Ja pse Enver Hoxha vrau Mehmet Shehun, Bedri Spahiun, Beçir Ballukun, Kristo Themelkon, Tuk Jakovën…

Biografi pa partiturë (9)

Stalini për Enver Hoxhën dëgjon për herë të parë në detaje më 19 Prill të vitit 1947 kur Kardeli po merrte pjesë në punimet e Këshillit të Ministrave të Punëve ët Jashtme në Moskë. Në takim me Stalinin, përveç Molotovit merrnin pjesë edhe ministri jugosllav i Punëve të Jashtme, Stanoje Simiç dhe Ambasadori jugosllav në BRSS, Vllado Popoviç. Ndërsa është folur për shqiptarët, kush janë dhe nga vijnë, Stalini e pyet Kardelin nëse e njeh mirë Enver Hoxhën, a është i qëndrueshëm, dhe a do të ngelet deri në fund me ne, ky i përgjigjet:

Kardeli: Mendimi ynë është se ai kryesisht është njeri i mirë dhe i qëndrueshëm. Në luftë është mbajtur mirë. Por, i mungon arsimimi marksist-leninist. Atje, sipas mendimit tonë, më i miri, më i qëndrueshmi është Koçi Xoxe që është punëtor, megjithëse edhe atij i mungon arsimimi.

Stalini: Ata sikur nuk ishin dakord.

Kardeli: Tashmë është rregulluar.

Molotov: Unë e kam takuar Hoxhën në Paris. Në pamje është shumë i bukur dhe lë përshtypje të mirë. Është mjaft i kulturuar, e sa i përket edukimit ndihet ndikimi i perëndimit. Mendoj se është e saktë ajo që thotë Kardeli. (“Ngritja dhe prapaskenat e marrëdhënieve jugosllavo-shqiptare” – Fq.53)

Takimi i korrikut të ’47-ës  Stalin-Hoxha më Moskë, do të dëshmoj se Hoxha di të luaj por edhe jugosllavët. Edhe pse kishte marr Xoxen në këtë vizitë, dokumentet arkivore të KQ PKJ dëshmojnë se ishte Hysni Kapo ai që raportoi ambasadorit të Jugosllavisë në BRSS, Vllado Popoviç se ”shqiptarët bën përpjekje të kërkojnë nga BRSS atë që nuk arritën të marrin nga Jugosllavia, pra fabrikën për prodhimin e traktorëve dhe disa fabrika tekstili, gjithsejtë 4-5. Kërkuan specialist. Qeveria sovjetike u premtoi gjithçka që kërkuan, por nuk u thanë se si do të paguhen të gjitha këto.” (Arkivi I KQ PKJ – Dokumentat e komisioneve të brendshme partiake fl.117).

Kështu derisa Enveri po provonte  Nakon duke marr me vete Xoxen, ky i fundit nuk po raportonte drejtpërdrejtë tek jugosllavët, Nako Spiro i kishte lënë një letër Dizdareviçit në Tiranë ku i shkruante për biografinë e Enver Hoxhës:

“Mesatarisht i mençur. Në shkollë, jashtë shtetit dhe si profesor, prapë mediokër. Gjatë gjithë kësaj kohe, jeta jo aq e rregulluar. Në parti, sektar. Tani dëshiron të jetë i adhuruar. Rreth vetes krijon klikën. Dëshiron që për gjithçka të jetë shefi dhe të përçmoj gjithçka rreth vetes. Dëshiron që të gjithë rreth tij të jenë më të vegjël se kokrra e lulëkuqes. Ka një kompleks të theksuar të nënvlerësimit. Kurrfarë aftësi për udhëheqës. Frenues për çdo iniciativë. Nga një familje e sipërmarrësve të vegjël. Kohët e fundit, në kushte jo aq të volitshme ekonomike. Në popull është i panjohur, e ku e njohin nuk ka reputacion. Partia e ka popullarizuar me të gjitha forcat. Në këtë mënyrë fillon e bëhet e njohur. Por populli nuk është fort i bundur në aftësitë e tij.”( Arkivi i KQ PKJ – Dokumentat e komisioneve të brendshme partiake fl.116).

Dhe derisa Enveri dhe Xoxe ishin në Moskë, Kuvendi i Shqipërisë merr planin 5-vjeçar ku nako Spiro fajësohet për “zbatimin antimarksist të linjës demagogjike”, gjë e cila nuk u raportua tek Enveri por Savo Zllatiç këtë e raporton pranë KQ të PKJ, kur edhe ndjehej një goditje në marrëdhëniet shqiptar-jugosllave. Dhe jo vetëm kaq.

Jugosllavët e kuptuan se Nako Spiro organizoj udhëtimin e  Hoxhës në Moskë, kohë gjatë së cilës ai po realizonte vizita të shumta nën vëzhgimin jugosllav të cilëve normalisht nuk u munguan as raportimet sovjetike. Ky fakt do të konfirmohet pas vizitës së Enver Hoxhës në  Moskë, kur Zllatiçit i raporton, Kristo Themelko:

“Sipas Kristo Themelkos, ‘dezorientimi’ u shkaktua pas vizitës së Hoxhës në Moskë. Me rastin e 30 vjetorit të Revolucionit të Tetorit, punëtorët hoqën nga fabrikat fotografitë e Tios. Në Shtabin e Përgjithshëm nuk kishte fotografi të Titos. Rrugën e Enver Hoxhës në Moskë e ka rregulluar Nako Spiro. Hoxha ka kërkuar në Moskë instruktor sovjetik për ushtrinë shqiptare, por Stalin i ka thënë se këtë çështje ta rregullojnë me Jugosllavinë,” thekson Themelko duke shtuar se Nako Spiro, Fadil Paçrami, Mehmet Shehu dhe Liri Belishova kanë ndikimi vendimtar tek Hoxha; Dhe, Nako Spiro po mundohet ta eliminoj Koçi Xoxen nga KQ PKSH ( Arkivi i KQ PKJ – Dokumentet e komisioneve të brendshme partiake fl.117).

Fundi tragjik i Nako Spiros bëhet edhe më shumë enigmatik me dëshminë mbi dominimin jugosllav edhe në ceremoninë e tij mortore. Kështu më 21 nëntor 1947 Savo Zllatiç  i shkruan Shefit të UDB-së, Aleksandër Rankoviç:

“Nako Spiro është vrarë duke luajtur me revole. KQ PKSH pyet se a duhet publikuar si vrasje apo aksident. Nga kjo varet edhe ceremonia mortore. Unë propozova të publikohet si aksident, këta mendojnë të mblidhet KQ. Nëse jeni dakord që të trajtohet plotësisht si aksident me ceremoni mortore përkatëse, më lajmëroni me telefon në Përfaqësi. Shqiptarët presin gjatë natës mendimin tuaj,” thekson Zllatiç ndërsa kërkon nga Rankoviçi edhe përgjigje nëse Enver Hoxha duhet të merr pjesë apo jo në ceremoni mortore. ( Arkivi I KQ PKJ – Dokumentet e komisioneve të brendshme partiake fl.110)

Politika e kohës do të merret me rrethanat dhe akuzat ndaj armikut Nako Spiro, Enver Hoxha do të ankohet tek Zllatiçi për disa instruktor por ai do të vazhdoj bashkëpunimin me jugosllavët, e për këtë dëshmon edhe prania e një delegacioni të Ministrisë e Mbrojtjes e Jugosllavisë për të konstatuar problemet në ushtrinë jugosllave, vetëm një muaj pas rastit të Nako Spiros.

Por nëse Hoxha nuk ishte i shqetësuar, Stalini po, e për këtë flet fakti se ai nga Titoja kishte kërkuar më 23 Dhjetor 1947 që në Moskë të dërgoj një “shok të përgjegjshëm”, ndoshta Millovan Gjillasin, i cili e njeh mirë Shqipërinë. Ndërkohë Molotov i bën me dije Titos arsyet e kësaj kërkese duke shtuar se “nuk është normale që Jugosllavia po dërgon ushtri në Shqipëri, dhe nuk është konsultuar fare me BRSS-n. Konsiderohet se me këtë BRSS po vendoset para aktit të kryer.”

Pas bisedës me Stalinin, dhe Raportin që kishte marr nga Beogradi lidhur me gjendjen e ushtrisë shqiptare të hartuar më 29 Nëntor 1947 nga jugosllavët, Gjillas e informon Titon nga Moska në mbrëmjen e 17 janarit të vitit 1948 për mesazhet: “Duhet ruajtur forma e  pavarësisë së Shqipërisë, të ruhen njerëzit e pavendosur siç është Enver Hoxha, në mënyrë që të mos krijohet ideja se jugosllavët duhet të mashtrojnë shqiptarët,” thekson Gjillas duke shtuar se nga ana tjetër Stalini ka premtuar ndihmë për Jugosllavinë në industrinë ushtarake dhe armatim, si dhe 60.000 ton hekur.” (“Ngritja dhe prapaskenat e marrëdhënieve jugosllavo-shqiptare” – Fq.59)

E meqë Stalini tashmë kishte gjithçka nën kontroll, Marrëveshja me jugosllavët u firmos në Beograd lidhur me ushtrinë, shkarkimin e Mehmet Shehut dhe emrimin e Beçi Balllukut si Shef i Shtabit të Përgjithshëm, por kjo marrëveshje, afrimi me BRSS dhe Stalinin u bën mollë sherri për acarimin me Titon dhe jugosllavët.

Jugosllavët do të ikin nga Shqipëria, ndërsa lufta Brenda llojit në PKSH do të vazhdoj. Këtë më së miri e përshkruan Nijaz Dizdareviç në parathënien e librit të tij DITARI SHQIPTAR – Zagreb, 1988:

” Enver Hoxha nuk kishte merita në luftë. Lavdinë ia “morën’ Mehmet Shehu, Bedri Spahiu, Beçir Balluku, Kristo Themelko, Tuk Jakova etj. të cilëve më vonë, ndoshta për shkak të këtij kompleksi, u hoqi kokën.”