Harrojeni luftën tregtare. Kina tashmë është në krizë

Edhe nëse ekonomia e dytë më e madhe në botë, Kina, do të zgjidhë ngadalësimin aktual të ekonomisë, ajo do të mbetet e zhytur në një rënie të mëtejshme, kryesisht për shkak të borxheve

Edhe një herë, investitorë të ndryshëm në botë po e kthejnë shikimin drejt Kinës. Dhe kanë arsye për ta bërë këtë, shkruan Michael Schuman për Bloomberg. Rritja ekonomike në tremujorin e tretë arriti në 6.5%, niveli më i ulët krahasuar edhe me vitet e krizës financiare 2008-‘09. Për herë të parë në më shumë se dy dekada, blerjet e makinave shënuan rënie vitin e kaluar.

Shqetësimi i kompanisë Apple Inc. në fillim të janarit se shitjet e iPhone-ve në Kinë shënuan rënie, ishte një paralajmërim për mbarë botën, në lidhje me faktin sesi ngadalësimi i ekonomisë kineze do të ndikonte në zvogëlimin e rritjes globale dhe fitimeve të korporatave. Vendasit e kishin kuptuar këtë gjë pak kohë më parë. Edhe pas një rritje të kohëve të fundit, tregu i bursës në Shangai është ende në nivele të ulëta, sidomos krahasuar me nivelet më të larta të 2018-s.

Parashikimi nuk duket premtues. Tarifat për eksportet kineze në SHBA, të vendosura nga Presidenti Donald Trump, po ndikojnë negativisht në fabrikat e vendit. Rënia e fortë dhe e papritur e importeve në dhjetor të vitit të kaluar sinjalizonte se sa shpejt kjo ekonomi po ngadalësohej. Kjo e detyroi Pekinin që të ulë vëllimin dhe të negociojë me Uashingtonin për të lehtësuar konfliktin. Nëse arrihet një marrëveshje tregtare, investitorët mund të qetësohen disi dhe ndoshta edhe situata ekonomike të përmirësohet, të paktën përkohësisht. Gjithsesi kjo nuk do t’u japë fund problemeve të Kinës. Edhe pse tarifat janë një prej problemeve më të rëndësishme, problemet reale kanë lidhje me strukturën financiare të Kinës.

Ajo që ndoshta nuk është vënë re nga shumëkush është fakti se Kina është tashmë në krizë. Ky nuk është një rast i ngjashëm me kolapsin e SHBA-së në vitin 2008, apo mosmarrëveshjet e egra të ekonomive aziatike të vitit 1997. Megjithatë, është një krizë që i ka të gjithë elementet e tjera, banka në vështirësi dhe kompani të falimentuara. Duke qenë se kinezët dallojnë për modelin e tyre të kapitalizmit shtetëror si “socializëm me karakteristika kineze”, atëherë kriza mund të cilësohet si “krizë financiare me karakteristika kineze”.

Ajo nuk ka të bëjë vetëm me ngadalësimin aktual të rritjes ekonomike. Kriza ka nisur pak kohë më parë dhe sipas parashikimeve nuk pritet të përfundojnë së shpejti. Mënyra sesi do të zgjidhet apo nuk do të zgjidhet do të ketë pasoja më të mëdha sesa thjesht disa tremujorë rritje të dobët ekonomike. Kriza ka të bëjë me të ardhmen ekonomike të Kinës dhe nëse ajo mund të menaxhojë transformimin strukturor të nevojshëm për të nxitur ekonominë që të ecë në hapat e vendeve më të përparuara të botës. Ajo do të përcaktojë nëse Kina do të jetë një shtyllë e rritjes globale apo një kërcënim për stabilitetin financiar botëror.

Në pamje të parë, ideja se Kina është në një krizë mund të tingëllojë qesharake për disa. Rritja, edhe pse e zvogëluar, mbetet relativisht e fortë, gjithmonë nëse marrin të mirëqena shifrat e publikuara nga qeveria kineze. Bankat dhe kompani të ndryshme nuk po përballen me vështirësi në shkallë masive. Madje yuan-i kinez ka treguar edhe shenja rimëkëmbjeje në ditët e fundit.
Teksa ankthi mbi përkeqësimin e ekonomisë kineze po rritet, situata në Kinë nuk duket aq e errët sa ç’është zakonisht ajo që shoqëron trazirat financiare.

Krizë? Çfarë krize?

Kina ndoshta nuk mund të përballet kurrë me situatën tejet të vështirë që përjetoi Wall Street në vitin 2008. Kjo “krizë financiare me karakteristika kineze” nuk po ndjek të njëjtin kurs si shumica e krizave të tjera. Në vend të një shpërthimi krejt të papritur që shkatërron bankat dhe mbyll vendet e punës, versioni i Kinës është duke lëvizur kaq ngadalë, saqë mund të jetë e vështirë të dallohet. Megjithatë, në fund të fundit, kostoja dhe dhimbja do të jenë të ngjashme ose ndoshta edhe më të këqija se ajo e krizave tradicionale.

Disa vite më parë, disa mbikëqyrës të ecurisë së ekonomisë kineze parashikuan se ekonomia do të binte në një kolaps si ai i vitit 2008. Të gjitha shenjat ishin paralajmëruese të një katastrofe të mundshme, flluska e shtëpive, kapacitet i tepërt nga industritë e çelikut e deri tek ato të paneleve diellore. Por më shqetësuesja nga të gjitha është rritja e borxhit të përmasave të mëdha. Borxhi i përgjithshëm, në krahasim me prodhimin kombëtar, u rrit në 253% në mesin e vitit 2018, nga vetëm 140% një dekadë më parë, sipas Bankës për Marrëveshjet Ndërkombëtare.

Që prej viteve 1990, asnjë ekonomi e vendeve në zhvillim nuk ka pasur rritje të jashtëzakonshme të borxhit dhe të ketë arritur të shpëtojë nga ndonjë fatkeqësi financiare. Kina do të duhet të sfidojë historinë për të shmangur një fatkeqësi të borxhit. Të shumtë kanë qenë mbikëqyrësit që kanë vëzhguar dhe pritur momentin e Lehman Brothers të Kinës, por ai nuk erdhi kurrë dhe madje disa analistë mendojnë se ai nuk do të vijë kurrë. Kina është shumë e madhe për të dështuar.

Qeveria kineze ka kaq shumë mënyra kontrolli mbi bankat, korporatat e mëdha dhe flukset e kapitalit, saqë ajo është në gjendje të shtypë llojin e krizës të cilën një ekonomi më liberale nuk mund ta parandalojë. Kjo superfuqi u shfaq në vitin 2015, pas një shpërthimi të flluskës së tregut të aksioneve, të nxitur nga huadhënia e lartë dhe papërshtatshmëria burokratike. Paratë dolën jashtë vendit, ndërsa monedha vendase u dobësua. Ajo çfarë me shumë mundësi do të kishte çuar në nivele të ulëta ekonomitë e vendeve të tjera në zhvillim, ishte thjesht një ditë tjetër pune për burokratët e fuqishëm të Kinës. Qeveria kineze organizoi një plan shpëtimi të tregut të aksioneve dhe frenoi daljet e kapitalit jashtë vendit. Kriza u shmang.

Kjo qasje është forma më përfaqësuese e strategjisë së përgjithshme të Pekinit ndaj problemit të saj në lidhje me borxhin. Qeveria, e fiksuar nga stabiliteti social, po bën të pamundurën që të mos lejojë që bomba e borxhit të shpërthejë. “Kriza financiare me karakteristika kineze” po i shkakton ekonomisë të njëjtat dëme. Ashtu si në çdo krizë borxhi, gjendja e bankave të Kinës po rrezikohet ndjeshëm. Megjithëse sipas qeverisë, edhe pse huatë me probleme arritën zyrtarisht në nivelin e tyre më të lartë të 2018-s, njëkohësisht më i larti i më shumë se një dekade, ato gjithsesi vazhdojnë të mbeten në më pak se 2% e totalit të papaguar.

Pothuajse, asnjë nuk i beson shifra të tilla. Charlene Chu, një prej anëtareve më të rëndësishme të qendrës kërkimore, Autonomous Research, dhe një nga ekspertet kryesore të kredive me probleme të Kinës, vlerëson se 24% e totalit të kredisë, me vlerë rreth 8.5 trilionë dollarë, kanë shkuar dëm. Shifra mund të duket shumë e lartë, por në rënien e vitit 1997, kreditë me probleme në Indonezi, Korenë e Jugut dhe Tajlandë përbënin rreth një të tretën e totalit të kredive të tyre. Siç ndodh shpeshherë në rastet e krizave të tjera, shtrirja e vërtetë e borxhit dhe dëmet janë ndoshta shumë herë më të larta se çdokush mund të mendojë.

Në një studim të muajit tetor, S&P Global Ratings vuri në dukje se shuma e borxhit të qeverisë vendore në Kinë mbetet një mister, pasi një sasi e konsiderueshme e saj nuk është regjistruar në bilanc. Kjo pjesë borxhi “e fshehur” mund të jetë “shumëfish i vlerës së publikuar”, më i lartë sa 6 trilionë dollarë. Qeveritë vendore shpeshherë kanë marrë përsipër barrën e rëndë të rritjes, duke nxitur shpenzimet e infrastrukturës, por me një nivel kaq të lartë borxhi ato duket sikur i kanë duart e lidhura dhe se roli i tyre ka arritur limitet. Kina po merret me një lloj tjetër të krizës financiare, largimin e kapitalit. Për shkak të kontrolleve të rrepta, paratë nuk mund të dalin jashtë vendit, ashtu siç ndodh në shtetet e tjera kur regjimi nuk është kaq i rreptë, por tek e fundit një pjesë e tij përfundon jashtë vendit.

Modeli

Sipas Shoqatës Kombëtare, Realtors, kinezët kanë kryesuar listën e blerësve të huaj në blerjet e pasurive të patundshme rezidenciale në SHBA, gjatë këtyre gjashtë viteve të fundit. Nga marsi 2017 deri në mars 2018, ata shpenzuan rreth 30 miliardë dollarë për blerje të shtëpive amerikane. Kanadezët blenë vetëm një të tretën e kësaj shume.

Britanikët dhe indianët, një të katërtën e kësaj shume secili. Në teori, kriza financiare e modelit kinez ka avantazhe në krahasim me llojin e krizave tradicionale që jemi mësuar deri më sot. Duke ruajtur rritjen dhe punësimin, Pekini është duke i kursyer kohë vetes për të rregulluar sistemin.

Rregullatorët janë duke u përpjekur për një lloj pastrimi: standardet e korporatave u rritën ndjeshëm vitin e kaluar. Në realitet, qeveria po përpiqet ta menaxhojë krizën, duke hequr mbeturinat financiare, edhe pse në mënyrë shumë të ngadalë. Ajo që kërkohet ndoshta është një rishikim masiv i ndërmarrjeve shtetërore, gjë të cilën politikëbërësit vazhdojnë ta refuzojnë. Ata vazhdojnë të jenë të fiksuar në arritjen e objektivave të rritjes, të cilat janë të pamundura pa marrjen e kredive të tjera.

Kina ka një nivel shumë të lartë borxhi dhe asaj i duhen kredi fikse për të vazhduar përpara. Nëse kjo nuk ecën ashtu siç mund të ishte parashikuar, atëherë ekonomia nis të shfaqë sërish shenja ngadalësimi. Pikërisht, në këtë moment, liderët kinezë marrin goditjen e radhës, humbasin vendosmërinë për të menaxhuar në mënyrën më të mirë borxhin. Pjesa më e madhe e ngadalësimit të kohëve të fundit vjen si pasojë e përpjekjeve të qeverisë për të kufizuar borxhin. Pra, politikëbërësit, si zakonisht i janë kthyer përsëri marrjes së kredive. Në fillim të janarit, Banka Qendrore reduktoi sasinë e parave që ajo i kërkon bankave të kenë rezervë, një formë që u lejon atyre që të japin më shumë hua.

Në mënyrë të pashmangshme, kjo do të thotë edhe më shumë kredi të këqija. “Niveli i borxhit po rritet dhe është pikërisht ky borxh që po përdoret për të krijuar të gjitha gjërat që kanë shkaktuar problemet gjatë dekadës së fundit”, shprehet Dinny McMahon, autor i librit China’s Great Wall of Debt. Në këtë drejtim, qeveria po e bën “krizën financiare me karakteristika kineze” shumë më keq se ç’mund të ishte një krizë standarde.

Momentet e përsëritjes së falimentit të Vëllezërve Lehman të Kinës mund të jenë të tmerrshme, por po ashtu është edhe pastrimi, një mundësi për tregun që të pastrojë gjërat e këqija dhe të ketë hapësirë të plotë për gjëra të reja dhe të mira. Pekini, duke ndaluar që kjo gjë të ndodhë, po lejon që mbetjet të kalbëzohen dhe përfundimisht është shteti ai që duhet të ndërhyjë dhe të rregullojë rrëmujën e krijuar, ashtu siç bëri edhe qeveria e SHBA-së në 2008.

Riparimi bankar i Kinës mund të kërkojë ndihmë të jashtëzakonshme nga Programi Troubled Asset Relief. Por gjithkush mund të krijojë me përafërsi një ide nga krizat e kaluara, sesa e madhe mund të jetë fatura e një ndihmës. Qeveria e Koresë së Jugut shpenzoi ekuivalenten e 31% të prodhimit kombëtar në mënyrë që të riparonte sistemin e saj financiar në prag të krizës së vitit 1997. Duke marrë rastin e mësipërm si shembull, kostoja e Kinës mund të arrijë në 3.8 trilionë dollarë. Ndoshta mund të jetë edhe më e lartë. Indonezia shpenzoi 57% të Prodhimit të Brendshëm Bruto në ristrukturimin e saj pas 1997. Ndërkohë, ekonomia po zvogëlohet. Një pjesë e madhe e borxheve të Kinës është grumbulluar në mënyra shumë joproduktive, fabrika të panevojshme, kompani fantazmë, etj.

Bordi i Konferencave me bazë në Nju Jork, një shoqëri kërkimore, tregon se rritja e përgjithshme e produktivitetit në Kinë ka qenë negative që nga viti 2012. Dhe e gjithë kjo çon në një spirale në rënie. Me të gjithë vendin të mbytur tashmë në borxhe, çdo përpjekje për të nxitur ekonominë me kredi të reja po shoqërohet me një ndikim gjithnjë e më të vogël. Firma kërkimore, Fathom Consulting, shpjegoi në një studim të tetorit, se modeli i vjetër ekonomik i Kinës “po shoqërohej me kthime të pakta margjinale”.

Pavarësisht muajve kur kredia shënoi rritje, ajo gjithsesi nuk ka pasur ritmin që politikëbërësit do të dëshironin. Ankthi në rritje mbi ecurinë e ekonomisë, i kombinuar me nivelin e tanishëm të borxhit, po ia vështirëson qeverisë mbështetjen në kredi shtesë për ta mbajtur Kinën në rrugën e rritjes. Ndoshta do të vijë një moment kur edhe politikëbërësit kinezë të pranojnë se borxhi është më i rrezikshëm sesa rritja dhe prandaj qeveria kineze duhet të tregojë prioritet ndaj saj. Inflacioni më i lartë mund të jetë ndryshuesi që i duhet kësaj loje, por kjo nuk është e parashikuar të paktën në një periudhë afatshkurtër. Rënia e mprehtë e inflacionit po ngre shqetësime se Kina mund të hyjë në një periudhë deflacioniste, gjë që do t’ia rriste asaj peshën e borxhit. Zgjidhja e vetme reale, ashtu siç thekson edhe McMahon, është “duke ndryshuar mënyrën se si rritet ekonomia”.

Ekonomistë dhe analistë të ndryshëm argumentojnë se Kina ka nevojë të “ribalancojë” dhe të ndryshojë motorin e saj të rritjes nga investimi në konsum. Kjo gjë nuk do të ndodhë brenda një periudhe të afërt. Çdo herë që qeveria e përdor borxhin për të mbështetur rritjen, kjo është një pengesë për reformën e sistemit ekonomik. Pekini, sipas Fathom me bazë në Londër, është “duke shmangur realitetet ekonomike të ribalancimit, ndërkohë që ai është duke i akumuluar këto probleme për të ardhmen”.

Çështja kryesore në këtë drejtim është se reformat liberalizuese që mund ta vendosin ekonominë në rrugën e duhur janë zhdukur të gjitha dhe se përmirësimi nuk duhet në horizont. Prioriteti i Presidentit Xi Jinping është vendosja e kontrollit të Partisë Komuniste ndaj gjithçkaje. Politikat e tij të fundit industriale mund të ndikojnë në krijimin e produkteve si robotë, mikroprocesorë, makinat elektrike, por ato do të krijonin përsëri të njëjtën situatë problematike, rritjen e numrit të fabrikave, më shumë borxhe dhe më shumë mbeturina. Edhe në qoftë se qasja e Presidentit Xi do të ndikonte në krijimin e sektorëve të rinj dhe të një rritje të mundshme, ajo nuk do ta zhbënte dëmin e bërë tashmë. Padyshim që kreditë e këqija nuk do të transformohen në mënyrë magjike në ar. I vetmi ndryshim i vërtetë midis një krize të rregullt financiare dhe asaj të një krize me karakteristika kineze është kohëzgjatja.

Si ekonomia kryesore e vendeve në zhvillim, Republika Popullore, duhet të jetë një mbështetje për ekonomitë e tjera të vendeve në zhvillim. Por derisa të zgjidhet përfundimisht kriza e saj financiare, Kina do të vazhdojë të mbetet një burim i stresit global./Monitor/