Buxheti i bashkive, 665 milionë euro për vitin 2018

Buxheti i bashkive arriti në vlerën e 83,1 miliardë lekë, nga të cilat 24 miliardë lekë janë tarifa dhe taksa vendore. Rreth 61.8% e të ardhurave totale nga taksat vendore mblidhet në Bashkinë e Tiranës, ndjekur nga ajo e Durrësit me rreth 5.2%, kryesisht nga efekti i të ardhurave nga taksa e ndikimit në infrastrukturë nga ndërtimet e reja

Buxheti i bashkive arriti në vlerën e 83,1 miliardë lekëve ose 665 milionë euro vitine kaluar me një rritje 9,7% në raport me një vit më parë. Të ardhurat nga burimet e veta vendore janë thelbësore për një qeverisje vendore të mirë dhe të pavarur. Në buxhetin vendor, kjo kategori të ardhurash përfaqësoi rreth 29.1% ndaj burimeve financiare totale në vitin 2018, me një vlerë rreth 24 miliardë lekë.

Nëse nga totali i burimeve financiare do të përjashtonin ato kategori të konsideruara me destinacion (transferta të kushtëzuara), të ardhurat mbi të cilat bashkitë ushtrojnë autoritet dhe kanë të drejta vendimmarrjeje shënuan një vlerë prej rreth 49.3 miliardë lekësh, në rritje me rreth 13.3% në terma vjetorë, analizoi Co Plan në një raport tëposaçëm për administrimin financiar të pushtetit vendor gjatë vitit 2018.

Roli i të ardhurave nga taksat, tarifat dhe burimet e tjera vendore në buxhetin vendor ndryshon ndjeshëm ndërmjet 61 bashkive në vend. Për rreth 45.9% të bashkive (28 nga 61 bashki) të ardhurat nga taksat përfaqësojnë mbi 50% të të ardhurave nga burimet e veta. Bashkitë e Vlorës, Urës Vajgurore, Tiranës, Shijakut, Roskovecit, Lezhës, Kavajës dhe Durrësit mbledhin të ardhura nga taksat vendore mbi mesataren kombëtare prej rreth 59.7%.

Ndërsa, për rreth 50.8% të bashkive (31 nga 61 bashki) janë të ardhurat nga tarifat, të cilat përfaqësojnë mbi 50% e këtyre nga burimet e veta vendore të bashkisë. Në bashkitë Bulqizë, Kamëz, Kukës, Kuçovë, Patos, Pukë dhe Skrapar, tarifat vendore kontribuojnë me më shumë se 70% në të ardhurat nga burimet e veta vendore të bashkisë.

Bumi i ndërtimeve rrit të ardhurat në Bashkitë e Tiranës dhe Durrësit

Kapaciteti i bashkive për të gjeneruar të ardhura nga taksat dhe tarifat vendore, gjithashtu, paraqet diferenca të theksuara ndërmjet bashkive. Rreth 61.8% e të ardhurave totale nga taksat vendore mblidhet në Bashkinë e Tiranës, ndjekur nga ajo e Durrësit me rreth 5.2%, kryesisht nga efekti i të ardhurave nga taksa e ndikimit në infrastrukturë nga ndërtimet e reja. Panoramë e ngjashme paraqitet edhe në rastin e të ardhurave nga tarifat vendore. Bashkia e Tiranës mbledh rreth 43.0% të totalit, ndjekur nga bashkitë e Kamzës dhe Durrësit, me 5.8% dhe 4.7%, përkatësisht.

Praktikisht, pesha e bashkive ndaj totalit të të ardhurave si nga taksat ashtu dhe nga tarifat vendore, sugjeron për një hendek të madh në terma të kapaciteteve fiskale ndërmjet Bashkisë së Tiranës dhe 60 bashkive të tjera. Përjashtuar Bashkinë e Tiranës, diferencat mes bashkive vijojnë të jenë të theksuara midis bashkive qendra qarku (bashkitë e mëdha) dhe 49 bashkive të tjera.

Diferencat e theksuara midis bashkive në terma të kapaciteteve fiskale parashtrojnë nevojën për instrumente kompensues apo zbutës të tyre, për të lejuar përmbushjen e funksioneve apo ofrim të shërbimeve publike, në sasi dhe cilësi.

Të ardhurat nga taksat zënë 60% të të ardhurave vendore

Të ardhurat nga taksat përfaqësojnë një burim të rëndësishëm financiar në strukturën e të ardhurave nga burimet e veta vendore. Në vitin 2018, taksat vendore kontribuuan me rreth 59.7% në të ardhurat nga burimet vendore, raport ky rreth 4.8 pikë përqindjeje nën mesataren afatgjatë (prej rreth 64.5%). Në terma nominalë, të ardhurat nga taksat vendore regjistruan një nivel prej rreth 14.5 miliardë lekësh, në rritje me rreth 14.1% në terma vjetorë.
Ndonëse në terma të përgjithshëm, të ardhurat nga taksat vendore rezultojnë të kenë shënuar zhvillime pozitive, një vështrim i hollësishëm mbi elementët përbërës evidenton dobësitë afatgjata apo varësinë ndaj një numri të kufizuar taksash.

Në tre vitet e fundit, performanca e të ardhurave nga taksat vendore është përcaktuar nga dy elemente: taksa e ndikimit në infrastrukturë nga ndërtimet e reja dhe taksat mbi pasuritë e paluajtshme (ndërtesa, tokë bujqësore, truall). Ndërkohë që pesha e kësaj të fundit është tkurrur, pesha e të ardhurave nga taksa e ndikimit në infrastrukturë nga ndërtime të reja është rritur me ritme të përshpejtuara.

Në vitin 2018, këto dy lloje taksash përfaqësuan 81.6% ndaj totalit të të ardhurave nga taksat vendore. Në të kundërt, pesha dhe kontributi i tatimit të thjeshtuar mbi fitimin e biznesit të vogël dhe taksat e tjera u tkurrën në vitin 2018.

Në fund të vitit 2018, të ardhurat nga taksa mbi pasuritë e paluajtshme regjistruan një vlerë prej rreth 5.2 miliardë lekësh, në rritje me rreth 10.6% krahasuar me vitin e mëparshëm. Të gjitha kategoritë përbërëse kontribuuan pozitivisht në performancën e të ardhurave nga taksa mbi pasuritë e paluajtshme gjatë periudhës në analizë.

Në nivel bashkie, rreth 43.2% e të ardhurave nga taksa për pasuritë e paluajtshme realizohet në Bashkinë e Tiranës, rezultat i përqendrimit të një numri të lartë banesash dhe ndërtesash në këtë territor.Bashkia e Durrësit renditet e dyta për nga pesha në të ardhurat nga taksa mbi pasuritë e paluajtshme me rreth 8.4% ndaj totalit për periudhën e konsideruar. Në terma kumulativë, bashkitë Durrës dhe Tiranë gjeneruan mbi 50% të të ardhurave nga taksa mbi pasuritë e paluajtshme për vitin 2018.

Në terma strukturorë, të ardhurat nga taksa mbi ndërtesat zënë peshën më të madhe në totalin nga të ardhurat nga taksa mbi pasurinë e paluajtshme (mesatarisht 73.6% në tre vitet e fundit). Për vitin 2018, të ardhurat nga kjo taksë regjistruan një nivel prej rreth 3.8 miliardë lekësh, në rritje me rreth 6.9% në terma vjetorë. Rreth 48.0% e të ardhurave totale nga taksa e ndërtesës u mblodh në Bashkinë e Tiranës, ndjekur nga bashkitë e Durrësit (7.4% ndaj totalit) dhe Fierit (4.1% ndaj totalit). Përdorimi si agjent tatimor i ndërmarrjeve të UK-ve duket të ketë dhënë rezultate pozitive në periudhën e konsideruar.

Të ardhurat nga taksa mbi tokën bujqësore, ndonëse me peshë të moderuar, kontribuuan me rreth 628.9 milionë lekë (në rritje me rreth 8% në terma vjetorë) në kategorinë e të ardhurave nga taksa mbi pronën.Në ndryshim nga elementi i përqendrimit të të ardhurave nga taksa e ndërtesës në një numër të kufizuar bashkish, të ardhurat nga taksa mbi tokën bujqësore rezultojnë të jenë të shpërndara ndërmjet bashkive. Niveli më i lartë i kësaj takse u mblodh në Bashkinë e Fierit (rreth 10.9% e totalit), ndjekur nga bashkitë Divjakë (5.1% e totalit), Roskovec (4.0%) dhe Ura Vajgurore (3.9%), lidhur dhe me karakterin bujqësor të ekonomive të këtyre bashkive.

Ndërtimet e reja, bashkitë vjelin 7,2 mld taksa, 75% shkojnë për Tiranën

Të ardhurat nga taksa e ndikimit në infrastrukturë nga ndërtimet e reja vijojnë të përfaqësojnë një burim të rëndësishëm dhe qenësishëm në buxhetin vendor. Në vitin 2018, të ardhurat nga kjo taksë përfaqësuan rreth 49.9% ndaj totalit të të ardhurave nga taksat vendore dhe rreth 29.8% ndaj totalit të të ardhurave nga burimet e veta. Këta dy tregues sinjalizojnë për varësi të lartë të buxhetit vendor nga kjo taksë dhe rreziqe të shtuara varësisht natyrës ciklike të saj.

Gjithashtu, mund të ndodhë që bashkitë të zhvendosin preferencat për likuiditet në terma afatshkurtër, në kurriz të zhvillimit të qëndrueshëm afatgjatë. Të ardhurat nga taksa e ndikimit në infrastrukturë nga ndërtimet e reja vijuan të rriten me ritme dyshifrore për të tretin vit radhazi. Në vitin 2018, të ardhurat nga kjo taksë shënuan një nivel prej rreth 7.2 miliardë lekësh, në rritje me rreth 39.4% në terma vjetorë, ose rreth 2.1 miliardë lekë më shumë krahasuar me vitin e mëparshëm.

Performanca në të ardhurat prej kësaj takse sugjeron për vijimësi të presioneve zhvillimore (rritje e numrit të lejeve të ndërtimit nga bashkitë në vijim të miratimit të planeve të përgjithshme vendore nga rreth 819 leje të reja në vitin 2016 në rreth 1,194 leje të reja në vitin 2017), ndonëse ky presion është përqendruar kryesisht në Bashkinë e Tiranës.

Në vitin 2018, Bashkia e Tiranës arkëtoi rreth 5.5 miliardë lekë (në rritje me rreth 57.6% në terma vjetorë) ose rreth 75.6% të të ardhurave totale nga kjo taksë. Niveli i të ardhurave nga kjo taksë është në linjë me të dhënat mbi numrin e lejeve të ndërtimit (në vitin 2018 bashkia Tiranë rezulton të ketë dhënë rreth 79 leje më shumë se në vitin 2017). Në të kundërt, bashkia Pustec rezulton të mos ketë gjeneruar të ardhura nga taksa e ndikimit në infrastrukturë për vitin 2018.

Në Bashkinë e Durrësit, të ardhurat nga taksa e ndikimit në infrastrukturë nga ndërtimet e reja rezulton të jetë tkurrur me rreth 40.1% në terma vjetorë (ndonëse, numri i lejeve të ndërtimit të dhëna rezulton të jetë në rritje). E njëjta prirje vihet re edhe në Bashkinë e Shkodrës ku nga rreth 128.6 milionë lekë në vitin 2017, në vitin 2018 u mblodhën rreth 99.4 milionë lekë në vitin 2018. Në Bashkinë e Vlorës, të ardhurat nga kjo taksë rezultojnë të jenë thuajse pesëfishuar gjatë periudhës së konsideruar.

Sipas analizës së Co Plan, rritja e kontributit të kësaj takse në buxhetin vendor do të kërkonte njëkohësisht parashikime dhe angazhime afatmesme deri/dhe afatgjata në lidhje me ofrimin e shërbimeve publike vendore për zhvillimet e reja. Gjithashtu, duke qenë një burim të ardhurash i fundmë dhe jo i vazhdueshëm, bashkitë duhet të gjejnë zgjidhje dhe të aftësohen për t’u bërë ballë detyrimeve financiare të sotme dhe atyre të ardhshme, përballë një buxheti të kufizuar – kjo do të krijonte kushte të favorshme dhe do të ishte në përputhje me konceptin e barazisë ndër-gjeneracionale.

Praktikisht, të ardhurat e realizuara sot nga kjo taksë do të duhej të investoheshin për të siguruar infrastrukturat e nevojshme publike si dhe operimin e tyre në të ardhmen, pa rënduar në buxhetet e gjeneratave të ardhshme.

Taksat nga biznesi i vogël, me rënie

Të ardhurat nga tatimi i thjeshtuar mbi fitimin e biznesit të vogël regjistruan një vlerë prej 329.5 milionë lekësh në 2018, me një rritje të lehtë prej 5.9% krahasuar me vitin 2017. Në terma afatgjatë dhe në vijim të ndryshimeve të ndërmarra, të ardhurat nga kjo taksë vijojnë të ulin në mënyrë progresive kontributin e tyre në totalin e të ardhurave nga burime të veta vendore.

Me ndryshimet legjislative të ndërmarra në vitin 2016, qeverisja vendore humbi një prej instrumenteve për të tërhequr dhe për të nxitur krijimin e ndërmarrjeve të reja në territoret në administrim. Ndonëse në masë më të ulët, të ardhurat nga taksa vendore mbi veprimtarinë e shërbimit hotelier kontribuoi pozitivisht në rritjen e përgjithshme të të ardhurave nga taksat vendore. Për vitin 2018, të ardhurat nga kjo taksë shënuan një nivel prej rreth 214.1 milionë lekësh, në rritje me rreth 17% në terma vjetorë.

Për vitin 2018, rreth 44.6% e të ardhurave nga taksa e hotelit u mblodhën në Bashkinë e Tiranës, ndjekur nga Bashkia e Sarandës me rreth 11.6% të të ardhurave totale. Ndërkohë, niveli i të ardhurave të mbledhura nga bashkitë e tjera me potencial turistik rezulton të jetë relativisht i ulët. Kjo mund të sinjalizojë për probleme strukturore në lidhje me regjistrimin e strukturave akomoduese dhe raportimin e numrit të pushuesve.

Të ardhurat nga tarifat u rritën me 27%

Të ardhurat nga tarifat vendore përfaqësojnë një burim të rëndësishëm të hyrash në buxhetin vendor. Ndaj totalit të të ardhurave vendore, të ardhurat nga tarifat zënë një peshë prej 39.7% dhe përfaqësojnë një kategori të ardhurash mbi të cilat bashkitë kanë të drejta të plota. Në përgjithësi, të ardhurat nga tarifat vendore paraqesin prirje rritëse nga viti në vit, diktuar deri diku edhe nga performanca e një grupi bashkish të cilat kanë aplikuar rritje të nivelit të tarifave vendore, si dhe përdorimi indërmarrjeve të Ujësjellësit si agjentë tatimorë.

Gjatë vitit 2018, ecuria e të ardhurave nga tarifat vendore kontribuoi pozitivisht në ecurinë totale të të ardhurave nga burimet e veta të bashkive, duke regjistruar një nivel prej rreth 9.6 miliardë lekësh, në rritje me rreth 26.9% në terma vjetorë.

Të ardhurat nga tarifat e shërbimeve publike (menaxhimi i mbetjeve, ndriçimi dhe gjelbërimi, furnizimi me ujë dhe kanalizimet, ujitja dhe kullimi) regjistruan një vlerë prej rreth 4.5 miliardë lekësh, në rritje me rreth 26.1% në terma vjetorë. Rreth 88.2% e të ardhurave nga tarifat për shërbimet publike u mblodhën nga tarifa e pastrimit dhe higjienës (dhe rreth 50% e tyre në Bashkinë e Tiranës). Të ardhurat nga tarifa e ndriçimit publik regjistruan një nivel prej rreth 283.9 milionë lekësh, duke përfaqësuar rreth 6.3% ndaj totalit nga tarifat e shërbimeve publike.

Të ardhurat nga tarifa për shërbimin e ujitjes dhe të kullimit regjistruan shifra relativisht modeste dhe janë grumbulluar nga bashkitë Elbasan, Lezhë, Roskovec, Divjakë dhe Lushnjë. Paraprakisht, mund të thuhet se ka marzhe përmirësimi të mbledhjes së kësaj tarife, sidomos në ato bashki ku toka bujqësore nën juridiksion ka nevojë për shërbime të ujitjes dhe kullimit.

Tarifa për zënien dhe përdorimin e hapësirës publike dhe të fasadave gjithashtu ka shënuar një rritje të konsiderueshme në periudhën në analizë duke shënuar një vlerë prej 1.3 miliardë lekësh në 2018, nga 640 milionë lekë të mbledhura në 2017.

Transferta nga pushteti qendror u rrit më 2018

Në vitin 2018, bashkitë përftuan rreth 23.6 miliardë lekë në total në trajtën e transfertës së pakushtëzuar (së bashku me transfertën specifike), në rritje me rreth 7.5% krahasuar me vitin e mëparshëm. Norma e rritjes së transfertës së pakushtëzuar dhe specifike duket të jetë moderuar në mënyrë progresive nga viti 2016 në vitin 2018, si pasojë e shuarjes së efektit bazë të rritjes nga transferta specifike.

Për vitin 2019, të hyrat nga transferta e pakushtëzuar dhe sektoriale pritet të jenë rreth 24.5 miliardë lekë, rreth 3.8% më e lartë krahasuar me vitin 2018. Në buxhetet vendore, rreth 15.5 miliardë lekë do të alokohen në trajtën e transfertës së pakushtëzuar të përgjithshme dhe rreth 8.8 miliardë lekë në trajtën e transfertës së pakushtëzuar sektoriale (për funksionet e reja të transferuara në vitin 2016)./Monitor/