Bota pas Luftës së Ftohtë

Lufta në Ukrainë do të ndryshojë thellësisht gjeopolitikën. Do të ketë elemente të njohur dhe të rinj, shkruan The Economist

“Këtë mëngjes, ne po mbrojmë vendin tonë të shtrenjtë”, deklaroi Volodymyr Zelensky, presidenti i Ukrainës, të premten më 25 shkurt, një ditë pas fillimit të pushtimit rus. Ky pushtim shënoi “fillimin e luftës kundër Europës”. E megjithatë, forcat e vetme europiane në terren, ishin ato të Ukrainës.

Pjesa tjetër e Europës qëndronte duke parë. Por, gjatë fundjavës, e tmerruar nga pushtimi i papritur i Putinit, e frymëzuar nga guximi i ushtarëve ukrainas, e nxitur nga protestuesit nëpër rrugë dhe e prekur nga fjalët dhe veprimet e Zelensky-t, më në fund, Europa ndërmori hapa që disa ditë më parë, do të dukeshin të papërfytyrueshme.

Bashkimi Europian, që u krijua duke u mbështetur në idenë se integrimi ekonomik mund të ndalonte luftën, premtoi të paguante për armët e dërguara në Ukrainë. Zvicra asnjanëse premtoi sanksione ndaj entiteteve që ajo i çmon më tepër: bankave.

Në Gjermani, koalicioni i ri i social-demokratëve, të gjelbërve dhe liberalëve, flaku tutje mantelin pacifist të vendit: pasi i kishte ofruar Ukrainës vetëm helmeta, tani vendi po nxiton të dërgojë armë antitank dhe armë kundërajrore, si dhe ka njoftuar se do të rrisë shpenzimet e mbrojtjes.

Pasi pezulloi gazsjellësin Nord Stream 2, që do të kishte lidhur edhe më tepër Gjermaninë me furnizimet me gaz rus, qeveria gjermane dha shenja se mund të mbante në operim termocentralet e mbetura bërthamore të vendit, për të ulur varësinë ndaj gazit rus.

Në anën tjetër të Euroazisë, Japonia, Singapori, Koreja e Jugut dhe Tajvani, iu bashkuan sanksioneve kundër Rusisë, ashtu si edhe Australia.

Ndryshimi i qëndrimit të Japonisë ka qenë veçanërisht i habitshëm. Në dekadat e fundit, ajo është munduar të miqësohet me Rusinë për të kundërbalancuar Kinën, por edhe me shpresën për të zgjidhur problemin e katër ishujve veriorë të pushtuar nga Bashkimi Sovjetik.

Abe Shinzo, ish-kryeministri, u takua me Putinin 27 herë. Tani, nën kryeministrin Kishida Fumio, Japonia ka ngrirë pjesën e rezervave të Bankës Qendrore të Rusisë dhe po mban një qëndrim më të rreptë ndaj ish-mikut të saj.

Fundi i Luftës së Ftohtë nuk do të sillte kurrë paqe të përhershme. Por kriza e Ukrainës po u jep formë të re mundësive për një konflikt të ardhshëm dhe mënyrave se si ai mund të shmanget. Kriza po rrit mundësinë që një vend i dobët të pushtohet me forcë nga një shtet më i fortë.

Afrimi i Rusisë me Kinën, ka vendosur një barrë të re mbi sistemin e aleancave amerikane. Kriza ka konsoliduar besimin e Europës në vetvete dhe në idealet e saj, dhe mund të rrisë vullnetin për të luftuar për to.

Kjo mund të bëjë që Gjermania dhe Japonia, pas disfatave në Luftën e Dytë Botërore, të marrin role të reja luftarake. Po shtrohen gjithashtu pyetje të reja në lidhje me rolin e armëve bërthamore.

Askush nuk ka gjetur ende një emër për këtë epokë të re pas Luftës së Ftohtë. Megjithatë, gjatë kërkimit të paraleleve, vazhdojnë të rikthehen fantazmat e kaluara të nazizmit. Putin përdor tmerret e Luftës së Dytë Botërore për të sulmuar në mënyrë perverse Zelensky-n, duke e akuzuar atë se po drejton një shtet “nazist”, megjithëse ai është çifut.

Por ajo që të kujton më shumë Hitlerin, është irredentizmi i dhunshëm i Putinit – lufta në Gjeorgji në vitin 2008, ajo në Ukrainën Lindore në vitin 2014 dhe aneksimi efektiv i Bjellorusisë. Kjo ngjashmëri me Hitlerin bëri që Zelensky dhe të tjerë, të akuzonin Perëndimin se po përpiqej të kënaqte Putinin.

“Nuk e kishim menduar kurrë se do të zgjoheshim në vitin 1939”, tha një zyrtar i lartë i Shtëpisë së Bardhë, në ditën e parë të pushtimit.

Por ka një sërë ngjashmërish me vitin 1945: zyrtarë amerikanë që shqetësohen për gjendjen mendore të një udhëheqësi rus, i cili është i izoluar, nuk e percepton siç duhet realitetin dhe ka bërë një sërë llogaritjesh të gabuara edhe në të kaluarën. Ndërkohë, përdorimi i armëve bërthamore është bërë i përfytyrueshëm.

Vërejtja e gjërave përmes një prizmi të Luftës së Dytë Botërore, e bën idenë e një boshti të duket më e natyrshme. Pikëpamja e presidentit Joe Biden për një garë globale të demokracive kundër autokracive, vendos përkrah Rusinë dhe Kinën.

Të dyja vendet janë duke u afruar me njëri-tjetrin si strategjikisht, ashtu edhe politikisht, ndërsa zoti Putin po e shtyn Rusinë gjithnjë e më pranë diktaturës. Ai dhe presidenti i Kinës, Xi Jinping, kanë të njëjtën dëshirë për të nënvlerësuar Amerikën si një lider global, dhe i tmerron fundi që pësoi Bashkimi Sovjetik në vitin 1991.

Jude Blanchette nga Qendra për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare (CSIS), thotë se megjithëse të dy udhëheqësit nuk janë aleatë formalë, ata janë ushtarakisht të dobishëm për njëri-tjetrin. Marrëdhënia e tyre inkurajohet edhe nga vetë gjeografia.

Lëvizja e një numri të madh trupash rusë nga lindja e largët në Ukrainë, do të kishte qenë shumë më e vështirë nëse Rusia do të ishte e shqetësuar për qëllimet e Kinës.

Boshti fillestar

Duke u përpjekur t’i japin kuptim këtij boshti të ri, disa u drejtohen strategëve të vjetër, dhe në veçanti, atyre që u kushtojnë më shumë vëmendje fakteve të qëndrueshme të gjeografisë, sesa rastësive të historisë. Në këtë drejtim na ndihmon ideja e “Heartland” e paraqitur nga Halford Mackinder në vitin 1904.

Mackinder argumentoi se kushdo që kontrollonte bërthamën e Euroazisë, afërsisht midis Detit Arktik dhe Himalajeve, mund të komandonte botën. Në këtë analizë, Rusia dhe Kina të bashkuara nga një kauzë e përbashkët, paraqesin një problem të madh.

Bashkëkohësi i Mackinder-it, Alfred Thayer Mahan, e konsideronte kontrollin e korsive detare tregtare si çelësin e fuqisë globale. Ndërsa Nicholas Spykman, shkencëtar politik, argumentoi në vitin 1942 se nuk ishte zemra e Euroazisë ajo që kishte rëndësi, por kufiri i saj.

Ai mendonte se çelësi ishte një brez detar që shtrihet përmes Mesdheut, në jug të Himalajeve dhe përgjatë Azisë Juglindore, deri në Japoni. “Kush kontrollon Rimland-in, sundon Euroazinë – shkroi ai. – Kush sundon Euroazinë, kontrollon fatet e botës”.

Michael Green, nga CSIS, sheh paralele të pikëpamjes së Spykman në botën moderne. Zyrtarët amerikanë mendojnë se afrimi midis Rusisë dhe Kinës, do t’i lejojë ata të bashkojnë aleancat e tyre në Europë dhe Azi, në një njësi më të fortë.

Por shumë shtete periferike, si Turqia, Izraeli, monarkitë e naftës në Gjirin Persik dhe disa vende në Azinë Juglindore, po lëkunden për shkak të lidhjeve me Rusinë, admirimit për zotin Putin dhe arsye të tjera. Siria, çuditërisht, është duke e brohoritur zotin Putin.

Vendi më në mëdyshje është India, e cila më 2 mars, abstenoi në votën e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së për të dënuar pushtimin e Rusisë. India po përpiqet të baraspeshojë miqësinë e saj të vjetër me Rusinë, e cila i siguron shumicën e pajisjeve ushtarake, me një partneritet të ri me Amerikën.

Diplomatët indianë thonë se shqetësimi i tyre për Kinën është se të dy vendet zhvilluan një luftë kufitare në vitin 1962 dhe janë përplasur vazhdimisht që nga viti 2020, dhe për këtë arsye, ata nuk mund ta braktisin dot Rusinë.

“India po baraspeshohet në një litar të hollë, duke rrezikuar të bjerë në çdo moment”, thotë Manjari Chatterjee Miller nga Këshilli për Marrëdhëniet me Jashtë, një institut kërkimi.

Pika më e dukshme e lëkundjes ka të bëjë me blerjen e raketave të mbrojtjes ajrore S-400 nga Rusia, që është kundërshtuar nga Amerika. Nëse raketat vendosen së shpejti, siç pritet të ndodhë, Amerika mund të vendosë sanksione ndaj Indisë sipas një ligji të njohur si CAATSA.

Disa kongresmenë po i kërkojnë zotit Biden që të heqë dorë nga dënimet për ta mbajtur Indinë si aleate. Por në një kohë kur Amerika po orkestron një fushatë globale për të izoluar Rusinë, heqja dorë nga sanksionet mund të jetë e vështirë të justifikohet.

Rusia dhe Kina u ftohën në vitet 1960, një përçarje që presidenti Richard Nixon e shfrytëzoi rreth 50 vite më parë, me një vizitë historike në Kinë, në fillim të vitit 1972. Por ndarja përfundimtare e dy vendeve, do të ishte një detyrë e vështirë.

Një anëtar i administratës thotë se Amerika po e kupton vetëm tani thellësinë e miqësisë midis Putin dhe Xi. “Kinezët dhe rusët shpenzojnë një sasi të madhe kohe, duke diskutuar me njëri-tjetrin, për t’u bërë ballë përpjekjeve të Shteteve të Bashkuara për t’i ndarë ato, – thotë ai. – Është pothuajse si një takim mes Alkoolistëve Anonimë”.

Kjo nuk është toka juaj

Ndërkohë që Kina është tashmë nën presion ekonomik nga Amerika, Xi është pa dyshim i pakënaqur me kaosin që po shkakton Putini në Europë, një nga tregjet kryesore të eksportit për Kinën. Por ai përballet me një dilemë. Megjithëse nuk dëshiron që zoti Putin të dështojë, nëse e ndihmon atë, do të përlyhej edhe Kina nga masakra ruse.

Xi gjithashtu duhet të marrë parasysh se çfarë do të thotë kjo për planet e tij në lidhje me Tajvanin, një vend mbi të cilin Kina ka pohuar dominim historik në një shkallë më të plotë sesa Rusia mbi Ukrainën.

“Nëse Putini ka gjetur rrugën e tij, Xi do të bëjë të njëjtën gjë”, thotë Kanehara Nobukatsu, ish-zëvendëskëshilltare e sigurisë kombëtare në Japoni. Por mund të mos jetë kaq e thjeshtë.

Vështirësitë ushtarake që po përjetojnë rusët, mund ta shtyjnë Kinën që të mendohet edhe një herë për pasojat e një pushtimi në ngushticën e Tajvanit. Zyrtarët amerikanë shpresojnë se dënimet dhe sanksionet ndaj Rusisë, do ta zmbrapsin Kinën. Ata gjithashtu duan të sigurohen që Kina dhe aleatët e saj aziatikë, ta dinë se Amerika nuk i ka sytë vetëm tek Europa, por edhe tek Azia.

Disa ditë para shpërthimit të luftës në Ukrainë, administrata Biden publikoi strategjinë e saj të re në Indo-Paqësor. Me këtë rast, sekretari i Shtetit, Antony Blinken, mbajti takime me ministrat e jashtëm të Australisë, Indisë, Japonisë dhe Koresë së Jugut.

Teksa Amerika përpiqet të bashkojë aleatët e saj, Kina mund të vendosë të zgjasë kohën deri në pushtimin e Tajvanit. Ndërsa Putin duhet të ketë menduar se nuk i mbetej më kohë në Ukrainë: lidhjet e Ukrainës me Perëndimin dhe tërheqja ndaj demokracisë po forcoheshin gjithnjë e më tepër, ndërkohë që aftësitë dhe ekonomia e Rusisë po dobësoheshin.

Llogaritjet e Xi duken më të ftohta. Fuqia ushtarake e Kinës po rritet; por po ashtu është edhe ndjenja e Tajvanit për të pasur një identitet të veçantë kombëtar.

Shumica e vendeve vazhdojnë ta konsiderojnë shumë të shtrenjtë integritetin territorial. Një shumicë dërrmuese në Asamblenë e Përgjithshme e dënoi Rusinë.

Siç theksoi Martin Kimani, përfaqësuesi i Kenias në OKB, në një debat në Këshillin e Sigurimit, shumë vende, duke përfshirë edhe Kenian, u krijuan nga perandori të shembura.

Megjithëse jehona e luftës ndihet në mbarë botën, ajo është më e fortë në Europë. Pushtimi ka përmbysur idenë e një kontinenti “të bashkuar, të lirë dhe paqësor”. Kievi, dikur i largët dhe i papërfillshëm, tashmë ndihet kaq i afërm.

Olaf Scholz, kancelari i ri i Gjermanisë, e ka shfrytëzuar momentin, duke premtuar rritjen e buxhetit të mbrojtjes. “Siguria e Gjermanisë varej nga Shtetet e Bashkuara, nevojat e saj energjetike nga Rusia dhe rritja ekonomike nga eksportet e Kinës”, thotë Constanze Stelzenmüller nga Instituti Brookings. “Vetëm një socialdemokrat si Scholz mund ta kishte kthyer faqen, thotë – zonja Stelzenmüller. – Ky moment për Scholz, është si nisja e Niksonit në Kinë”.

Ky angazhim i ri ushtarak i Gjermanisë do të mirëpritet nga pjesa tjetër e NATO-s. Nëse Ukraina do të pushtohej tërësisht dhe forcat ruse do të qëndronin në Bjellorusi për një kohë të pacaktuar, krahu lindor i NATO-s do të rrezikohej.

Një pikë veçanërisht shqetësuese do të ishte “Hendeku Suwalki”, një kalim i ngushtë, i cili është e vetmja rrugë tokësore midis tre shteteve baltike, të pushtuara dikur nga Bashkimi Sovjetik: Lituania, Estonia dhe Letonia. Në perëndim të hendekut shtrihet Kaliningradi, një enklavë ruse në bregun e Baltikut; ndërsa në lindje shtrihet Bjellorusia.

Nëse Rusia do të sfidonte NATO-n duke pushtuar këtë rrip toke, mbrojtja e shteteve baltike do të bëhej shumë më e vështirë.

Në vitin 2016, NATO filloi të vendoste forca të vogla shumëkombëshe të quajtura “tripwire” në shtetet baltike dhe në Poloni, në mënyrë që një sulm rus të konsiderohej si një sulm ndaj gjithë NATO-s, jo vetëm në parim, por edhe në praktikë.

Këto njësi tani janë forcuar dhe mund të forcohen edhe më tej. Sidoqoftë, përparimi i ngadaltë i Rusisë në Ukrainë, po e shtyn NATO-n që të rivlerësojë aftësitë e kundërshtarit.

Megjithatë, shqetësimi më i madh është se fuqia ushtarake konvencionale e Rusisë mund të mos jetë pika më e rëndësishme. Në janar, anëtarët e përhershëm (“P5”) të Këshillit të Sigurimit, mes tyre edhe Rusia, nënshkruan një deklaratë se armët bërthamore “duhet të shërbejnë për qëllime mbrojtëse, të pengojnë agresionin dhe të parandalojnë luftën”.

Megjithatë, që atëherë, zoti Putin ka bërë tre kërcënime për përdorim të armëve bërthamore: para pushtimit, ai mbikëqyri një stërvitje bërthamore; në ditën e sulmit, tha se kushdo që do të ndërhynte, do të vuante “pasoja që nuk i keni hasur kurrë në histori”; dhe tre ditë më vonë, tha se po i vinte forcat bërthamore të vendit në gatishmëri të lartë.

Duket shumë e mundshme që do të vazhdojë me të njëjtën sjellje. “Ja çfarë ndodh kur një nga anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit, është një i çmendur me armë bërthamore”, thotë zoti Kanehara.

Sipas një zyrtari amerikan të mbrojtjes, “retorika bërthamore është e tepruar në krahasim me atë që po shohim në të vërtetë në terren”. Por problemi nuk është retorika në vetvete. Nëse Perëndimi tregon se ngacmohet prej saj, ajo do të përdoret sërish nga Rusia. Dhe nëse Perëndimi bën diçka mjaft agresive për ta bërë të qartë se nuk trembet, rreziqet do të jenë shumë më të larta.

Zoti Biden ka kërkuar kontrollin e armëve bërthamore që kur kandidoi për herë të parë si senator, në të njëjtin vit kur Niksoni udhëtoi në Kinë. Vitin e kaluar, ai zgjati traktatin New Start, që kufizon dislokimet amerikane dhe ruse të kokave strategjike bërthamore në 1,550 për secilin shtet.

Ai gjithashtu është përpjekur të joshë Kinën në bisedimet për kontrollin e armëve. Dhe ka argumentuar se Amerika duhet të zbatojë një doktrinë që deklaron se “qëllimi i vetëm” i armëve bërthamore është të pengojnë një sulm bërthamor.

Një ndryshim i tillë tani duket i pamundur. Kina po shton me shpejtësi kokat e saj bërthamore. Pentagoni llogarit se totali mund të arrijë në 1000, ose më shumë, deri në vitin 2030. Aleatët e Amerikës kanë kërkuar një strategji të quajtur “parandalim i zgjeruar”, që e lë të hapur idenë e përdorimit të armëve bërthamore kundër forcave konvencionale superiore.

Kërcënimet e Rusisë e mbështesin këtë argument. Zoti Abe thotë se Japonia duhet të mbajë në territorin e saj armë bërthamore amerikane, siç bën Gjermania. Por kjo do të binte në kundërshtim me “tre parimet jobërthamore” të Japonisë: të mos prodhosh armë bërthamore, të mos zotërosh armë bërthamore dhe të mos lejosh që ato të vendosen në vend.

Ashtu si gjeopolitika e re, efekti në strategjinë bërthamore në mbarë botën do të varet nga ajo që ndodh në Ukrainë. “Nëse kërcënimi i Putinit del i suksesshëm, ai mund të nxisë përhapjen e mëtejshme të armëve bërthamore”, thotë James Acton nga Carnegie Endowment for International Peace, një institut kërkimor.

“Nëse del se kërcënimi është thjesht një frikësim, sepse armët bërthamore nuk mund të përdoren, atëherë presioni për përhapjen e tyre mund të ulet”.

Por sido që të përfundojë lufta, do të mbeten disa shqetësime. Një Rusi e plagosur, por fitimtare, mund të marrë guximin të kërcënojë edhe më tej NATO-n; një Rusi e bllokuar nga një kryengritje ukrainase, mund të dëshirojë të sulmojë ata që pajisin me armë luftëtarët ukrainas; dhe një Rusi që përpiqet të rrëzojë udhëheqësin e saj me grusht shteti, do të jetë e paqëndrueshme.

Vitet e hershme të Luftës së Ftohtë, vëren Thomas Wright nga Brookings, ishin të mbushura me rreziqe, duke filluar nga bllokada e Berlinit Perëndimor nga Bashkimi Sovjetik në vitet 1948-‘49, deri në krizën e raketave kubaneze në vitin 1962. Siç thekson zoti Wright: “Ne jemi në fillimin e një epoke të re dhe fillimi zakonisht është një periudhë e rrezikshme”./Monitor/