Inflacioni, një rrugë e vështirë përpara

Shumë investitorë mendojnë se inflacioni është nën kontroll. Kjo nuk është e sigurt. Tregjet e shtrënguara të punës tregojnë se çmimet mund të vazhdojnë të rriten më shpejt se sa i parashikojnë, shkruan The Economist

Për një vit e gjysmë, inflacioni i lartë ka torturuar bankat qendrore, ka çorientuar tregjet financiare dhe ka rënduar mendjet dhe kuletat e njerëzve. Pasi ndodhi shtrëngimi më i mprehtë i politikës monetare që nga vitet 1980, u hodh poshtë ideja se normat e interesit në vendet e pasura, do të qëndronin të ulëta përgjithmonë.

Në vitin 2022, kjo shkaktoi kërdi në çmimet e aseteve, duke bërë që gjithçka, nga kriptomonedhat bitcoin, deri te bonot, të binin ndjeshëm në vlerë. Në vitin 2023, inflacioni mund të bëjë ende kërdi në ekonomi: parashikuesit ekonomikë, në përgjithësi, mendojnë se ka mundësi që në Amerikë të ndodhë recesion.

Kur ekonomistët të shkruajnë historinë e epokës pas pandemisë, ajo do të përcaktohet nga rritja e inflacionit dhe beteja e bankave qendrore me të.

Por kur do të marrë fund? Një numër i madh investitorësh dhe analistësh, mendojnë se kjo mund të ndodhë së shpejti. Bankat qendrore, nga ana tjetër, shqetësohen se rritja e pagave mbetet shumë e lartë dhe kjo mund të shkaktojë ende trazira në tregje. Dhe mbetet pyetja intriguese, se cila është mënyra më e mirë për të parashikuar inflacionin.

Optimistët mund të vënë në dukje një grumbull provash në rritje. Në 25 nga 36 shtetet anëtare të OECD-së për të cilat ka të dhëna mujore, inflacioni total është në rënie.

Lajmet e mira po qarkullojnë prej muajsh (shih grafikun 1). Parashikuesit kishin pritur që inflacioni në Europë do të ishte 8.9% në janar, por ai rezultoi vetëm 8.5%. Në tre muajt deri në janar, çmimet e konsumit në Amerikë u rritën me një normë vjetore prej 3.8%, niveli më i ulët në dy vjet.

Vitin e kaluar, bankierët qendrorë shqetësoheshin se pritshmëritë në rritje të publikut për inflacion të lartë, do të bëheshin vetëpërmbushëse. Por me rënien e inflacionit, po ashtu kanë rënë edhe parashikimet për të ardhmen.

Indeksi i Çmimeve të Konsumit në Amerikë (IÇK), parashikohet të rritet me vetëm 2.9% gjatë vitit të ardhshëm. Ndërkohë, pritshmëritë e investitorëve tregojnë se banka qendrore do t’i afrohet objektivit të inflacionit prej 2%, në fillim të vitit 2024.

Disa studiues në Bankën e Rezervës Federale të Cleveland, firma e të dhënave Morning Consult dhe Raphael Schoenle nga Universiteti Brandeis, publikojnë një matës të pritshmërive të publikut për inflacionin për vitin e ardhshëm, që është i qëndrueshëm në të gjitha vendet. Midis gushtit dhe dhjetorit, norma mesatare e pritshme në vendet e pasura, ka rënë me rreth një pikë përqindje.

Firma e konsulencës Alternative Macro Signals ka ndërtuar “treguesit e presionit inflacionist të lajmeve”. Treguesi bazë, i cili zakonisht i parashikon mirë shifrat zyrtare, kohët e fundit, ra nën nivelin para pandemik në Amerikë. Ndërkohë, vëllimet e kërkimit në Google për fjalën “inflacion”, po bien në mbarë botën.

A ka kaluar rreziku

Disa ekonomistë besojnë se rreziku ka kaluar. “Nuk mendoj se njerëzit po e vlerësojnë siç duhet faktin se inflacioni i lartë në SHBA dhe në Eurozonë ka përfunduar”, shkroi ekonomisti Jan Eeckhout, në fund të janarit. Treguesi i tij i “inflacionit të menjëhershëm”, që u jep prioritet tendencave më të fundit, është në një nivel që përputhet me objektivin e Rezervës Federale.

Në një analizë tjetër të kohëve të fundit, Alberto Cavallo nga Universiteti i Harvardit, vërejti indekset e çmimeve në kohë reale, të cilat State Street Global Markets dhe PriceStats i nxjerrin nga faqet online të dyqaneve të mëdhenj, në mënyrë që të identifikojnë shpejt pikat e kthesës. Indekset tregojnë se në shumë vende të pasura, përfshirë Amerikën, Britaninë dhe Spanjën, ethet e inflacionit janë ulur tashmë, dhe një pjesë e mirë e shportës së çmimeve, po zhvendoset drejt një tendence më të ulët inflacioni.

Tregjet financiare po gëzojnë. Inflacioni i ulët nënkupton se ka më pak nevojë që bankat qendrore të rrisin normat e interesit. Ai gjithashtu mund t’i lejojë ato që të kenë prioritet rritjen ekonomike. Kështu, inflacioni më i ulët po kthehet në një pritshmëri të re, ku ka më shumë gjasa që një cikël i plotë i rritjes së normave të interesit, të mos çojë në recesion.

Këtë duket se po presin investitorët. Çmimet e bonove nënkuptojnë se bankat qendrore në shumicën e ekonomive të mëdha, të pasura dhe ato më të vogla apo më të varfra, do të fillojnë të zbusin politikën monetare brenda vitit të ardhshëm.

Kjo perspektivë ka nxitur tregjet globale të aksioneve, të cilat presin shkëmbimin e floririt me kosto më të ulët kapitali dhe rritjen e shëndetshme të fitimeve. Indeksi S&P 500 i aksioneve është rritur gati me 8% këtë vit. Aksionet e tregjeve në zhvillim janë gjithashtu në rritje. Dollari ka rënë me më shumë se 6% që nga kulmi i tij në tetor, një shenjë e rritjes së oreksit të investitorëve për rrezik.

Jo kaq e lehtë

Fatkeqësisht, ka një pengesë të madhe. Shumë politikëbërës po e mohojnë optimizmin e investitorëve. Jerome Powell, kryetari i Rezervës Federale, paralajmëroi se, “ka një rrugë të gjatë përpara”. Në të njëjtën ditë, Isabel Schnabel nga Banka Qendrore Europiane, paralajmëroi se trysnia rritëse mbi çmimet mbetet “jashtëzakonisht e lartë”.

Bankat qendrore janë të shqetësuara se ekonomitë e tyre dhe veçanërisht tregjet e punës, po mbinxehen. Megjithëse po ngadalësojnë ritmin me të cilin rrisin normat e interesit, ato janë të kujdesshme që të mos përsërisin gabimet e viteve 1970, kur politika monetare u lirua si përgjigje ndaj rënies së inflacionit, dhe pastaj çmimet u rritën sërish.

Problemi me tregjet është cenueshmëria e tyre ndaj rreptësisë së bankave qendrore. Nëse inflacioni nuk bie siç pritet, normat e interesit do të qëndrojnë të larta, ose do të rriten edhe më shumë. Tregjet e aksioneve do të përballeshin me një goditje të dyfishtë. Pra, a po tregohen të rrëmbyer investitorët?

Për t’i dhënë përgjigje kësaj pyetje, duhet kuptuar se nga erdhi inflacioni. Problemi nisi në vitin 2021, me rritjen e kërkesës në Amerikë, e nxitur nga stimuli fiskal në përgjigje të pandemisë, që arriti në një vlerë kumulative prej 26% të PBB-së, pasi presidenti Joe Biden nënshkroi Aktin e Rimëkëmbjes prej 1.9 trilionë dollarësh atë vit. Ndihmat e mëdha për familjet rritën kërkesën për mallra, nga pajisjet e palestrës në shtëpi, deri te videolojërat, duke qenë se më shumë konsumatorë po qëndronin në shtëpi për shkak të pandemisë.

Oreksi i madh i Amerikës për importe, ndikoi në zinxhirët e furnizimit në botë, të cilët gjithsesi funksiononin me më pak efikasitet, për shkak të masave për parandalimin e pandemisë dhe mbylljes së fabrikave.

Vonesat e prodhimit dhe mungesat e inputeve të rëndësishme si mikroçipat, shkaktuan përhapjen e inflacionit të mallrave në pjesën më të madhe të botës. Më pas, me kalimin e kohës, inflacioni u zgjerua në degë të tjera, si qiratë, pagat dhe industritë e shërbimit.

Në disa vende, shumë punëtorë kishin dalë në pension ose e kishin lënë fuqinë punëtore gjatë pandemisë, duke ndikuar në çekuilibrin midis ofertës dhe kërkesës. Rritja e çmimeve globale të energjisë në vitin 2021, u ndërlikua nga pushtimi i Ukrainës nga Rusia një vit më parë. Çmimet e naftës dhe gazit natyror u rritën, veçanërisht në Europë (shih grafikun 2).

Rënia e sotme e inflacionit reflekton lehtësimin ose në disa raste, zbutjen e këtyre forcave. Kërkesa e Amerikës për mallra është ende jashtëzakonisht e lartë, por zinxhirët e furnizimit janë përshtatur. Nuk ka më një mungesë, por një tepricë të çipave.

Nga shtatori në dhjetor, çmimet e mallrave në Amerikë, ranë paksa. Çmimi i naftës është rreth 85 dollarë për fuçi, nga niveli më i lartë prej 140 dollarë për fuçi në mars 2022. Disa punëtorë janë rikthyer në fuqinë punëtore. Pavarësisht furnizimeve të ndërprera nga Rusia, çmimet e gazit në Europë kanë rënë për shkak të dimrit të ngrohtë.

Disa optimistë thonë se përmirësimi i këtyre faktorëve të përkohshëm, justifikon gjykimin fillestar të bankave qendrore se inflacioni do të ishte kalimtar, megjithëse ka kaluar një vit e gjysmë që prej atyre parashikimeve.

Normat e larta të interesit zakonisht bien vetëm pas një vonese prej të paktën një viti apo ndoshta dy, një dukuri që Milton Friedman e ka quajtur “vonesa të gjata dhe të ndryshueshme” të politikës monetare. Sipas këtij këndvështrimi, është shumë herët që normat e larta të interesit të kenë ndikim të madh në ekonominë botërore. Në kohën kur ato të ndihen, inflacioni do të jetë zhdukur.

Megjithatë, rritja globale është ngadalësuar. Një vit më parë, FMN-ja parashikoi që këtë vit, rritja do të ishte 3.8%. Që atëherë, ajo e ka rishikuar shifrën në 2.9%.

Lufta në Ukrainë është pjesërisht shkaktare për këtë. Por në Amerikë, e cila, si një eksportuese neto e energjisë, është prekur shumë më pak se Europa nga kriza, PBB-ja në tremujorin e fundit të vitit 2022, ishte vetëm 1% më e lartë se një vit më parë.

Për më tepër, hulumtimet e fundit ekonomike e kundërshtojnë pikëpamjen konvencionale të “vonesave të gjata dhe të ndryshueshme”. Një sërë studimesh të fundit, të anketuara nga Dario Perkins nga firma kërkimore TS Lombard, tregojnë se ndryshimet në normat e interesit, mund të kenë ndikimin më të fortë vetëm pas një vonese 6-9-mujore.

Studiuesit në Kansas City Fed, kanë argumentuar se vonesat janë bërë më të shkurtra me kalimin e kohës, pjesërisht sepse bankierët qendrorë i komunikojnë më mirë paraprakisht planet e tyre. Joseph Briggs nga Banka Goldman Sachs, thotë se edhe thënia e Friedman-it është keqkuptuar prej kohësh. Edhe pse mund të duhet pak kohë që politika monetare të ketë efektin e saj të plotë, rritja ekonomike mund të bjerë me shpejtësi pas rritjes së normës.

Çudia është se ngadalësimi ekonomik nuk është aspak i dukshëm në tregjet e punës, ku konkurrenca për punëtorë mbetet e ashpër. Gjashtë anëtarë të grupit G7, një klub i shteteve të mëdha dhe të pasura, gëzojnë një normë papunësie që i afrohet nivelit më të ulët të këtij shekulli (me përjashtim të Italisë).

Pavarësisht nga një sërë shkarkimesh nga puna në bankat e mëdha dhe në kompanitë e teknologjisë, listat e pagave në Amerikë (jashtë sektorit të blegtorisë), u rritën me 517,000 në janar, mbi pesë herë më shumë se vlerësimet afatgjata, duke pasur parasysh rritjen e popullsisë. Vendet e lira të punës u rritën në 11 milionë në dhjetor, gati sa dyfishi i numrit të të papunëve.

Në shumë shtete, por veçanërisht në Amerikë, konkurrenca për punëtorë vazhdon të nxisë rritje pagash, e cila është tepër e lartë për të lejuar një inflacion prej vetëm 2%. Në Eurozonë, rritja e pagave duket se po vazhdon.

Kjo i shqetëson njerëz si zoti Powell dhe zonja Schnabel. Ata duan punë të bollshme. Por e shohin rritjen e tepërt të pagave si treguesin më të qartë se inflacioni ka të ngjarë të vazhdojë të mbetet mbi objektivin, për shkak të rëndësisë së tij, si për kostot e firmave, ashtu edhe për të ardhurat e familjeve.

Politikëbërësit nuk mund të ngushëllohen shumë nga rënia e çmimeve të mallrave dhe energjisë, nëse pagat e zhbëjnë këtë përfitim. Zoti Powell ka theksuar lidhjet e ngushta midis pagave dhe një indeksi çmimesh që përjashton mallrat, energjinë dhe strehimin. Në tre muajt e fundit, ky indeks u rrit me 4.5% me një normë vjetore, më e ulët se inflacioni total, por gjithsesi shumë e lartë.

A mund të bjerë rritja e pagave pa humbur vendet e punës dhe pa ngadalësuar punësimin?

Investitorët mendojnë se kjo mund të ndodhë: në të gjithë Amerikën, Britaninë dhe Eurozonën, ata i kanë shpërblyer kompanitë me ecuri më të mirë se mesatarja kur presionet e pagave janë të dobëta, për shembull, sepse kanë kosto të larta të punës në krahasim me shitjet.

Por ngadalësimi i rritjes së pagave ndërkohë që punësimi dhe vendet e lira të punës mbeten të larta, do të sfidonte modelet që bankat qendrore i kanë përdorur për dekada për të parashikuar inflacionin, si dhe intuitën e thjeshtë për ofertën dhe kërkesën për punëtorë. Do të përfaqësonte një dështim të dytë radhazi nga bankierët qendrorë, të cilët, pasi nuk e parashikuan dot ardhjen e inflacionit, do të dështonin edhe në parashikimin e rënies së papritur të tij.

Megjithatë, ky lloj “desinflacioni pa efekte anësore” është i mundur, pohon një grup ekonomistësh: ata që studiojnë paranë. Në vitin 2020, ata ishin ndër të paktët që shqetësoheshin për një shpërthim inflacioni. Sot janë të hapur ndaj idesë se inflacioni, si ai i çmimeve dhe i pagave, mund të largohet relativisht pa dhimbje.

Argumenti i tyre është se ekonomia botërore ka vuajtur atë që dikur quhej një “tejkalim monetar”, ku i duhet të tejkalojë një ndryshim të njëhershëm të ofertës së parasë, të shkaktuar nga një shpërthim i stimulit financiar. Sapo kjo mbingarkesë të jetë zhdukur, gjërat duhet të kthehen në normalitet, argumenton Chris Marsh nga firma kërkimore Exante Data. Mbingarkesat monetare, të cilat u përjetuan pas Luftës së Dytë Botërore, në vendet e pasura dhe në shumë ekonomi post-sovjetike në vitet 1990, zakonisht nuk kanë çuar në inflacion të vazhdueshëm.

Ndjekja e ofertës së parasë është tejet e pazakontë. Që nga vitet 1980, bankat qendrore janë përqendruar kryesisht në normat e interesit, në vend që të përpiqen të rregullojnë sasinë e parave në qarkullim. Paraja nuk shfaqet as në shumicën e modeleve më moderne të inflacionit, të cilat janë të përqendruara në normat e interesit, ekonominë reale dhe pritshmëritë inflacioniste.

Megjithatë, oferta monetare ishte një nga treguesit e paktë që paralajmëronte ardhjen e inflacionit: në të gjithë grupin OECD, ajo u rrit me 12% në vetëm gjashtë muaj pas shkurtit 2020. Një studim i fundit nga ekonomistët në Bankën për Shlyerjet Ndërkombëtare, zbulon se vendet me rritjen më të fortë monetare, përjetuan një inflacion më të lartë dhe se përfshirja e rritjes monetare në parashikimet e inflacionit, do të kishte përmirësuar saktësinë e tyre.

Kohët e fundit, treguesi i gjerë i ofertës monetare ka filluar të tkurret, pasi politika monetare është shtrënguar. Dhe mbingarkesa monetare është tani më e vogël se sa më parë: oferta e gjerë monetare në OECD, sot është 17% mbi prirjen e saj afatgjatë, por edhe çmimet e konsumit, 14% mbi prirjen, nuk janë shumë mbrapa (shih grafikun 4).

A do të dalin të gabuara modelet e ekonomistëve dhe të sakta parashikimet e optimistëve, të cilët argumentuan se inflacioni është kalimtar? Problemi është se ata mund të kenë të drejtë sot dhe gabim nesër. Mund të ndodhë që një mbingarkesë monetare të pasohet nga një mbinxehje ekonomike më konvencionale.

Tregjet amerikane dhe britanike të punës janë mjaft të shtrënguara dhe do t’i shqetësonin bankat qendrore edhe nëse inflacioni do të kishte qenë nën kontroll gjatë dy viteve të fundit. Hera e fundit që shkalla e papunësisë në Amerikë ka qenë kaq e ulët sa tani, ishte në vitin 1969, kur ekonomia po kalonte një periudhë inflacioniste.

Ka gjithashtu disa tregues se ekonomia amerikane po përshpejtohet, ndoshta e nxitur nga optimizmi në rritje për trajektoren pozitive të saj në muajt e fundit.

Për shembull, disa analistë mendojnë se tregu i banesave, i cili është goditur nga normat më të larta të interesit, do të fillojë së shpejti rimëkëmbjen. Shitjet e shtëpive të reja po rriten butësisht dhe aplikimet për hipoteka, duket se po rimëkëmben gjithashtu.

Ekziston edhe rreziku që disa forca desinflacioniste të jenë kalimtare. Rënia e çmimit të energjisë dhe mallrave, ul inflacionin e përgjithshëm, por kjo nuk do të zgjasë përgjithmonë.

Marrim si shembull makinat e përdorura në Amerikë. Çmimet e tyre kanë qenë jashtëzakonisht të luhatshme, duke u rritur në mesin e vitit 2021, por duke rënë për pjesën më të madhe të vitit 2022. Në janar, rënia e çmimit të tyre krahasuar me një vit më parë, uli treguesin e përgjithshëm të çmimeve të konsumit me afërsisht 0,5 pikë përqindje. Por një indeks i çmimeve të automjeteve nga firma Manheim, tregoi se çmimet po rriteshin atë muaj.

Një e ardhme e pasigurt

Një tjetër mundësi shqetësuese janë goditjet e mëtejshme në tregjet e energjisë. Një shqetësim është se do të rritet çmimi i naftës teksa Kina rimëkëmbet ekonomikisht pas politikës së saj të rreptë zero-covid.

Banka Goldman Sachs vlerëson se kërkesa kineze për naftë tani është afërsisht 1.6 milionë fuçi në ditë, nën nivelin e zakonshëm. Kthimi në normalitet mund të rrisë çmimet e naftës me rreth 15 dollarë për fuçi.

Në Europë, ekziston ende rreziku që çmimet e gazit të rriten dimrin e ardhshëm, veçanërisht nëse do të jetë ftohtë. Një goditje energjetike e përsëritur, do të sillte një situatë të ngjashme me vitet 1970, kur ndodhën kriza të shumta nafte.

Ka shenja që investitorët janë të ndërgjegjshëm për këto rreziqe. Rezerva Federale e Minneapolis llogarit probabilitetin që inflacioni amerikan të jetë mesatarisht mbi nivelin 3%, ose nën 1% gjatë pesë viteve të ardhshme.

Probabilitetet janë përkatësisht rreth 30% dhe 20%. Mundësia për një surprizë në çdo rast, është rreth dy herë më e lartë se sa ishte para pandemisë.

Kjo sepse tregjet u kapën në befasi nga rikthimi i inflacionit, po aq sa edhe bankat qendrore. Rreziku tani është se ata mund ta nënvlerësojnë kohëzgjatjen e inflacionit./Përgatiti: Monitor/