“Bllokimi i Shqipërisë”/ Grekët u zotuan se nuk e japin as Maqedoninë, por…

Greqia: Dashnorja e Perëndimit, nusja e Lindjes (6)

Për një moment Athina zyrtare duket superiore me “Çështjen Beleri” ndërsa kërcënon, por ky superioritet i shprehur ndaj arrogancës së Kryeministri Edi Rama, kuptohet se sa i shtirur që është, ashtu siç ishte ndër shekuj në historinë greke.

Ndërsa Pafrikë.al  vijon me publikimin e kaptitullit “Greqia: Dashnorja e Perëndimit, nusja e Lindjes” nga libri “Balkan Ghost” i autorit Robert Kapllan, shqiptarët do ta kuptojnë se në historinë e tyre grekët kanë bërë zotime shumë më të mëdha se sa bllokimi i integrimit të Shqipërisë në BE, por asgjë prej tyre nuk qëndruan!

“Greqia: Dashnorja e Perëndimit, nusja e Lindjes” është shkruar para 30 viteve, por, në mentalitetin grek asgjë nuk ka ndryshuar, jo nga dita kur u botua ky libër, por që nga bizanti!

Dështimi i “Idesë së Madhe” nuk ishte ndonjë hata sepse vetëm megalomania greke mund ta mendonte dhe besonte një gjë të tillë, por, zotimi se asnjë pëllëmbë më nuk do ta japin, madje  as Maqedoninë, për të cilën thanë se nuk do ta humbasin ndonjëherë, rezultoi e saktë sepse e dhuruan vetëm duke i ndryshuar emrin, madje kur Greqia qeverisej nga ekstremistët grekë të Syrizas.

E si mund të përfundonte ndryshe një shtet me ushtri që merr kot edhe pse, siç raportonte në vitin 1921 reporteri i “Toronto Daily Star”, Ernest Hemingway, oficerët grek “ishin injorant të mallkuar”, ndërsa forcat greke erdhën për të luftuar “me funda të bardhë baleti, dhe këpucë të ngathëta me xhufka”.

Historia e Greqisë, ashtu siç e kemi mësuar ne në Perëndim, është një sagë e gjatë frymëzuese. Për fat të keq, kjo sagë e madhe është vetëm një element nga e kaluara greke, dhe e kaluara nuk ka përfunduar me ardhjen e mesjetës.

Atë që adhuruesit e Greqisë antike e konsiderojnë mesjetë e errët ishte, në fakt, fillimi edhe i një periudhe të lavdisë greke, lavdisë së Bizantit.

Te vetë Grekët, megjithatë, një tjetër godinë, shumë larg Panteonit – në fakt, jashtë kufijve të Greqisë së sotme – zgjon valë emocionesh shumë më të thella dhe nostalgji.

Grekët ashtu si dhe popujt e tjerë ortodoks të krishterë, janë të lidhur me kishat e tyre të cilat nuk janë vetëm vende për lutje por thesar të kulturës së tyre materiale e cila ka mbijetuar shekuj të tmerrshëm të sundimit osman. C.P. Kavafi, poeti më i madh bashkëkohor grek, e përshkruan këtë ndjenjë në këngën “Në kishë”:

…Kur në kishën greke futem,

aroma e temjanit në të,

tingujt e liturgjisë dhe pëshpëritja,

fytyrat paqësore të priftërinjve,

dhe secili në ritmin më ceremonial ecë,

dhe të gjithë në veshjet më madhështore,

kthejnë kujtimin në lavdinë e racës sonë,

lartësinë e ditëve tona të lashta bizantine.

E nga të gjitha kishat greke njëra është e veçantë: Kisha e Shën Sofisë ose “Mençuria Hyjnore”, të cilën nga  mesi i shekullit VI e ka ndërtuar  perandori  bizantin Justiniani dhe e cila ngrihet në mënyrë madhështore – të sheshta, kubetë e gjëra që tejkalojnë disa nën kube dhe kolonat mbështetëse, sikur leviton – mbi ujërat e shkumëzuar rreth kepit Saraj në Konstandinopojë (Stamboll).

Madje edhe sot, e privuar nga ari dhe argjendi i saj, me afreske të zbehura dhe të bëra pis, në gjithë botën vështirë se ekziston një godinë brendësia e së cilës shkakton një ndjenjë të tillë të pasurisë së pafundme dhe fuqisë mistike.

Shën Sofinë e kam vizituar disa herë gjatë viteve ’80-të. Dhe secilën herë instinktivisht e dija se aty mund të gjendet shpjegimi për pasionet politike të Greqisë bashkëkohore – shumë më shumë se sa në Partenon.

Kur do kaloja nëpër portën perandorake drejtë kubesë qendrore, gjithmonë jam ndjerë  sikur jam në një qytet të madh të mbyllur me mure mermeri, galeri dhe kolonadë, mozaikë, me hapësira të mëdha dhe përplot me mjegull, që përgjojnë anash. Shën Sofia u bë prototip i gjithë tempujve ortodoks, për Kishën e Shën Markut në Venecia dhe xhamive në gjithë Turqinë.

Por Shën Sofia nuk është më kishë. Ai është “Muzeu Aja Sofia” i Turqisë. Në vend të kambanave, temjanit dhe priftërinjve, aty janë pllaka jeshile masive të rrumbullakëta të varura në kënde me mbishkrime arabe që thonë: “Allahu është i madh”.

Ndonëse shumë turistë grek udhëtojnë në Turqi për të vizituar “Muzeun Aja Sofia:, shumë prej tyre kthehen në shtëpi të shqetësuar nga përjetimi, e shumica prej Grekëve as nuk mund ta imagjinojnë të shkoj atje.

“Kur mendoj të shkoj në kishën tonë, në qytetin i cili për ne ishte qyteti më i madh prej të gjitha qyteteve greke dhe shoh këto mbishkrime myslimane, nuk mund t’ju përshkruaj se si mund të ndihesha. Kjo është diçka e tmerrshme,” më tha me një rast miku im Athinas.

Në sytë e Grekëve, Stambolli gjithmonë do të ngelet Constatinaupoli, edhe pse “qyteti i Konstantinit” më nuk ekziston. Grekët nuk mund ta bindin veten që ta nxjerrin nga goja fjalën Stamboll. Kur dëgjojnë se si e thotë një i huaj, ata fillojnë e dridhen sikur Izraelitët kur dëgjojnë fjalën Palestinë ose shumë Arabë kur dëgjojnë fjalën Izrael.

Shenjtëria e tij Bartolomeu, Patriarku i Kishës Orthodokse Greke, nuk fronëzohet  në Athinë, por në Konstadinopojë, në godinën e lashtë në mes të sokaqeve të ngushta e të pista. Kjo është gjithçka që ka mbetur nga Bizanti, civilizimi i saj dhe perandorisë së krijuar më 324, pasardhëses së Romës të cilën në vitin 1453, pas më shumë se 1.100 vjetëve, e shkatërroi ushtria sulmuese e osmanëve turq.

Gjatë këtyre 11 shekujve, Perandoria Bizantine ishte greke, e Greqia ishte shumë më shumë se sa një kulturë mesdhetare të cilën Perëndimi e njeh: ishte perandori kulturore veriore me një thellësi të paimagjinueshme, ndikimi i së cilës është përhapur edhe në Moskën mesjetare.

Por, Turqit e shkatërruan të gjithën. Për këtë arsye Shën Sofia me gurë e mermer tregon atë që zemrat e Grekëve ulërasin në heshtje: Aq shumë kemi humbur, asnjë pëllëmbë më, as Maqedoninë, as që do ta humbasim ndonjëherë!

Dhimbja për shkak të kësaj humbje është forcuar me përvojën bashkëkohore të luftës dhe negociatave. George Seferis, poet grek dhe nobelist, në “Shtëpinë pranë detit” shkruan:

Shtëpinë që pata e morën nga unë. Ishin këto

kohë të vështira: lufta, shkatërrimi, dëbimi.

Arsyeja e vuajtjes së Seferisit ishte lufta greko-turke e vitit 1922 – ngjarja e fundit në disa nga konfliktet ushtarake në Ballkan (duke filluar nga lufta ruso-turke e vitit 1877, në Bullgari) që dominuan në titujt e gazetave në çerekun e fundit të shekullit XIX dhe gjatë çerekut të parë të shekullit XX edhe në Ballkan vendosën kufijtë të cilët pak a shumë ishin në vitin 1990, në prag të luftës civile në Jugosllavi.

Edhe pse Turqit osman në shekullin XV i larguan Grekët bizantin nga Konstandinopoja, bashkësitë e mëdha Greke kanë mbijetuar në Stamboll dhe përgjatë bregut perëndimor të Azisë së Vogël – në veçanti në Smyrna – der në fund të luftës së parë botërore.

Shpërbërja e Perandorisë Osmane para luftës së parë botërore u ofroi Grekëve (që u renditën në anën e aleatëve shteteve-fituese) mundësinë që të kthejnë territorin e  humbur, ku vazhdonin të jetonin më shumë se një milion Grekë etnik.

Por Grekët donin më shumë se kaq. Kryeministri britanik dhe filheleni romantik Lloyd George me vite të tëra i ka inkurajuar që të besojnë se aleatët perëndimor, pavarësisht se çfarë bënë Greqia, me siguri se do të mbështesin popullin e krishterë dhe pasardhësin e Greqisë së lashtë kundër Turqve myslimanë.

Ky besim naiv, i përshpejtuar me përhapjen e anarkisë në Turqi pas rënies së sulltanatit, bëri që Grekët të nxehen për “Idenë e Madhe”: Kthimin e çdo pëllëmbe të Greqisë historike, atdheut.

Dhe sërish këtu ishte prezent sindromi i vjetër ballkanik i revanshizmit: Çdo komb e kërkon si territor natyral të saj të gjitha tokat që ka mbajtur gjatë ekspansionit të saj më të madh.

Në vitin 1921, në kundërshtim me çdo logjikë ushtarake, armata greke ka depërtuar më larg se bregu perëndimor i banuar me Grek në Azinë e Vogël, thellë në Anadollin malor, vetëm 240 kilometra nga Ankaraja. Kjo ka dobësuar dhe ç’organizuar linjën e furnizimit deri në atë masë sa praktikisht nuk ekzistonin.

Reporteri i “Toronto Daily Star”, Ernest Hemingway, shkruan se oficerët grek, “ishin injorant të mallkuar”, deri sa forcat greke erdhën për të luftuar me uniforma ceremoniale nga shekulli i XIX “me funda të bardhë, baleti, dhe këpucë të ngathëta me xhufka”. © pafrike.al

vijon