengesë fatale për zhvillimin e agroturizmit në këtë zonë. Po ashtu, problem në zonë është dhe mungesa thuajse e plotë e energjisë elektrike, dhe ky ishte qysh prej 2005. 

Së pesti, një nga sfidat më agresive me të cilat po përballet sot agroturizmi Shqiptar, është  dhe mungesa e stafit, dhe për më tepër, niveli i kualifikimit të tyre. Rreth 60% e anëtarëve të shoqatës, shprehen se ky aspekt po i pengon ndjeshëm në ushtrimin e veprimtarisë së tyre, dhe për më tepër në ofrimin e shërbimit në standardet e kërkuara. Në vijim, edhe në rastet kur janë të disponueshme burimet njerëzore, ato nuk kanë qëndrueshmëri, pra, ka një qarkullim të lartë të tyre (rreth 21%).

Është e udhës që të ndërmerren iniciativa në dy aspekte; ngritjen e kapaciteteve njerëzore, dhe politika subvencionuese. Është për t’u theksuar si një model i mirë, politika e edukimit, e cila ofron për maturantët që vijojnë studimet në programin e studimit “Menaxhim i Turizmit Rural”, pranë Universitetit Bujqësor të Tiranës, përfitojnë një bursë mujor sa paga minimale dhe përjashtohet nga detyrimi i tarifës vjetore. Ky program, diplomon burime njerëzor drejtpërdrejt të nevojshme nga agroturizmet.

Megjithatë, përkundrejt rrymës së kësaj problematike, ka raste unike dhe fantastike në të njëjtën kohë, që kanë gjetur zgjidhje sado pak për këtë problem. Zotëruesit e Ferma Grand Albanik, në Ballaban të Këlcyrës, ofrojnë shërbime ndaj klientëve duke bashkëpunuar me vullnetarë, kryesisht të huaj dhe Skandinav. Një model efektiv dhe funksional.

Së gjashti, Pastërtia e mjedisit përreth është një tjetër shqetësim i cili nxjerr në pah nevojën e ndërveprimit të një sërë aktorësh duke nisur nga ministria e Turizmit dhe Mjedisit, e deri tek anëtari më i thjeshtë i komuniteti lokal, që mjedisi është i të gjithëve dhe ka vlerë për çdo kënd. Megjithatë, siç duket mbetet një sfidë ky aspekt.

Në se kjo arrihet, shtrohet udha për të nisur debatin lidhur me tregjet e veçanta (niche) të agroturizmit, siç është, rasti i agroturizmev ekologjike. Kjo tipologji agroturizmi do të ishte një përgjigje për vizitorët që kërkojnë harmoni me mjedisin.

Përtej, problematikave, dëshiroj ta përmbyll me një këshillë nga një mik Italian, ekspert dhe zotërues i një agroturizmi fantastik në Puglia, Itali, të cilin e pyeta, se si mund të jetë agroturizmi Shqiptar, ndryshe nga ai Italian? Dhe ai më tha se; mjafton të ndërtoni një agroturizëm që është në harmoni me burimet autentike që keni; historia, tradita, kuzhina, dhe mbi të gjitha një biodiversitet pa ndërhyrjen e njeriut./Monitor/

*Ekspert dhe Hulumtues në fushën e Agroturizmit, lektor në Universitetin Bujqësor të Tiranës