Hajdutët bëjnë namin nëpër vendet arkeologjike në Shqipëri: “Gërmojnë gjithandej, kërkojnë flori…”

Copëza qeramike të shpërndara nëpër tokë në qytetin e lashtë në juglindje të Shqipërisë, zonë ku hajdutët bëjnë namin në kërkim të sendeve që do t’ju shesin tregtarëve ndërkombëtarë. Gjuetarët e paligjshëm të thesarit operojnë pothuajse të paprekur në Shqipëri dhe shkaktojnë zemërim tek arkeologët sepse vjedhin sende të paçmueshme të trashëgimisë kombëtare që ushqejnë tregun e zi global.

Qeveria thotë se po punon në masat për mbrojtjen e zonave të kërcënuara, por për momentin pa sukses edhe pse largimi i artefakteve arkeologjike është krim, ashtu si në shtetet tjera.

Tani e mbuluar me bimë të egra, rajoni te Korça dikur ishte qyteti, Hija e Korbit!  

Gërmojnë gjithandej

Në zonën e vendosur buzë një shpati, vitet e fundit hajdutët e armatosur po bëjnë kërdinë me lopata dhe fadroma në kërkim të metaleve të rralla dhe artefakteve.

“Ka njerëz nga të rajonet që ia mësyjnë këtyre vendeve,” thotë 60 vjeçari Axhem Lageshtari, banor i zonës duke shtuar:

“Gërmojnë gjithandej. Shpresojnë të gjejnë flori, argjend ose sende tjera të çmuara.”

Zona është bërë e njohur pasi në vitin 1980 u gjetën më shumë 600 monedha argjendi, duke përfshirë këtu edhe disa që datojnë nga koha e Aleksandrit Madh.

Ekspertët janë shprehur për Agjencinë e lajmeve AFP se gërmimet ilegale janë zbuluar gati në çdo vend të rëndësishëm arkeologjik në rajon, nekropolë historik, kështjella dhe gërmadha tjera që datojnë nga epoka e bronzit deri te mesjeta e hershme.

“Problemi është shqetësues në veçanti në Hijen e Korbit, qytetit të rëndësishëm arkeologjik të cilin ende nuk e kanë hulumtuar arkeologët,” ankohet Rovena Kurti, udhëheqësja e departamentit të parahistorisë në Institutin për arkeologji në Tiranë.

“Ata dëmtojnë vendin arkeologjik dhe vjedhin trashëgiminë,” shton Kurti.

“Pafuqi”

Shpesh dëmtohen të dhënat shkencore dhe hiqen sendet nga konteksti i tyre vendor që është i nevojshëm për ekspertët, për të kuptuar historinë e lokacionit,” sqaron Cecile Oberweiler, ish-drejtuesja e misionit francezo-shqiptar në Korçë.

Në verilindje të kryeqytetit, Tiranë, janë dëmtuar mbetjet e kishës nga shekulli XI ose XII. Kisha e Virgjëreshës së Bekuar Mari duhet të ishte e mbrojtur si monument kulture, por kjo nuk ka penguar hajdutët të bëjnë namin në këtë zonë.

“Mund t’i mveshim çfarëdo lloj emri, por kjo është gërmadhë të cilin e vjedhin,” tha arkeologu Skender Muçaj.

Plaçkitja e këtij vendi arkeologjik ishte e dhimbshme për vendasen Nori Braja. “Çdo të marte vij të lutem Virgjëreshës Mari. Ka shpëtuar jetën e djalit tim të sëmurë, por unë nuk munda ta shpëtoj vendin arkeologjik,” tha për AFP, 80 vjeçarja Braja me lot në sy duke shtuar se shpreson që plaçkitësit do ti përndjekë fatkeqësia.

Ekspertët paralajmëron se ligjërisht nuk po merret sa duhet për të ndaluar plaçkitjen. Ministria shqiptare e Kulturës tha për AFP se po bëhen përpjekje për të luftuar “tregtinë e paligjshme të vlerave kulturore”, që përfshijnë edhe Planin kombëtarë të veprimit i cili është prezantuar në vitin 2018 së bashku iniciativat për një koordinim më të mirë me organizatat ndërkombëtare.

“Mbyllja e syve” 

Nuk ekizstojnë vlerësime zyrtare të vlerës së tregut të sendeve të vjedhura nga Shqipëria. Por hulumtuesit janë të sigurt se disa artefakte kanë mbërritur në duart e tregtarëve ndërkombëtarë dhe janë shitur në ankande, muze dhe koleksione private jashtë vendit.

“Kjo është beteja që Shqipëria nuk mund ta bëjë e vetme, përgjegjësia është edhe tek pushtetet e vendeve tjera që mbyllin sytë kur sendet ekspozohen në muzetë e tyre,” tha arkeologu dhe historiani i artit, Neritan Ceka.

Akuza e para pak kohëve për komplot të fshehjes së origjinës së thesarit  arkeologjik kundër Jean-Luca Martinez, ish-shef në Louvren parisiene, theksoj përmasat e tregtisë ilegale të sendeve antike. Arkeologu francez, Pascal Darcque tha se problemi është përhapur gjerësisht dhe se muzetë shpesh nuk kuptojnë seriozisht procesin e verifikimit për shitje dhe origjinën e tyre.

“Shitja e tyre duhet bllokuar, e nëse mund të vërtetohet origjina e tyre, ai send duhet të kthehet,” thotë Darcque.