Kush jemi ne?

nga Sulejman Dida

Shkuptarë apo të paemën? Kjo pyetje përban thelbin e bashkjetesës në Evropë, e veçmas në gadishullin e Iliridës.

Akademitë e shkencave, po them, të Tiranës dhe Prishtinës ende hezitojnë me u marrë në mënyrë shkencore me këtë temë.

Disa prej shkencëtarëve të njohur kanë shkrue dhjetra faqe në përpjekje për me nxjerrë të pamundshmen nga arbër në shqiptarë. Sillen e sillen tue rrëmue në mijëvjeçarë ku gjejnë pohime të Pirros se ne jemi si shqiponja e plot të tjera të ngjashme që sigurisht nuk e bindin as mbrojtësin e asaj teze.

Studiuesit vendosen në pozita jo serioze, madje ironike kur thonë se ‘ne quhemi shqiptarë për shkak të shpendit shqiponjë. Edhe vetë Skënderbeu, që me gjasë e dinte historinë antike, ndonëse ishte kujtue për shqiponjën si shenjë të flamurit, nuk ishte kujtue që Arbninë me e quejt Shqipni apo Shqipe.

Shqiponja asht nji shenjë kaq shumë e përdorun sa del tepër e vështirë me ia gjetë ‘autorësinë’. Atë e kishin e romakët si simbol të shetit të tyne, madje mbas ndamjes së perandorisë rreth vitit 400 edhe shqiponjën e bënë me dy krenë (perandoria e Perëndimit-Roma dhe ajo e Lindjes-Kostantinopoja). Shqionjën edhe sot e kësaj dite e mbajnë si simbol të tyne dhjetra komunitete në botë.

Milan Shufllay thotë se ka gjetë nji mbiemën (llagap) familjar ‘që dëshmohet në zonën e Drishtit gjatë gjysmës së dytë të shek. XIV-të (1368–1402): Schibudar, Schepuder, Schapudar, Scapuder.

Edhe Gustav Meyeri, fjalën shqip e trajton tek folja shqip-onj ‘kuptoj’ dhe këtë e merr si huazim nga latinishtja excipio ‘ndjej, dëgjoj’.

Hahni thotë se etnomimi shqiptar duhet të jetë një formim më {-ar} prej foljes shqipoj (shqipëtoj, shqiptoj) me kuptimin e dikurshëm ‘kuptoj, marr vesh’.

Ky pohim i ka lehtësue disi shkencëtarët e Tiranës internacionaliste, sepse kanë gjetë nji shteg me iu shmang nji prej interpretimeve ma bindës: ne thirremi shqiptarë prej Shkupit.

Mirpo, kjo tezë kishte me qenë ‘tapi’ e shqiptarëve për Shkupin, këtë qendër tepër të randësishme të cilës, sllavët ia kanë shti kthetrat, tamam siç ban me prenë shqiponja që dëshirojmë me i përngja.

Knaqet me këtë ‘zbulim’ edhe vetë Çabej. Ai, me skrupulozitetin prej shkencatari të thekun, rrëmon aq shumë pikërisht aty ku fjala shqiptar nuk del, ashtu si ai personi që lypte çelësat natën tek nji shtyllë me dritë, në të vërtetë i kishte humbë diku tjetër, por atje nuk kishte dritë.

Menjiherë mbas tij edhe Aleks Buda pohon zbulimin që emri ‘shqiptar’ është marrë nga simboli i shqiponjës.

Sipas E.Kocaqit, shqiptarët e quajnë veten e tyre gjithashtu me emrin shqiponjë, ashtu si dhe gjuhën e tyre. Shqiponja është simboli më i vjetër i arianizmit, e cila ruhet sot në emërtimin tjetër me të cilin e quajnë veten e tyre shqiptarët. Shqiponja lidhet me Zeusin që kishte simbol shqiponjën dhe shqiptarët duhet ta kenë quajtur veten bijë të shqiponjës qysh në kohë të hershme’.

A e kuptoni, shqiptarët mund të quheshin edhe fajkoj-nj, skifterë e kështu me rradhë.

Sipas Shaban Demirajt, fjala shqip në zanafillë ka pasur kuptimin e ndajfoljes qartë, hapur, troç, dhe vetëm më pas ka marrë kuptimin e ndajfoljes arbën-isht/ arbër-isht. Eh, Demiraj i ndjerë.

B.Baliu, tue folë rreth kësaj teme sjell bindjen e vet që M.Pirraku ka qëllue në shenjë: ‘teza se shqiptarët quhen sipas shpesës shqipe si totem e orë trimërie është tezë e vetme që buron nga kultura shqiptare, që është e mishëruar në kulturë shqiptare shpirtërore’.

Edhe B.Dylgjeri sjell nji nënvizom të Pirrakut sipas të cilit emri kombëtar duhej të ishte emër i një popullsie dardano-ilire i periudhës parakrishtere dhe pikërisht emri i popullsisë që jeton midis Qafës së Prushit dhe poshtë nën qytetin e Shkupit, banorët e të cilës Plini i lashtësisë i shënoi si skirtarë, kurse aleksandrini Ptoleme i quajti skyrtonë. Emri i ri mund të ishte edhe shumësi i banorëve të Shkupit: shkuptarë, shkyptarë, shqyptarë, shqiptarë; (ai i asht referu botimit ‘Përmbledhje studimesh, botim i “Genelek”, 2003, fq.80). Po Dylgjeri sjell edhe nji pohim që ndihmon në variantin shkuptar: …Edhe turqit osmanë e quajtën qytetin e Shkupit Ysqyp, që kur artikulohet është shumë i ngjashëm me hipotezën e mësipërme, ku baza ose rrënja e kësaj fjale është sqyp, shqyp, shqip.

Petar Skok pretendon se fjala shqiptar vjen nga Skupi, kryqendra e Dardanisë së lashtë (Shkupi i sotëm). Sipas kësaj teorie emri origjinal Shkuptar, fillimisht u shndërrua në Shkiptar dhe më pas në Shqiptar. Ndrrimi i bashktingëlloreve k-q asht dukuni e zakonshme në gjuhën shqipe (kep-qep etj.).

Teoria që u asht ofrue shqiptarëve edhe nga vetë shqiptarët, asht ajo e M.Lambertz, i cili hedh idenë se etnonimi vjen nga fjala shqiponjë.

Mirëpo Norbert Jokli shpreh gati keqardhje për faktin se, siç thotë, shkrimtarët shqiptarë dëshirojnë ta lidhin emnin nacional me emnin e shpendit. (Gjurmime ling.hist.-kulturore në fushë të shqipes, P.2018, f.315). Jokli, por edhe të tjerë para tij, fjalën shqiponjë e lidhin edhe me disa gjuhë të tjera që ka kuptimin e krahëve të fortë në fluturim, skifter, depërtues, që ngjitet përpjetë.

Me njëfarë serioziteti e ka trajtue këtë temë autori Agron Selimaj i cili shkruen se emri origjinal i Shkupit ka qenë Shkyp, se banorët e Shkypit janë quajtur Shkyptarë, se pasiqë Shkypi ka qenë qendër e Dardanisë të gjithë banorët e Dardanisë janë quajtur Shkyptarë.

Fakti që qyteti i Shkupit në turqisht thuhet Yskyp dhe shkruhet Üsküp, na jap idenë se në një farë mënyre te Turqit është fshehur një informatë shumë e rëndësishme, informata që Shkupi në fakt nuk e ka pas emrin Shkup në Shqip por Shkyp.

Mendoj se argumenti Shkup-shkuptarë-shqiptarë duhet konsideriue. Ashtu si meksikanët quhen të tillë prej qytetit (kryeqytetit) Meksikë, ashtu si njujorkezët quhen të tillë prej Nju Jorkut, ashtu si shtetasit e perandorisë së Romës u quajtën romakë pikërisht prej Romës. …ashtu si shqiptarët u thirrën shqiptarë në fund të shek.XVIII e në vazhdim, pikërisht prej Shkupit, si qendër përfaqësuese që ishte.

Baj pyetjen: përse i jemi qepë shqiponjës, këtij shpendi të cilit nuk i ngjajmë?

Njerëzit janë ata çka janë në realitet, jo ajo çka ata andrrojnë me qenë. Shqiponja asht shpend i fuqishëm, na nuk jemi të fuqishëm, shqiponja asht shpend grabitçar ndërsa ne nuk e ruejmë as pjesën tonë, shqiponja asht shpend territorial jo shtegtues ndërsa ne jemi emigrues në mijëvjeçarë (shtegtues), shqiponja vdes në dyluftim ndërsa gati të gjithë heronjtë tonë kanë vdekë në shtrat.

Nga ana tjetër shjegimet përmes fjalëve i qartë, i kuptueshëm (pra fol shqip, dmth, fol qartë), ma shumë se interpretim shkencor duken si fatthanie, si një ogur i dyshimtë, nji paralajmërim se kurrë nuk kena me qenë të kuptueshëm.