Dëmet nga tërmeti 985 milionë euro. Ulet ndjeshëm pritshmëria për rritjen ekonomike

Ashtu siç ishte deklaruar më parë efekti i tërmetit të 26 nëntorit të vitit të shkuar është rreth 1 miliardë euro. Raporti i vlerësimit të nevojës pas fatkeqësisë i hartuar me ndihmën e Kombeve të Bashkuara, Banka Botërore, Bashkimi Europian dhe Këshilli i Ministrave zbuloi këtë të mërkurë shifrat. Në total efekti i fatkeqësisë vlerësohen t se është sa 6.4 për qind e Prodhimit të Brendshëm Bruto(PBB) ndërsa në humbje 1.1 për qind e PBB çka në total e çon shifrën 7.5 për qind e PBB. Një tjetër element që nënvizon raporti është ai i efektit të kësaj fatkeqësie tek ngadalësimi i rritjes ekonomike e cila pritet që në vitin 2019 të ketë qenë 2.3 për qind nga 2.7 që e deklaroi më herët qeveria ndërsa për vitin 2020 i njëjti raport parashikon një rritje 3.2 për qind nga 4.1 që është në buxhet.

“Vlerësimi tregon se në total efekti i fatkeqësisë në 11 bashki llogaritet rreth 985.1 milion euro apo 121.21 miliardë lekë nga të cilat 843 milionë euro 103.84 miliardë lekë përfaqëson vlerën e aseteve fizike të shkatërruara dhe 141.2 milionë euro 17.37 miliardë lekë referuar humbjeve. Shumica e dëmeve janë regjistruar në sektorin e Strehimit (78.5%) ndjekur nga sektori prodhues me 8.4 për qind dhe edukimi me 7.5 për qind. Sa i takon humbjeve në sektorin prodhues llogaritet më i larti me 56.4 për qind ndërsa në strehim 24.1 për qind dhe mbrojtje civile dhe reduktim i riskut të 9.4 për qind.

Sa i takon pronësisë në efekte në total 76.5 për qind janë privat dhe 23.5 për qind janë publike, sektorët e strehimit dhe prodhimit përbëjnë më së shumti infrastrukturën private kurse sektorët e tjerë përgjithësisht janë në pronësi publike. E njëjta situatë aplikohet dhe për humbjet. Në lidhje me shpërndarjen gjeografike të dëmeve dhe humbjes bashkia e Durrësit ishte e prekura më rëndë 303.8 milionë euro ap[o 32.4 për qind e totalit të dëmit si dhe humbjes ndjekur nga Tirana me 284.3 milionë euro apo 30 pr qind ndërsa e treta Kruja me 84.2 milionë euro apo 9 për qind”. 

Dëmet makro-ekonomike, rritja pritet të ngadësohet 2.4% në 2019-n dhe 3.2% në 2020

Tërmeti vlerësohet të ketë shkaktuar efekte që janë ekuivalente me 6.4% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) në dëme dhe në 1.1% të PBB-së në humbje. Dëmet arrijnë në 26.4% të formimit të kapitalit fiks bruto që tregon një aftësi të kufizuar të Shqipërisë për të arritur rikonstruksion të plotë brenda një afati të shkurtër dhe të mesëm. Për sa i përket humbjeve, sektorët ekonomikë më të goditur ishin turizmi dhe pasuritë e paluajtshme, por dëme të konsiderueshme u shkaktuan gjithashtu në arsim, shëndetësi, infrastrukturë publike, prodhim dhe tregti dhe bujqësi.

Si rezultat i tërmetit, rritja reale e PBB-së gjatë vitit 2019 dhe 2020 vlerësohet të jetë më e ulët me efektet e humbjes së kapacitetit që kufizojnë rritjen gjatë periudhës afatmesme. Si rezultat, ekonomia shqiptare parashikohet të rritet me rreth 2.4% të parashikuar në vitin 2019, dhe 3.2% në vitin 2020 nga një bazë fillestare para tërmetit vlerësohet rritje prej 2.9% dhe 3.5%, respektivisht.

Tërmeti gjithashtu pritet të sjellë probleme të mëtejshme në financat publike: deficiti fiskal vlerësohet të jetë më i lartë për 0.7 për qind të PBB-së. Deficiti tregtar dhe deficiti i llogarisë rrjedhëse (CAD) pritet të përkeqësohen gjithashtu. CAD pritet të zgjerohet me rreth 0.2% të PBB-së, duke u rritur nga një parashikim fillestar para-tërmeti prej 7.1% në 7.3% të PBB-së në vitin 2020.

Megjithëse aktiviteti ekonomik ka të ngjarë të ngadalësohet dhe deficiti mund të rritet më tej si rezultat i tërmetit, disponueshmëria e burimeve të granteve për rindërtim do të ndihmonte në përshpejtimin e rimëkëmbjes ekonomike dhe zbutjen e efekteve negative të tërmetit në financat publike.

Gjetjet kryesore

Më poshtë është një përmbledhje e gjetjeve kryesore të PDNA, të paraqitura sipas sektorëve.

Arsimi: Dëmet u raportuan në 321 institucione arsimore në 11 komunat e prekura, duke përfaqësuar 24% të të gjitha institucioneve arsimore. Bashkitë e Tiranës dhe Durrësit kanë pjesën më të lartë të dëmeve, përkatësisht me 55% dhe 21%. Për më tepër, humbjet vlerësohen në 8.76 milion EUR (1.08 miliardë lekë).

Shëndetësia: 36 objekte shëndetësore (8% e totalit në 11 komuna) janë dëmtuar pjesërisht ose plotësisht, nga të cilat 22 janë institucione të kujdesit shëndetësor parësor. Pati dëmtime në tre spitale rajonalë, nëntë spitale universitare, dy spitale komunale, dhjetë qendra shëndetësore dhe 12 qendra shëndetësore. Janë raportuar humbje prej 1.91 milion EUR (235.0 milion lekë), kryesisht të lidhura me shërbimet mjekësore falas gjatë periudhës së urgjencës.

Strehimi: Gjithsej 11.490 njësi strehimi u kategorizuan si plotësisht të shkatërruara ose prishura dhe do të duhet të rindërtohen, ndërsa një shtesë 83,745 njësi strehimi u dëmtuan pjesërisht ose lehtë, duke pasur nevojë për riparim dhe riparim. Në përgjithësi, 18% e njësive totale të banesave janë prekur. Humbjet e regjistruara prej 34 milion eurosh (4.17 miliardë lekë) janë shpenzime që lidhen me heqjen e mbeturinave, shpenzime që mbulojnë strehimin e përkohshëm (hotele dhe tenda), dhe subvencione me qira, por edhe humbje të qirasë që nuk janë marrë nga pronarët e shtëpive.

Infrastruktura: Nga dëmi dhe humbja totale në këtë sektor, që kap vlerën e 33,42 milion EUR (4.11 miliardë lekë), një e treta ishte në bashkinë e Durrësit. Ndërtesat qeveritare dhe infrastruktura e komunitetit u prekën veçanërisht. Ka pasur dëme në dy argjinaturat e lumenjve, një digë, 42 ndërtesa komunale, një burg dhe 33 ndërtesa zyrash. Humbjet totale të të gjithë nënsektorëve arrijnë në 3.01 milion EUR (370.4 milion lekë).

Biznesi: Në sektorin e biznesit dhe punësimit, 714 biznese (8% e totalit të bizneseve) u dëmtuan dhe, si pasojë, aktivitetet e tyre gjithashtu u prekën. Një total prej 438 punonjësish nga 56 biznese prodhuese zyrtare humbën përkohësisht punën e tyre, ashtu si dhe 79 të punësuar nga 124 biznese zyrtare në industrinë e tregtisë. Humbja e vlerësuar e të ardhurave është 1.93 milion EUR (0.24 miliardë lekë). Në nënsektorin e Turizmit ka pasur dëme në 18 akomodime publike dhe private në Durrës, dhe në 42 objekte ushqimore dhe pije kryesisht në Durrës. Nga të gjitha humbjet në turizëm, 97% është për shkak të rënies së parashikuar të vizitorëve të huaj nga viti 2020 deri në vitin 2022. Në nënsektorin e Trashëgimisë Kulturore, dy muze kombëtar dhe tre muze lokal u klasifikuan si të pasigurt dhe janë akoma të mbyllura për publikun, ndërsa 23 monumente dhe site shtesë u klasifikuan si rrezik të lartë dhe 30 monumente të tjera si rrezik mesatar. Dëmet në nënsektorin e Bujqësisë ishin të vogla dhe lidhen me inputet dhe pajisjet bujqësore. Pati dëmtime në argjinaturat dhe stacionet e kullimit të ujit në Durrës dhe Lezhë, si dhe në Institutin për Sigurinë e Ushqimit dhe ndërtesën e Veterinarisë.

Dëmet e mbrojtjes sociale nuk raportohen nën këtë sektor, pasi ato përfshihen ose nën infrastrukturën e komunitetit ose ndërtesat publike në sektorin e Infrastrukturës. Humbjet kryesisht i referohen qeverisjes, koordinimit dhe menaxhimit të fatkeqësive, si dhe referime, këshillime psiko-sociale dhe shërbime të kujdesit shoqëror, të cilat vlerësohen në 623.5 mijë EUR (76.7 milion lekë), me çka 1/3 janë publike dhe 2/3 janë private.

Mbrojtja civile dhe zvogëlimi i rrezikut nga katastrofat: Janë dëmtuar 57 ndërtesa nga Ministria e Mbrojtjes, duhej të prishej një stacion zjarrfikës, duheshin dëmtuar pjesërisht dy ndërtesa të Shërbimit Gjeologjik Shqiptar, tetë stacione monitorimi nga Instituti i Gjeoshkencave, Energjisë, Ujit dhe Mjedisit (IGEWE) u dëmtuan pak, gjashtë ndërtesa nga Drejtoria e Përgjithshme e Rezervave të Shtetit u dëmtuan gjithashtu pak, dhe shtatë ndërtesa shtesë u dëmtuan përtej riparimit. Dëmet u vlerësuan në 8.75 milion EUR (1,076 milion lekë) dhe 13.21 milion EUR (1.625 milion lekë) për humbje.

Tërmeti

Sipas Institutit Shqiptar të Gjeofizikës, Ujit dhe Energjisë më 26 Nëntor 2019 në 03:54, një tërmet shkatërrues, me një magnitudë 6.3 në shkallën Rihter në një thellësi prej 38 km, goditi vendin.

Epiqendra ishte 22 km nga Durrësi dhe 30 km nga Tirana, ku kanë ndodhur shumica e tërmeteve më të mëdha të regjistruara historikisht, në kufirin konvergjent midis Pllakës Euroaziane dhe Pllakës së Adriatikut.

Si rezultat i katastrofës, gjithsej 202,291 njerëz u prekën në vend, 47.263 direkt, dhe 155,029 indirekt. Tërmeti shkaktoi 51 vdekje dhe plagosi të paktën 913 njerëz. Për më tepër, deri në 17,000 njerëz u shpërngulën për shkak të humbjes së shtëpive të tyre. Në përgjithësi, të intervistuarit e parë shpëtuan 48 njerëz nga shtëpitë e shembura.

Tërmeti është përshkruar nga autoritetet kombëtare si më i forti që goditi Shqipërinë në 30 vjet. Ajo shkaktoi dëme të mëdha në 11 bashki, përfshirë dy bashkitë më të populluara, të urbanizuara dhe të zhvilluara (Tiranë dhe Durrës). Bashkitë më të prekura ishin: Shijak, Durrësi, Kruja, Tirana, Kamza, Kavaja, Kurbin dhe Lezha.

Më 6 dhjetor, Qeveria e Shqipërisë kërkoi mbështetje nga Bashkimi Evropian, Kombet e Bashkuara dhe Banka Botërore për të ndërmarrë një Vlerësim të plotë dhe gjithëpërfshirës të nevojave pas katastrofës (PDNA) për të identifikuar dëmet, humbjet dhe nevojat e rimëkëmbjes që vijnë nga tërmeti. Partnerët trepalësh ofruan mbështetje financiare dhe teknike për të kryer vlerësimin përveç burimeve që qeveria i vuri në dispozicion. Procesi i vlerësimit filloi në 16 dhjetor 2019 dhe përfundoi deri më 30 Janar 2020, duke zgjatur pothuajse shtatë javë./Monitor/