Ministria e Kujtesës

nga Veton Surroi

Rreth Rambouilletsë, qebapëve, qarkut intelektual e politik francez dhe mallkimit të harresës

1.

Këtë javë u bë një çerek shekulli nga përfundimi i Konferencës së Rambouilletsë, me aktin ceremonial të nënshkrimit në Pallatin Kleber në Paris.

Kjo ishte hera e parë në historinë e Kosovës që populli i saj shumicë, shqiptarët, të nënshkruajnë një marrëveshje me botën demokratike. Delegacioni i Kosovës për herë të parë në historinë e vendit u dakordua si palë mbi rrugën e mëtejme të vendit me bashkësinë euroatlantike. Me këtë marrëveshje nuk u pajtuan Serbia dhe Rusia, dhe kjo është një pjesë e rrëfimit që vazhdon deri më sot. Por, pjesa e kontratës me bashkësinë euroatlantike është me rëndësi, sepse është e vënë në themelin e shtetësisë së Kosovës. Pas nënshkrimit të Marrëveshjes në Paris, NATO-ja ndërmori fushatën e vet ajrore me të cilën e çliroi Kosovën nga prania ushtarake, policore dhe administrative të Serbisë. Kombet e Bashkuara vendosën administrimin e vet të përkohshëm në Kosovë dhe në pajtim me Marrëveshjen e Rambouilletsë, të kodifikuar në Rezolutën 1244 të KS të OKB, u zhvillua procesi Ahtisaari me të cilin u arrit shpallja e dakorduar e pavarësisë; pra e dakorduar mes Kosovës dhe një pjese të madhe të botës demokratike.

E megjithatë, një përvjetor që në sytë e historisë duhej të ishte i rëndësishëm, kaloi pothuajse pa u përmendur fare në hapësirën publike shqiptare të Kosovës.

2.

Një zhvillim i këtillë po më duket si një fenomen me të cilin po merrem jo pse kam qenë njëri prej nënshkruesve të Marrëveshjes së Rambouilletsë, dhe rrjedhimisht supozohet se duhej të isha i prekur nga mospërfillja për këtë ngjarje. E kam thënë disa herë, dhe e përsëris tani, se po të mos kisha bërë asgjë tjetër në jetë, do të mjaftonte nënshkrimi i Marrëveshjes për ta konsideruar një jetë të plotë. Por, rasti me çerekshekullin e Marrëveshjes më intrigon si çështje që ka të bëjë me fenomenet e harresës kolektive dhe të kujtesës kolektive.

Ta marrim të mirëqenë harresën. Njeriu harron ku i ka lënë çelësat, pas disa vjetësh emrat e njerëzve të cilët i ka njohur, datat e ngjarjeve, qytetet, ndonjëherë vitet e ngjarjeve të rëndësishme – dhe jo rrallë ditëlindjet e njerëzve të afërm. Si individë jemi të dënuar që të harrojmë, kjo është pjesë e procesit natyror të humbjes së vetive fizike dhe psikike. Rrjedhimisht, kjo vlen edhe për shoqëritë; në vorbullën e përditshme të informatave, është lehtë të përqendrohesh në përditshmëri dhe të harrosh një ngjarje, sado epokale, të para çerekshekullit. Kjo vlen edhe më shumë për ata që kanë lindur pas kësaj ngjarjeje, dhe nuk kanë pse e mbajnë mend.

Psikologu amerikan, fitues i Nobelit, Daniel Kahneman do të ndihmojë ta kuptojmë fenomenin me ndarjen e personaliteteve tona në atë të përvojës dhe atë të kujtesës. Pra, personaliteti ynë i përvojës e jeton përditshmërinë, ndërsa ai i kujtesës na ndihmon t’i bëjmë zgjedhjet e duhura. Dhe, kështu, nëse duam të zgjedhim se në cilën qebaptore do të porosisim pesëshen në somune, këtë do ta bëjmë në sajë të personalitetit të kujtesës, të shijes më të mirë që na ka lënë qebaptorja herëve të kaluara – nuk do të shkojmë aty ku kemi ngrënë qebapë jocilësorë.

Kujtesa, në këtë interpretim, që tashmë është pranuar në shkencë, na ndihmon për të marrë vendime në të tashmen dhe të ardhmen. Rrjedhimisht, kujtesa ushqehet: nëse nuk mbajmë mend se njëra qebaptore është më e mirë se tjetra, nuk mund të marrim vendimin e duhur.

3.

Nuk ka kalim automatik mes psikologjisë individuale dhe asaj shoqërore, por në së paku dy gjëra mund të hyjë në punë analiza e Kahnemanit. Një, që sikur tek individi edhe shoqërisë i nevojitet kujtesa në mënyrë që t’i ndihmohet rreth vendimeve të së ardhmes. Dhe dy, të kuptuarit se ndërsa harresa është automatike dhe e garantuar, kujtesa është një akt i vetëdijshëm i cili ndërmerret për të sotmen dhe të ardhmen.

Dhe, kjo nuk është gjë e porsazbuluar për Kosovën. Pas çlirimit të vendit, forcat që u vendosën në krye të pushteteve komunale, pak me hatër pak me dhunë, vendosën që të ndryshohen emrat e rrugëve të qyteteve. U hoqën emrat që nuk u pëlqyen, u vendosën ata që u pëlqyen. Dhe nuk ishte hera e parë: çdo pushtet para tyre kishte bërë të njëjtën gjë. Dhe çdo pushtet e kishte bërë për të çuar në harresë disa emra, e për të paralajmëruar se jeta fillonte dhe do të zhvillohej me emra të rinj.

Emrat e rinj duhet të reflektojnë sistemin e vlerave të pushteteve të reja. Kështu, dikush që mund të quhej ati shpirtëror i letërsisë shqipe në Kosovë, Esad Mekuli apo siç njihej Sat Nokshiqi, nuk është emri me të cilin shpërblehen shkrimtarët e Kosovës.

Këtë, si dhe vendimet e tjera ishin produkte të Ministrisë së Kujtesës. Ajo, natyrisht, nuk ekziston fizikisht, por është pjesë e mendësisë së ndryshimeve revolucionare. Në Ministrinë e Kujtesës do të vendoset se si të quhen rrugët, emri i kujt është më meritor për letërsi, çfarë është ngjarja e historisë së afërt a largët që duhet shënuar sot, shtatorja e cilit personalitet duhet të jetë më e madhe dhe sa metra afër qendrës së qytetit…

4.

Të kthehemi te Rambouillet.

Ka shumë për t’u kujtuar për të dhe çdo kujtim, siç u tha më sipër, shërben për të folur për të tashmen e të ardhmen. Kështu, ky është një rrëfim i pafund.

Prej atij rrëfimi të pafund, të nxjerrim një element i cili nuk është përmendur shpesh e iu dha harresës: pse u mbajt ky takim në Francë? Dhe, përgjigja ishte se Franca e asaj kohe kishte për president Jacques Chiracun dhe ministër të Jashtëm, Hubert Vedrinen. Presidenti Chirac e vendosi Francën në një pozicion të hallkës së rëndësishme të krijimit të unitetit transatlantik dhe Hubert Vedrine së bashku me homologët gjermanë, së pari Kinkel e pastaj Fischer forcoi boshtin franko-gjerman rreth çështjes së Kosovës. Dhe, në traditën franceze, e tëra kjo u bë në një dialog intelektual disavjeçar mes pushtetit dhe qarkut të mbledhur rreth revistës Esprit, si Pierre Hasner, Pascal Bruckner e André Glucksmann apo miku i madh nga Sciences Po, Jacques Rupnik.

Përse duhen nxjerrë këta emra e fakte prej harresës kolektive? Sepse, siç do të shpjegojë Kahneman, e kaluara shërben për të folur për të tashmen e të ardhmen, për vendimet rreth tyre. E, nuk ka mundësi që kjo të bëhet nëse nuk përcaktohen fillimisht së paku faktet elementare, e ato janë se përtej paragjykimeve tradicionale ndaj Francës, ishte një gjeneratë udhëheqëse franceze që është meritore për lirinë e Kosovës dhe për ditët e saj të para të pasçlirimit, të demonstruar me shpirtin e madh dhe bujar të Bernard Kouchnerit, kryeadministratorit të parë të UNMIK-ut.

Ky shkrim në fakt, mori, siç mund të lexohet, vetëm për shkas Rambouilletnë. Kemi hyrë në 25-vjetorin e çlirimit të Kosovës dhe përderisa kalojnë me të shpejtë ditët drejt 12 qershorit dhe hyrjes së forcave çlirimtare të NATO-s, do të nxjerrë përditë nga mallkimi i harresës emra miqsh nga bota demokratike që e bënë të mundur këtë transformim epokal në historinë e Kosovës.

Fakti i kalimit nëpër harresë të jubileut të Rambouilletsë nuk duhet të lejojë që kjo t’i ndodhë jubileut të Çlirimit./Koha/