Festivali i Kanës, nën hijen e luftës

Mbrëmjen e së martës u hap në Kanë edicioni i 75-të i Festivalit më të rëndësishëm të filmit në Evropë, pa pjesëmarrje nga Rusia dhe me një video-mesazh nga Presidenti i Ukrainës, Volodymyr Zelensky.

Aktorja Julianne Moore hapi festivalin e 75-të të filmit në Kanë të Francës. Filmi i parë që u shfaq mbrëmjen e së martës ishte “Coupez!”. Gjatë ceremonisë së hapjes, presidenti i Ukrainës Volodymyr Zelensky iu drejtua mysafirëve të festivalit të filmit përmes një mesazhi në video ku bëri një krahasim me filmin e Charlie Chaplin “Diktatori i Madh” për t’i bërë thirrje kinemasë që të mos “heshtet” përballë sulmit rus ndaj Ukrainës. Zelenski pyeti:

“A do të heshtë kinemaja apo do të flasë për të? Nëse ka një diktator, nëse ka një luftë për liri, gjithçka varet përsëri nga kohezioni ynë.”

Kana është festivali më i rëndësishëm i filmit në Evropë. Dhe ai është i tillë, edhe glamuroz edhe me mesazh politik. Por në kohë lufte në Evropë, ky pretendim ka potencial për konflikt. Drejtori artistik, Thierry Frémaux, kishte njoftuar qysh herët se nuk dëshironte të priste asnjë delegacion zyrtar rus në edicionin e 75-të. Megjithatë, Frémaux rezervoi të drejtën për të përfshirë në program kineastët rusë.

Regjisori rus, Kirill Serebrennikov, tashmë është ftuar në garë me filmin e tij “Gruaja e Çajkovskit”. Frémaux argumentoi se ai nuk kishte marrë asnjë financim nga shteti rus. Serebrennikovi është në Kanë për herë të tretë. Rusi, i cili në Rusi ka qenë dy vjet nën arrest shtëpiak, tani jeton në Gjermani. Filmi tregon një episod biografik nga jeta e kompozitorit rus me famë botërore, Pjotr Çajkovski, i cili, për të fshehur homoseksualitetin e tij, u martua me një grua të re që ra në dashuri me të, duke e zhytur në një tragjedi.

Në Festivalin e 75-të të Filmit, “Gruaja e Çajkovskit” konkurron me 20 filma të tjerë, vetëm katër prej tyre me regjisore gra. Regjisorja Rebecca Hall, e cila është anëtare e jurisë, tha se nuk sheh ende asnjë barazi mes gjinive dhe pakicave në industrinë e filmit. “Mendoja se kemi bërë përparim, por siç duket ende nuk është bërë”, tha Rebecca Hall. Kolegu i saj i jurisë, Jeff Nichols, parashikon se çështje të tilla si perspektiva e pakicave mund të bëhen objekt diskutimi ndër anëtarët e jurisë.

Fituesi i Oskarit, Forest Whitaker, i cili po prezanton në Kanë filmin e prodhuar nga ai “Për hir të paqes”, tha se duheshin mbledhur fonde për realizimin e filmave me më shumë diversitet. Në filmin e tij ai rrëfen historinë e një gruaje të re në Sudanin e Jugut që përpiqet të sjellë paqe mes grupeve armiqësore. Në Kanë Whitaker merr Palmën e Nderit. Në juri është edhe regjisori iranian, Asghar Farhadi, i cili, do të përballet së shpejti në Iran me një padi për të drejtën e autorit. Një ish-studente e akuzon se ai i ka vjedhur idenë për filmin e tij “A Hero” – i cili u nderua me një çmim në Kanë vitin e kaluar. Studentja thotë se ai e ka marrë idenë nga një film dokumentar i saj.

Fituesi i dyfishtë i çmimit Oskar e ka kundërshtuar këtë në ditën e hapjes në Kanë. Historia bazohet në një ngjarje të vërtetë që është raportuar nga shumë media – dhe për këtë arsye nuk mbulohet nga e drejta e autorit: “Një ngjarje që ka ndodhur i përket domenit publik”.

Kanadezi David Cronenberg, vjen me filmin “Krimet e së Ardhmes”, ku luajnë Léa Seydoux, Viggo Mortensen dhe Kristen Stewart. “Crimes of the Future” është një film horror fantastiko-shkencor i vendosur në një botë të ardhshme ku teknologjia e avancuar mund të ndryshojë përbërjen biologjike të njerëzve.

Ndër fituesit e tjerë të mëparshëm janë edhe vëllezërit belgë, Jean-Pierre dhe Luc Dardenne, regjisori suedez, Ruben Östlund, regjisorin japonez, Hirokazu Kore-Eda, i cili mori Palmën e Artë 2018 dhe rumuni, Cristian Mungiu. Edhe regjisori koreano-jugor Park Chan-wook ka marrë dy herë çmim në Kanë. Në këtë festival ai vjen me thrillerin “Vendimi për t’u larguar”. “Armageddon Time”, filmi i amerikanit James Grey trajton një episod nga fushata zgjedhore e ish- presidentit Ronald Reagan, ku ka gisht edhe familja Trump. Në rolet kryesore janë Anne Hathaway dhe Anthony Hopkins. Regjisori është ftuar tashmë pesë herë në Kanë, por deri më tani ka dalë gjithmonë duarbosh nga gara.

Horror dhe glamurozitet në Kanë

Filmi hapës (jashtë konkurrencës) “Coupez!” nga regjisori Michel Hazanavicius është një komedi me zombie. “Cut!” është titulli i përkthyer, një lojë fjalësh mes zanatit të kineastit dhe vampirizmit. Në fakt, filmi titullohej “Z (comme Z)”. Por, duke qenë se ky emër të kujton simbolin Z të përdorur nga Rusia në luftën e Ukrainës, filmi u riemërua.

I frikshëm është edhe thrilleri “Holy Spider” i regjisorit iranian Ali Abbasi: Një burrë i njohur si “vrasësi merimangë” në qytetin e shenjtë iranian të Mashhadit vret prostituta si mision hyjnor.

Kanës nuk i mungojnë këtë herë yjet e Hollywoodit: Tom Cruise, që luan rolin kryesor në premierën jashtë garës të vazhdimit të filmit kult “Top Gun”. 36 vjet, pas filmit të parë, filmi i dytë është xhiruar në Côte d’ Azure. Jashtë konkurrencës është edhe filmi “Elvis” i regjisorit australian Baz Luhrmann, për mbretin e Rock’n’Roll-it, të cilin e interpreton aktori amerikan, Austin Butler, ndërsa menaxherin e tij e luan një tjetër legjendë e Hollywoodit, Tom Hanks.

Evropa dhe historia e saj e migracionit

Nuk mund të mos vërehet se kontinenti afrikan nuk është i përfaqësuar asfare. Së paku disa regjisorë i përkushtohen temave që lidhen me kolonializmin, migrimin dhe racizmin. Me “Tori und Lokita” vëllezërit belgë Dardenne tregojnë një dramë për dy të rinj emigrantë nga kontinenti afrikan. Rolet kryesore i luajnë Joely Mbundu dhe Pablo Schils.

Në “Mother and Son”, regjisorja franceze Lèonor Serraille tregon historinë e Rose dhe dy djemve të saj, Ernest dhe Jean, të cilët emigruan nga Bregu i Fildishtë në Paris, në vitin 1986. Filmi ndjek familjen deri në vitin 2010. Ai tregon se ata rriten së bashku, por se dikur duhet të ndahen. Vepra e video-artistit katalanas Albert Serra “Pacification – Tourment sur les iles” zhvillohet në Polinezinë Franceze dhe fokusohet në konfliktet midis establishmentit francez dhe popullsisë vendase.

Hyrja e Christian Mungiu në garën kryesore është interesante për të kuptuar racizmin: Drama e tij “RMN” flet për një fshat në Transilvani. Pas fluksit të migrantëve të huaj, fshati pushtohet nga paragjykimet raciste. Përhapet një përzierje shqetësuese mes frikës, zhgënjimeve, konflikteve dhe pasionesh.

Filmat ukrainas dhe bojkoti ndaj Rusisë

Në fillim të marsit, festivali i filmit njoftoi se do të ndalonte pjesëmarrjen e delegacioneve ruse nëse sulmi rus nuk ndalohej në kushte që kënaqnin popullin ukrainas. Dhe në të vërtetë, asnjë përfaqësues zyrtar rus, asnjë kineast rus dhe asnjë kritik apo gazetar rus nuk është ftuar këtë vit. Fakti që Kirill Serebrennikovi, i cili jeton në Gjermani, tani përfaqësohet në konkurs, e zbut shumë pak këtë qëndrim të ashpër.

Kritiku më i famshëm rus, Andrej Plakhov, nga Lviv, ra viktimë e kësaj politike. Megjithatë, ai ka reaguar i përmabjtur: “Ndoshta vërtet duhet të kuptojmë se si është të jesh qytetar i një vendi agresor”, ka shkruar ai në një deklaratë publike në faqen e tij në Facebook.

Megjithatë, jo të gjithë në Ukrainë ndajnë politikën e “tolerancës zero” ndaj çdo gjëje ruse: Sergei Loznitsa, ndoshta regjisori më i njohur në Ukrainë, ishte shprehur në mars kundër bojkotit të përgjithshëm të filmave rusë: “Ajo që po ndodh është e tmerrshme,” tha ai në një intervistë për revistën “Variety”. “U bëj thirrje të gjithëve që të mos bien në çmenduri. Ne nuk duhet t’i gjykojmë njerëzit nga pasaportat e tyre, por nga veprimet e tyre.” Ky pozicion i solli Loznitsas një përjashtim nga Akademia Kombëtare e Filmit e Ukrainës, e cila u themelua në vitin 2017. Në Kanë, filmi i tij “Historia natyrore e shkatërrimit” shfaqet në një program special jashtë konkurrencës.

Regjisori Mantas Kvedaravičius xhiroi një dokumentar për Mariupolin në vitin 2014, por ai nuk mundi ta përfundonte vazhdimin e dokumentarit. Ai u vra nga armët ruse në Ukrainë në vitin 2022.

Xhirimet në pjesën e përparme

Në Kanë do të shfaqet edhe filmi “Mariupolis 2” i Mantas Kvedaravičius. Drejtori lituanez u vra nga ushtria ruse në Mariupol në prill. E fejuara e tij Hanna Bilobrova, e cila ishte aty me të, mundi të siguronte materialin e xhiruar. Së bashku me redaktoren e Mantas Kvedaravičius, Dounia Sichov, u krijua një dëshmi rrëqethëse dhe shumë aktuale. Festivali njoftoi se ishte absolutisht thelbësore të prezantohej “Mariupolis 2” në Kanë. Kjo është arsyeja pse filmi u shtua më pas në program. Premiera e tij është më 19 maj.

Në një nga programet anësore të festivalit, “Un Certain Regard” (“Një pamje speciale”), po tërhqe vëmendjen një tjetër film: “Butterfly Visions” nga regjisori i ri ukrainas Maksim Nakonechnyi. Filmi, i përfunduar para luftës, tregon një “histori surreale të një luftëtareje, pilotes Lilja, e cila, pasi ka rënë rob lufte, përpiqet dëshpërimisht t’i kthehet jetës së saj normale”, thotë regjisori. “Fatkeqësisht, filmi im ishte ndoshta një parandjenjë e luftës”, thotë Maksim Nakonechnyi. Ai është në front që nga fillimi i pushtimit rus – me një armë dhe një kamera. Prej kësaj do të dalë një film dokumentar, thotë ai./DW/