Marrëdhënia e Punës në kushtet e Koronavirusit

Cilat janë mangësitë ligjore dhe procedurale për sa i përket shpalljes së gjendjeve të jashtëzakonshme, fatkeqësive natyrore nga Qeveria dhe efektet që sjellin drejtpërsëdrejti mbi raportet e punës e më tej gjendjen sociale dhe ekonomike të personave e subjekteve të cilët preken nga masa të tilla.

Nga Av. Dr. Lulzim Alushaj

Parimisht, për të hyrë në një marrëdhënie pune Punëdhënës/Punëmarrës, duhet të përmbushet kushti kryesor, ai i zotësisë për të vepruar (neni 20 i Kodit të Punës), i cili kështu përcakton: cit. “kanë të drejtë të lidhin kontratë pune personat që gëzojnë zotësi të plotë për të vepruar sipas dispozitave të Kodit Civil”. Janë po ata persona që lidhin një kontratë pune, të cilët kanë edhe “të drejtë të ushtrojnë të drejtat dhe të përmbushin detyrimet që rrjedhin nga kontrata si gjithë punëmarrësit e tjerë dhe kanë të drejtë ta zgjidhin këtë kontratë” por që, në situata të caktuara, do të shikojmë që ky rregull i përgjithshëm, në mënyrë indirekte, preket dhe ndikohet nga faktorë, situata, persona dhe akte të cilat ndërhyjnë dhe shkaktojnë zgjidhjen e Kontratës Individuale të Punës.

Kontrata e Punës mund të jetë individuale ose kolektive, por më së shumti (për lehtësi të shqyrtimit të aspekteve dhe të numrit të personave që preken) njihen dhe aplikohet Kontrata Individuale e Punës, e cila lidhet në formë shkresore dhe duhet të përmbajë një sërë elementesh të kërkuara nga Kodi i Punës dhe nga akte të tjera nënligjore e të ndërlidhura me Kodin e Punës.

Në nenin 21 të Kodit të Punës vihet re qartë rregulli që në një raport pune, njëra palë punon dhe ofron punën (Punëmarrësi) dhe pala tjetër (Punëdhënësi) duhet ta paguajë për punën e kryer (neni 21 i Kodit të Punës cit.: “Kontrata e punës quhet e lidhur kur punëmarrësi pranon kryerjen e një pune ose shërbimi, për një periudhë kohe të caktuar ose të pacaktuar, brenda kuadrit të organizimit dhe sipas urdhrave të punëdhënësit dhe që, në bazë të këtyre rrethanave, kryhet vetëm kundrejt pagesës”. Pra, për të pasur një pagesë për punë, që lind nga një Kontratë Pune, duhet që puna për të cilën është kontraktuar Punëmarrësi të kryhet sipas parashikimeve kontraktore dhe ligjore.

Përmbushja e detyrimeve të palëve në një Kontratë Individuale Pune

Duke qenë një raport kontraktor, me karakter të ngushtë personal, që merr parasysh veçori e njohuri të punëmarrësit që nga momenti i lidhjes së raportit kontraktor, edhe detyrimi për të kryer punën është personal i punëmarrësit dhe i padelegueshëm, me përjashtim të rasteve që në Kontratë është përcaktuar kjo mundësi (neni 22/1 i Kodit të Punës).

Përgjegjësia e Punëmarrësit ndaj Punëdhënësit e që duhet që ai të përgjigjet për dëmin që i shkakton, ndodh vetëm në rastet “kur shkel detyrimet kontraktuale me dashje ose nga pakujdesia”, ky lloj dëmi i referohet në mënyrë indirekte rasteve kur Punëmarrësi është duke punuar dhe shkakton një dëm të çfarëdollojshëm e nga i cili Punëdhënësi pëson një dëmtim, humbje etj., të këtij lloji.

Zakonisht, paga e Punëmarrësit përllogaritet në kohë, pra një sasi orësh pune efektive në javë, dhe moskryerja e punës për arsye të arsyeshme (por që paguhet) lejohet dhe përcaktohet saktë vetëm për raste që kanë të bëjnë me situata shëndetësore apo sociale të Punëmarrësit (sëmundje, aksidente, leje etj.)

Asnjë parashikim nuk ka Kodi i Punës në lidhje me dëmin dhe pasojat e tij që i shkaktohen Punëdhënësit nga mungesa e Punëmarrësit në vendin e punës, për shkak të një force madhore, apo fatkeqësie natyrore për të cilat duhet të jetë nxjerrë dhe akti përkatës i shpalljes së saj nga Autoritetet publike. E thamë më sipër që një Kontratë Pune detyron Punëmarrësin të vihet në dispozicion të Punëdhënësit dhe të ofrojë punën e tij për kohën e caktuar po në marrëveshjen kontraktore, për këtë kohë dhe punë që do të vërë në dispozicion duhet të paguhet nga Punëdhënësi.

Në rast se Punëmarrësi vihet në dispozicion dhe dëshiron të respektojë detyrimin ndaj Punëdhënësit të tij për të punuar, por ka një pengesë ligjore (si në rastin e shpalljes nga Qeveria të gjendjes së fatkeqësisë natyrore për shkak të Covid – 19) për ta zbatuar këtë vullnet çfarë ndodh më Kontratën e Punës në fuqi, ka mospërmbushje të detyrimit të Punëmarrësit? Si veprohet në raste të tilla?

Përmbushja e një detyrimi ligjor (neni 133, Kodi i Punës)

Mungesat e Punëmarrësit (nenet 130 e vijues të Kodit të Punës) në vendin e punës janë përcaktuar saktë në Kodin e Punës dhe ato mund t’i përmbledhim shkurtimisht në mungesa për sëmundje, për aksidente, për përkujdesje prindërore për fëmijët në ngarkim dhe për përmbushjen e një detyrimi ligjor. Kjo e fundit, përmbushja e një detyrimi ligjor, është një kategori e hapur brenda së cilës mund të futen herë pas here raste dhe dinamika që Kodi i Punës dhe Kontrata Individuale e Punës nuk i kanë parashikuar dhe që mund të japin efekt, si pasojë e një akti, fakti, veprimi që vjen nga jashtë kësaj marrëdhënie kontraktore.

A mund të konsiderohen kufizimet në kryerjen e një aktiviteti tregtar, nëpërmjet një akti të autoriteteve publike, siç është rasti i shpalljes së fatkeqësisë natyrore, pra kufizime që prekin dhe detyrojnë Punëdhënësin dhe që reflektojnë efektet në mënyrë indirekte edhe te Punëmarrësit që të mos punojë, si shkaqe që justifikojnë Punëmarrësin të përmbushë një detyrim ligjor? Sigurisht që po, një kufizim i tillë, me një akt të cilitdo autoriteti publik për arsye gjendje të jashtëzakonshme, fatkeqësie natyrore, apo sanitare, legjitimon Punëmarrësin që të mos paraqitet në vendin e orarin e punës dhe, si rrjedhojë, të mos përmbushë detyrimin e dhënies së punës ndaj Punëdhënësit të tij.

Për sa kohë mund të vijojë kjo situatë, ku pengohet aktiviteti i punës me një akt publik dhe Punëdhënësi duhet të mbajë të punësuar Punëmarrësin e tij? Përgjigjen e jep neni 133, i Kodit të Punës, i cili përcakton që: cit.: “Punëdhënësi i jep pagën, për jo më shumë se 14 ditë pune, punëmarrësit që mungon në punë për shkak të përmbushjes së detyrimit ligjor”. Pra në rast se do të konsiderojmë që shpallja e fatkeqësisë natyrore detyron të dy palët e Kontratës Individuale të Punës të përmbushin detyrimin ligjor, atëherë do të aplikojmë këtë nen të Kodit të Punës dhe nga momenti i shpalljes së fatkeqësisë natyrore, Punëdhënësi i cili nuk është lejuar të kryejë aktivitetin e tij tregtar, duhet të japë pagën ndaj Punëmarrësve të tij për vetëm 14 ditë pune. Mbi këto ditë do të duhet të mbajë e derdhë sigurimet shoqërore, shëndetësore dhe tatimin mbi të ardhurat personale.

Pas 14 ditëve të paguara për përmbushjen e detyrimit ligjor, çfarë ndodh?

Në qoftë së periudha e detyrimit ligjor, si rasti i fatkeqësisë natyrore shkaktuar nga Covid – 19, zgjat përtej 14 ditëve, mbi të cilat edhe pse nuk është punuar nga Punëmarrësi, Kodi i Punës detyron Punëdhënësin që të paguajë pagën ndaj Punëmarrësit, çfarë duhet të bëjë Punëdhënësi të mbajë koston që vjen si pasojë e punësimit deri në fund të periudhës së epidemisë?

Mundësitë që ka një Punëdhënës shqiptar sot, i cili është ndaluar të kryejë aktivitet, janë ose të presë që shteti të mundësojë zbutjen e kostove që duhet të mbajë Punëdhënësi (të tilla si qira, kredi, paga, taksa apo detyrime ndaj shtetit, sigurime etj.) nëpërmjet mekanizmave të ndihmës në të tilla raste, ose të veprojë individualisht duke bërë zgjedhje që në kushte normale nuk do të duhet t’i bënte, siç është edhe zgjidhja e marrëdhënies së punës.

Pra, pas 14 ditësh, nga dita e shpalljes së fatkeqësisë natyrore të cilën e konsideruam edhe si kusht i përmbushjes së një detyrimi ligjor nga ana e Punëmarrësit e Punëdhënësit, palët e Kontratës Individuale të Punës duhet të bisedojnë e me vullnet të lirë të gjejnë një zgjidhje që të kënaqë të dy palët. Më e logjikshme, me vullnet të të dy palëve duke amenduar Kontratën e Punës, do të ishte aplikimi i nenit 111 të Kodit të Punës, duke ndryshuar e duke trajtuar pagesën jo më poshtë se paga minimale, duke mbajtur në fuqi Kontratën e Punës dhe duke lejuar vijimin e saj, pa shkaktuar pasoja dhe ngarkesa mbi palët.

Në rast se kjo marrëveshje nuk gjendet, situata e fatkeqësisë vijon të jetë në fuqi dhe Punëdhënësi nuk ka një ndihmë shtetërore për të përballuar koston e punonjësit, më afër rastit është aplikimi i nenit 156 të Kodit të Punës. Nënvizohet se aplikimi i këtij neni, duke pasur parasysh impaktin në aspektin ekonomik e social në jetën e personave, është ekstrem dhe duhet të interpretohet si mundësia e fundit për t’u marrë në konsideratë nga Punëdhënësi.

Neni 156 i Kodit të Punës përcakton që: cit. “zgjidhja e Kontratës së Punës nga Punëdhënësi, për arsye se provohet se punëmarrësi nuk paraqitet në vendin e punës, të caktuar në kontratën e punës, ose e braktis atë menjëherë, pa shkaqe të arsyeshme, dhe brenda 7 ditëve nuk ka njoftuar, me shkrim, punëdhënësin, ajo konsiderohet si zgjidhje e pajustifikuar e kontratës së punës nga ana e punëmarrësit”.

Braktisja e vendit të punës pa shkaqe të arsyeshme nga ana e Punonjësit buron nga ndalimi ligjor i vënë me një akt publik dhe për këtë Punëmarrësi nuk ka faj, por nga ana tjetër Punëdhënësi kur ka paguar 14 ditë punë (të pakryera për shkak të përmbushjes së detyrimit ligjor) dhe pas këtij afati nuk gjen një marrëveshje me Punëmarrësin e tij, nuk ka asnjë detyrim ta mbajë Punëmarrësin në punë. Nga ana morale dhe etike, në një situatë të tillë, nuk është e drejtë të lësh pa pagë e garanci Punëmarrësin, por lënia e situatës vetëm në ngarkim të Punëdhënësit do të ishte prishje e ekuilibrit kontraktor dhe me keq akoma, humbje të imponuara nga situata dhe që i faturohen vetëm Punëdhënësit.

Sigurisht nuk do të aplikohen sanksionet e parashikuara nga ky nen në ngarkim të Punëmarrësit

Zgjidhja e raportit të punës për mospërmbushje të detyrimit të ofrimit të punës nga Punëmarrësi (analogji me Kodin Civil)

Ashtu si edhe patëm mundësi të vinim re më sipër, Kodi i Punës detyron Punëdhënësin që të paguajë Punëmarrësin, kur ky i fundit mungon, sepse duhet të përmbushë një detyrim ligjor, vetëm për 14 ditë pune dhe nuk rregullon se çfarë duhet të ndodhë më tej me raportin e punës midis palëve. Për analogji dhe për t’i dhënë një trajtim më komplet, sipas parimeve të interpretimit të normave ligjore në një shtet, na vjen në ndihmë Kodi Civil, i cili ka disa nene që i aplikohen zgjidhjes së kontratave (atyre të parashikuara e rregulluara nga Kodi Civil) por që mund të aplikohen edhe kur nuk kemi rregullim në Kodin e Punës. Jurisprudenca e Gjykatës së Lartë të Italisë, pikërisht në të tilla situata, ka vepruar duke aplikuar nenet e Kodit Civil, në marrëdhënie pune për raste kur nuk ka rregullim në Kodin e Punës.

Konkretisht, neni 527 i Kodit Civil parashikon që: cit. “Detyrimi shuhet kur ekzekutimi i tij bëhet i pamundur pa fajin e debitorit dhe para se ky të jetë vënë në vonesë”, pra e thënë ndryshe, detyrimi i Punëmarrësit për të ofruar punën e tij shuhet sepse është bërë i pamundur pa fajin e tij dhe si rrjedhojë, Punëdhënësi (gjithmonë përtej 14 ditëve më sipër trajtuar) nuk i paguan pagën. Gjithashtu, edhe neni 698 i Kodit Civil parashikon që: cit.: “Në kontrata me detyrime të ndërsjella, kur njëra nga palët kontraktuese nuk përmbush detyrimet e veta, pala tjetër kontraktuese, sipas rastit, mund të kërkojë përmbushjen e detyrimit, ose zgjidhjen e kontratës, përveç shpërblimit të dëmit”.

Konkluzione

Nisur nga sa analizuam më sipër, Kodi i Punës së Republikës së Shqipërisë nuk rregullon rastet e fatkeqësive natyrore apo gjendjeve të jashtëzakonshme se çfarë dhe si duhet të veprohet nga palët e një Kontrate Individuale Pune, sidomos kur parashikohet që situata të tilla të jenë me kohëzgjatje të shtrirë gjatë në kohë. Në mungesë të Kontratave kolektive dhe të përfaqësuesve të Punëmarrësve apo sindikatave, rol të rëndësishëm mund të marrin, në shoqëri tregtare që kanë detyrim për të pasur, Këshillat e Punëmarrësve (të ngritur sipas kritereve dhe me kompetencat e dhëna në Ligjin nr. 9901/2008 “për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”).

Ky vakum ligjor për situata të tilla emergjente duhet të rregullohet ligjërisht për sa u përket përgjegjësive dhe ndihmave shtetërore në ato që quhen “amortizatorë socialë”, sepse çdo rregullim apo zgjedhje të detyruar, që mund të bëjnë palët në Kontratë Pune, do të bien ndesh me Kodin e Punës dhe parimet e përgjithshme të Kushtetutës e si e tillë, do të ndiznin motorët e konflikteve gjyqësore pa fund. Nga ana tjetër, lindja e konflikteve gjyqësore midis palëve, për sa shkaktuar nga zgjidhjet e marrëdhënieve të punës, do të mundësonin konsolidimin e praktikave gjyqësore dhe unifikimin e tyre, si pjesë e rëndësishme e sistemit të së drejtës për të rregulluar me vendime pjesë të emetimit legjislativ.

Në një shtet që aplikon parimet e së drejtës, në mangësi të parashikimeve ligjore dhe sindikatave që përfaqësojnë Punëmarrësit, shtetit i del për detyrë të ndërhyjë, duke ndihmuar sektorët e bizneseve të penalizuar, të cilët nuk mund të lihen të vetëm dhe të mbajnë individualisht kostot e krizës e më tej, t’ju kërkohet edhe rimëkëmbja ekonomike në vend po me investimet e tyre. Ndihma nuk ka pse të jetë detyrimisht financiare, pra disbursim nga buxheti i shtetit, por mund të bëhet me studime për kategori biznesi, duke ulur barrën fiskale ndaj bizneseve për periudhën e emergjencës.

——-

[1] Ky material është një përmbledhje ad hoc vetëm për situatën e krijuar nga epidemia COVID – 19 në raportet kontraktore të punës, në aktivitetet tregtare që nuk lejohen të punojnë sipas Urdhrit të Ministrit të Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale nr. 193 datë 20.03.2020, dhe që paraqet vetëm opinionin individual të autorit dhe që nuk mund të përdoren si shkas për veprime në raste individuale të marrëdhënie punësimi./Monitor/