“Big 4”, më pak interes për auditime në Shqipëri

KPMG, një prej kompanive më të mëdha audituese në vend, pjesë e të të ashtuquajturave “Big 4” ka reduktuar së fundmi aktivitetin në Shqipëri, duke mbyllur departamentin e auditimit.

Presidenti i Institutit të Ekspertëve Kontabël të Autorizuar të Shqipërisë, IEKA, Prof. Dr. Hysen Çela, thotë se IEKA nuk ka marrë ndonjë informacion zyrtar për largim nga auditimi në Shqipëri. Por gjithësi, ai nuk e mohon faktin që ky fenomen ekziston, pra ka një lloj tërheqje prej katër firmave të mëdha, nga auditimi i informacioneve financiare historike, të disa klientëve të kategorizuar si biznese të mëdhenj. Prof. Dr. Çela pohon se ky largim mund të lidhet edhe me rreziqet e mundshme që paraqet pronësia dhe strukturat e drejtimit dhe qeverisjes së disa bizneseve, siç janë për shembull, dominimet nga aksionerë të vetëm, përqendrimi i investimeve, etj. Ai shton se largimi nga auditimi i firmave të mëdha, mund të ketë ndikim të drejtpërdrejt në cilësinë e auditimit.

Në një intervistë për Monitor, Prof. Dr. Çela, flet dhe për ligjin e ri për kontabilitetin, aksionin anti-informalitet dhe jep rekomandimin e tij për modelin ekonomik në bazë të të cilit duhet të zhvillohet vendi dhe nxitjen e sektorëve prioritarë.

Duket se ka një tendencë të firmave të auditimit Big 4, që të largohen nga auditimi në Shqipëri, siç është rasti i KPMG. Pse po ndodh kjo?

Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar nuk ka marrë ndonjë informacion zyrtar për largim nga auditimi në Shqipëri, nga asnjëra prej firmave të mëdha të auditimit (Big 4) që janë anëtare të IEKA-s, kështu që ne nuk kemi bërë ndonjë analizë në lidhje me këtë fenomen apo tendencë, siç e cilësoni Ju. Megjithatë, ne nuk e mohojmë faktin që ky fenomen ekziston, pra ka një lloj tërheqje prej katër firmave të mëdha, nga auditimi i informacioneve financiare historike, të disa klientëve të kategorizuar si biznese të mëdhenj.

Kjo tendencë nuk është specifike vetëm për vendin tonë, pasi vihet re edhe në disa nga shtetet e tjera të rajonit. Shkaqet mund të jenë të shumta: nuk përjashtohet fakti që këto zhvillime të lidhen me politikat e tyre të brendshme; me politikën e rrjeteve ku ato bëjnë pjesë; sikurse ndikim mund të kenë edhe faktorë të tjerë jashtë firmave, siç janë format e organizimit të biznesit, përqendrimi i investimeve, etj.

Do të doja që shkaqet e këtij fenomeni të lidheshin thjesht me politikat e tyre të brendshme, sipas të cilave, përpara se këto firma të angazhohen me klientë të rinj, por edhe përpara se të vendosin për të vazhduar marrëdhëniet me klientët ekzistues, ato vlerësojnë me shumë kujdes ndikimin që kanë faktorët lokalë në rreziqet e shërbimeve të tyre.

Sidoqoftë, përveç faktorëve që kanë të bëjnë me politikat dhe strategjinë e tyre të zhvillimit, fokusi i të cilave sot ka prirjen të zhvendoset nga shërbimet profesionale klasike të sigurisë dhe të pajtueshmërisë, drejt shërbimeve profesionale me natyrë këshillimore, të cilat kontribuojnë drejtpërdrejt në shtimin e vlerës për biznesin, mendoj se ky largim mund të lidhet edhe me rreziqet e mundshme që paraqet pronësia dhe strukturat e drejtimit dhe qeverisjes së disa bizneseve, siç janë për shembull, dominimet nga aksionerë të vetëm.

Por, pa dashur të zgjatem në përgjigjen e kësaj pyetje, largimi nga auditimi i firmave të mëdha, mund të ketë ndikim të drejtpërdrejt në cilësinë e auditimit. Dhe kjo mund të ndodhë në një kohë kur qeveria shqiptare ka investuar resurse të konsiderueshme për të ngritur struktura mbikëqyrëse, siç është për shembull, Bordi i Mbikëqyrjes Publike të Audituesve Ligjorë. Kështu që, mendoj se del domosdoshmëri që fenomeni të analizohet në mënyrë të plotë, dhe të gjithë palët, që kanë rol në organizimin profesional, rregullim, monitorim e mbikëqyrje, duhet të ulen së bashku për të propozuar zgjidhje sa më të përshtatshme.

Në datën 1 Janar 2019 hyri në fuqi ligji Nr. 25/2018 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”. Çfarë ka parashikuar ky ligj në lidhje me raportimin e kompanive të mëdha të biznesit?

Ligji i ri për kontabilitetin dhe raportimin financiar (25/2018), i miratuar nga Kuvendi i Shqipërisë në maj 2018, krahasuar me versionin e mëparshëm, atë të vitit 2004, ka bërë ndryshime të konsiderueshme në shumë drejtime. Megjithatë, unë do të nënvizoja dy prej tyre: (a) shtimin e raporteve të detyrueshme jo vetëm financiare, por edhe jo financiare për një numër jo të vogël të entiteteve të biznesit; dhe (b) vendosjen e kritereve të qarta për klasifikimin e bizneseve në të mëdha, të mesme e të vogla, të cilat brenda një periudhe 10-vjeçare (deri në vitin 2028) do të jenë të njëjta me kriteret e klasifikimit që përdoren në legjislacionin përkatës të Bashkimit Europian.

Ndryshimet ligjore, në mënyrë të natyrshme, do të prekin drejtpërdrejt shoqëritë e mëdha të biznesit. Sipas kërkesave të reja ligjore, duke filluar nga data 31 Dhjetor 2019, kjo kategori e entiteteve të biznesit, në varësi të madhësisë, nuk do të mund të mjaftohen me raportimin tradicional vetëm të informacioneve financiare përmbledhëse, respektivisht, sipas standardeve kombëtare dhe atyre ndërkombëtare të raportimit financiar.

Nga këto entitete kërkohet të hartohen dhe të publikohen edhe disa raporte të tjera kryesisht me natyrë jo financiare, siç janë: raporti i ecurisë së veprimtarisë, ku analizohet performanca, rreziqet dhe pasiguritë; raporti jofinanciar, kryesisht për ato entitete që janë më me interes publik dhe kanë më shumë se 500 punonjës, ku do të përfshihen edhe çështje të tilla si ndikimi i aktivitetit të entitetit në çështjet mjedisore, sociale, të punësimit, respektimi i të drejtave të njeriut, antikorrupsioni, etj.; raporti i drejtimit të brendshëm, ku do të përshkruhen me detaje, kryesisht rregullat, kodet dhe praktikat për menaxhimin e brendshëm, tiparet kryesore të sistemeve të kontrollit të brendshëm, etj. Gjithashtu, entitetet e mëdha dhe ato me interes publik, që janë aktive në industrinë nxjerrëse ose shfrytëzimin e lëndës drusore të pyjeve, duhet të hartojnë dhe të publikojnë një raport vjetor për pagesat që u bëhen institucioneve shtetërore.

Përveç sa më lart, të gjithë entitetet që detyrohen sipas ligjit, të hartojnë pasqyrat financiare të konsoliduara, kanë detyrimin të hartojnë edhe raportin e konsoliduar të ecurisë së veprimtarisë, i cili konsolidon të gjithë raportet financiare, jofinanciare të filialeve, degëve apo entiteteve të tjera të kontrolluara.

Si e vlerësoni zbatimin e ligjit të ri për kontabilitetin? Si do ta vlerësonit nivelin që kanë kompanitë e mëdha për t’ju përgjigjur kërkesave të reja të raportimit dhe sa i zbatojnë ato praktikat bashkëkohore të kontabilitetit?

Sikurse e përmenda më lart, kërkesat e reja për raportimin, që lidhen me rritjen e shkallës së përafrimit të legjislacionit tonë me legjislacionin e BE-së, kanë vendosur detyrime raportimi shtesë, ndaj të gjithë entiteteve të biznesit, përfshirë këtu edhe organizatat jofitimprurëse. Për mendimin tim, shkalla e përgatitjes së këtyre entiteteve, për të përballuar këto sfida nuk është në nivelin e duhur. Bëhet fjalë për të ndryshuar një praktikë të raportimit, e cila shkon përtej numrave dhe kërkon të raportohen aspekte të shumta jofinanciare, të cilat duhet t’ju vihen në dispozicion palëve të interesuara për vendimmarrjet e tyre ekonomike.

Hartimi i këtyre informacioneve nuk është i lehtë të bëhet, qoftë në cilësinë e duhur, ashtu edhe për qëllimin e kërkuar. Në këtë drejtim, unë do të veçoja se përpara bizneseve paraqiten dy sfida jo të vogla, siç janë: mosnjohja dhe mungesa e sensibilizimit të entiteve të biznesit nga njëra anë, dhe mungesa e standardeve të raportimit dhe e trajnimit të hartuesve, nga ana tjetër. Ndonëse për klientët e tyre, disa firma profesionale, kanë përgatitur materiale informuese; nga Organizata Profesionale e Audituesve Ligjorë (IEKA) dhe Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit (KKK) janë bërë përpjekje në këtë drejtim, përsëri gjykoj se komuniteti i biznesit dhe i stakeholders-ve të tjerë nuk është i njohur dhe i sensibilizuar mjaftueshëm. Me përjashtim të disa entiteteve të mëdha, të cilat janë pjesë e grupeve të listuara në bursat e vendeve të BE-së, bizneset e tjera, nuk besoj se e kanë të qartë se çfarë kërkohet, e jo më të mendojnë për kostot e pajtueshmërisë me kërkesat e shtuara ligjore.

Sfida e dytë lidhet me standardet e raportimit, aq të domosdoshme për të njëjtësuar jo vetëm formën, por edhe përmbajtjen e raportimit. Në këtë çështje, përveçse është folur pak, në dijeninë time, nuk është bërë ndonjë veprim konkret. Mungesa e standardeve, por edhe mostrajnimi i hartuesve të raporteve, mendoj se përbën një rrezik potencial për zbatimin e ligjit. Kështu që periudha deri në fund të vitit duhet t’ju shërbejë të gjithë autoriteteve rregullatore e profesionale, dhe aktorëve të tjerë, për të koordinuar punën në hartimin e formateve të para të raportimit, të pajisura me guidat përkatëse, të cilat mund dhe përmirësohen përmes standardizimit, në vitet në vazhdim.

Së fundmi, qeveria ka nisur sërish një aksion anti-informalitet. Cila vlerësoni ju se duhet të jetë përqasja ndaj informalitetit në Shqipëri?

Çdo përpjekje për të luftuar informalitetin është e dobishme dhe e mirëpritur, pasi informaliteti ka ndikim negativ në çfarëdo lloj ekonomie. Por, ndikimi në kushtet e vendit tonë paraqitet edhe më i madh. Fakti që tek ne, ekonomia informale ka mbetur në nivele të njëjta për më shumë se dy dekada, ka ndikuar negativisht në perceptimin që individët i bëjnë biznesit në vazhdimësi. Fshehja e të ardhurave, deklarimet fiktive, shmangia e pagesës së tatimeve e taksave, zgjidhja e detyrimeve përmes bisedave informale, punësimet e pasiguruara, etj., si këto, duket se kanë fituar një lloj “qytetarie”, pasi duket se nuk perceptohen si shkelje të standardeve morale, e aq më pak të atyre ligjore. Një perceptim i tillë lidhet me mungesën e një përpjekje serioze për të luftuar informalitetin nga të gjitha qeveritë gjatë viteve të tranzicionit.

Përpjekjet për formalizimin kanë qenë ciklike dhe me natyrë fushatizmi ose thjesht kanë qenë fokusuar vetëm te disa grupe biznesesh, duke mos e adresuar problemin në të gjithë gjeresinë e thellësinë e tij. Mendoj se lufta ndaj ekonomisë informale, në radhë të parë kërkon një konsensus të gjerë kombëtar, ajo duhet të nisë me identifikimin e analizimin e shkaqeve, dhe të pasojave. Që formalizimi të jetë efektiv, ai duhet të shkojë përtej efekteve afatshkurtra, siç është mbledhja e të ardhurave për buxhetin e shtetit, duke adresuar nevojën për një kualitet të ri biznesi, i cili parësor të ketë ofrimin e produkteve dhe të shërbimeve cilësore, dhe një shkalle të rritur qytetarie të bizneseve, e cila në afatgjatë, kontribuon për një zhvillim ekonomiko-social të qëndrueshëm. Pa luftuar korrupsionin, pa rritur transparencën dhe veçanërisht, pa zhvilluar llogaridhënien e përgjegjshmërinë, çdo përpjekje për formalizimin nuk do të arrinte suksesin e dëshiruar.

Aksioni më i fundit ndaj informalitetit, i cili duket se fokusin e ka te dokumentimi i transaksioneve të biznesit (lëshimi i kuponit tatimor), regjistrimi i biznesit dhe deklarimet reale, mendoj se duhet të zhvillohet përmes një strategjie afatgjatë e cila të jetë transparente për publikun. Kjo do të kërkonte kombinimin proporcional të edukimit dhe ndëshkimit, stimulimin dhe masat nxitëse, d.m.th. të konsiderohet një projekt zhvillimor afatgjatë i vendit. Lufta ndaj ekonomisë informale, mendoj se duhet të angazhojë në një front të përbashkët, jo vetëm administratën tatimore, por edhe profesionin kontabël, shoqatat dhe organizimet e biznesit, autoritetet rregullatore, monitoruese e mbikëqyrëse, bankat dhe institucionet financiare.

Çfarë modeli zhvillimi duhet të ndjekë Shqipëria në afatin e mesëm e të gjatë? Cilët janë sektorët ku kemi avantazh konkurrues dhe çfarë duhet të bëjë qeveria që t’i nxisë ato?

Zhvillimi ekonomik i qëndrueshëm i vendit tonë, nuk mund të shikohet i shkëputur nga zhvillimi rajonal e ai europian. Në kushtet e një ekonomie të hapur, mbetet jetik, përcaktimi i qartë dhe stimulimi i sektorëve ekonomikë konkurrues, që i kontribuojnë asaj pjese të hallkës në zhvillim për rajonin dhe më gjerë. Na duhet të identifikojmë resurset njerëzore, materiale e financiare dhe të rishikojmë prioritetet zhvillimore. Është për t’u përshëndetur, fokusimi nga qeveria gjatë viteve të fundit në industrinë e turizmit. Investimet e bëra deri më sot në përmirësimin e infrastrukturës rrugore të energjisë, komunikimit, etj., kanë kontribuar që ky sektor të njohë rritje të vazhdueshme. Po kështu, lehtësitë tatimore për këtë sektor, për TVSH, tatimin fitimin, etj., kanë pasur ndikim të drejtpërdrejtë, ndonëse kjo industri, krahas potencialit të madh, mbart edhe rreziqe e pasiguri, pasi bazohet si në cilësinë e shërbimit, ashtu edhe në perceptimin, që ndikohet nga shumë faktorë, përfshirë këtu edhe sjelljen e aktorëve politikë në vend, por edhe faktorët e jashtëm.

Për të pasur një zhvillim ekonomik të qëndrueshëm, mendoj se ne duhet të stimulojmë sektorët që prodhojnë produkte dhe shërbime që kalojnë kufirin e vendit. Dhe siç u shpreha më lart, turizmi është një nga sektorët prioritarë, pasi eksporti ndodh pa u kaluar kufiri “dogana”. Sidoqoftë, duke qenë një sektor mjaft sensitiv, turizmi duhet të shihet i ndërlidhur dhe gjithëpërfshirës në zhvillimin e tij. Mendoj se del domosdoshmëri të shkohet përtej turizmit që bazohet tek pushimet e verës apo turizmi i detit.

Një turizëm i qëndrueshëm do të kërkonte një kombinim më të mirë edhe të atraksioneve të tjera siç janë ato kulturore, natyrore dhe format e tjera të argëtimit, të cilat nuk i mungojnë vendit. Ky sektor, kërkon që të investohet shumë në edukimin e brezit të ri, pasi shërbimi turistik, pa resurset e kualifikuara humane, as që mund të imagjinohet. Ministria përgjegjëse për turizmin mendoj se ka nevojë të fuqizohet më tej dhe të bashkërendojë ngushtë me ministrinë përgjegjëse për ekonominë dhe atë për edukimin, me qëllim që puna e nisur për zhvillimin e arsimit profesional, të rishikohet dhe riorganizohet që t’u paraprijë nevojave afatgjate të këtij sektori. Në të kundërt, gjithçka do t’i lihej rastësisë dhe ne shumë shpejt do të ndodhemi në kushtet kur do të “importojmë” edhe fuqinë punëtore, kosto për të cilën nuk është e ulët, çka do të bëjë që avantazhi konkurrues i kësaj industrie të bjerë.

Veç turizmit, do të mendoja edhe bujqësinë e blegtorinë, të lidhura ngushtë me industrinë përpunuese, ndonëse me pasojat që ka shkaktuar ligji 9501, nuk besoj që bujqësia tek ne do të mund të bëhej shpejt konkurruese. Politikat qeveritare mendoj se duhet të stimulojnë bashkimet, krijimin e ekonomive të mëdha që mund të prodhojnë me kosto të krahasueshme me vendet fqinje; dhe të shfrytëzojnë maksimalisht si avantazhe efektet e tjera të natyrës si klima, temperatura, cilësia, hershmëria e produkteve, etj.

Një sektor tjetër potencial është ai i shërbimeve, i cili edhe pse përgjithësisht i pazhvilluar si e sa duhet dhe, për më tepër, pothuaj i paorganizuar, mund të konsiderohet një sektor i së ardhmes. Këtu do të veçoja shërbimet financiare, të teknologjisë së informacionit, dhe shërbime të tjera të ngjashme, përfshirë shërbimet profesionale të eksternalizuara, ku vendi ynë ka potencial, pasi ende ka një popullsi relativisht të re në moshë, dhe një brez të ri të etur për edukim e dije. Këto avantazhe mund të shfrytëzohen edhe në kuadrin e projekteve rajonale, të financuara nga programet e BE-së. Rruga drejt BE-së, me këta sektorë të zhvilluar do të jetë më e lehtë dhe më e natyrshme dhe mobiliteti i fuqisë punëtore të kualifikuar shumë shpejt do të ndjekë të dy kahet e lëvizjes si atë të daljes, ashtu edhe atë të hyrjes./Monitor/