Miqtë dhe armiqt’ e Shqipërisë

Po bëhesh fjalë një herë cilët janë miqt’ e Shqipërisë, ose më mir akoma, cilët nuk jan’ armiqt’ e saj.

Gjithë fqinjët, të tërë Shtetet që i kemi pranë, na duallë armiq; keqdashës na u-duknë – se dhe ashtu janë rrëfyer gjerë më sot-edhe fuqit’ e mbëdha, pak’ a shumë të larkme. Duke kërkuarë dhe duke u-mejtuarë vërejtmë se nuk na dolli as një mik, as një ndihmës dhe dashamirë.

– Po dal të shohim, tha një prej nesh, cili nga këtâ që numuruamë dhe zumë ngojë është m’i dëmshmi dhe m’i keqi?

Një mik që degjonte dhe s’kishte folur gjer ahere, ngriti zënë dhe bëri këtë pyetje – Në më dhënshi leje, shokër, dua të pyes, pse nuk e zumë ngoje Shqipëtarin?

– Po ç’ta zëmë ngoje? u-hodhë dy të tjerë. Dihetë se vetëm ay na mbetetë mik!

– Ashtu? Nuk’ e dinja.

Kjo pyetje «ashtu» bëri një përshtypje të çudiçme në mbeldhjet tën. Tani mê s’kishte njeri atë nxehtësi të parë në kuvënt; atë qejf të parë. Përnjëherë kishte rënë një mejtim mi shokët e mbledlhurë. Pushuanë ca kohe, dhe pyetësi i parë nisi këtë fjalë:

“Dyshoi që Shqipëtarët vetë të jenë miqtë dhe dashamirët e Shqipërisë. Ju po numëroni armiqt tanë: janë të shumë, të fuqishmë, dinakë dhe këmbëngules. Sado që të jenë të çarë dhe të zënë midis tyre, kur vjen ora që të na bëjnë të keqe, janë gjithë të bashkuarë edhe të lidhurë. E patë se qysh Turqija u-bashkua me Serbinë – të nesërmen e luftës balIkanike – që të na bëjë varrë neve. Pra, si munt që të ruhemi prej gjithë këtyre armiqve? A do të mundim të bëjmë dot një mur të math, të gjatë edhe të trashë, si ay i Kinës, që të mundim të ndalojmë sulmin e keqdashësvet?

Me fjalë të tjera, a do të përpiqemi që të lidhim duartë dhe gojën e një bote së tërë, a po do të përpiqemi që të bëhemi vetë të zotër dhe të munt të mprojmë vethen tënë?

Kina ka bërë atë mur që të ndalojë sulmin’ e Mongolëvet; është nje godi e çudiçme, 3000 kilornetra e gjatë, dhe përmi të munt të shkojnë dy qerre pran’ e pranë; ky mur ndaIon sulmëtarët që vinin me armë. Po armiqtë tanë si na vinë?

A vinë si ushtarë, me pallë dhe pushkë, a po të qetë si një hije e pa dukurë?

Pylli ka thën se, sëpata që bëkaq dëm në drurët e ka bishtin nga neve.

Edhe ne duhet të njohim se armiqtë tanë dëmin mê të math e bëjnë duke në bërë veglë neve. Secili do prej syresh gjen dhe nje njëri, në mos një qint dhe një qint mijë, që t’u shërbejë intrigavet dhe qëllimevet për dëm të vëndit. Hapni sytë dhe shikoni: të ligën mê të madhe e siellim vetë, duke u u-bërë vegla e të huajvet, e atyre armiqve që na kanë pshtjellë si një rreth prej flake.

Duk me qënë pra kështu pyes dhe një herë: a duhet që të numurojmë sa keqdashës kemi, dhe të mejtohemi t’i heqim një garth Shqipëris’ sënë, t’a thurim me një mur të lartë dhe të shëndoshë të bërë prej gurri dhe këlqereje? a po më mirë të përpiqemi dhe të zbulojmë një armik te vetëm, mê të math e mê të rezikshim se nga të tërë, dhe shikojmë qysh të mundim këtë të vetëmin të dëmshim?

Mos u vijë çudi pse quaj vethen të tënë mê të madhin armik. Pa dyshim s’është gjë e mirë që njeriu te shajë vethen e tij; po unë s;e shaj, e qërtoj. E shoh të metën, dhe dua të çel sytë që të shoh edhe mê mir akoma, që ashtu të mund të shërohem.

Edhe kjo e metë është ndër ne, nek unë, nek ti, nek miqtë dhe vllezërit tanë. Vetëm ky kuvënt i sotmëarrin që të më bëjë të bje në dyshim dhe të pikëllohem: pse kërkojmë dhe rrëmojmë kaq thellë që të zbulojmë keqdashësit tanë? Pse? Këtë e bëjmë me shpresë që të gjejmë dhe miq, që të kemi ku të pshtetemi që të gjejmë mprojtës dhe kujdestarë! Duamë me këtë mënyrë të hyjmë nënë krah, nënë gunë dhe nënë piqi të në njo tjatri, që aty të na ruajë, të na shikoë dhe të na ritnjë.

Harojmë se afrë te unë se nga mua s’ka njeri tjatrë. Po s’e mprojta unë vethen t’ime as njeri s’çan dot kryet për mua. – A jam i zoti vetë, a dua vetë vethen t’ime, a kam mbesim dhe mpshtetje ne vetheja ime? Kjo duhet pyeturë.

Kur të jesh i zoti dhe i mirë, a-here gjen dhe miq, gjen dhe mprojtës dhe dashamirë. Ahere armiku ndruhet dhe hiqetë prej teje, ësht’i shtrënguarë që të respektojë dhe të të nderojë. Po kur je i dobët e i mefshtë, kur s’do as ti vethenë tënde, kur je armik dhe trathëtor vethes s’ate, kur i ke vënë sëpatën dhe kazmën themelit të shtëpisë s’ate, ahere edhe m’i mir i miqvet të bëhet armik, ahere edhe ay shikon qysh të marrë një copë prej trashëgimit tënt, qysh të këputnjë no një trâ prej shtëpisë s’atë.

Për fat të keq ne kështu jemi, si ky i fundit. Jeta që kemi rrojturë gjer më sot, vetijat që kemi marrë, stërvitja që kemi parë, mendimetë që kanë ushqyer trutë, pothua se të gjitha na shtyjnë që të lemë në moskujdesje dhe në harim kombin dhe mëmëdhenë tënë. Po jo dhe kaqë: fatkeqërisht shumë gjërra na shtyjnë që të jemi armiq të kombit e të mëmëdheut: egoizma, egotizma, sendra e madhe po e lathimshme, zemërimi, nakari, madhështija…na shtyjnë më teprë që të jemi armiqtë dhe prishësit më të mëdhenj të shtëpisë dhe të truallit tënë.

Padyshim këto të meta kanë rrënjë të largëta dhe të thella, kanë shkake të ndryshmë, munt që të shpiehohenë me një qint e një mënyra, që të kupëtohenë dhe të ndjehenë, të falenë. Po s’do haruarë e vërteta, do parë reziku dhe duanë çelurë sytë. S’do bërë si ai zok që kllet kokën në dëborë dhe pandeh që nuk e sheh mê njeri.

Gjer më tani kemi qënë armiq te vethes s’ënë. Sicilido e ka kërkuarë fitimin dhe interesin e tij ne dëmi, ne prishja dhe ne humbja e vëndit tënë. Sicilido ka kërkuarë nderin, madhërinë, fitimin dhe qejfin e tij në dëm i tjatrit dhe i të gjithë kombit mbase. Edhe as turp as për liksht e kemi pasurë që të bëhemi vegla në të huajtë, që të kërkojmë ndihmën e tyre për ti bërë dhe mê teprë liksht akoma vëndit.

Pra ç’lipset të vemi lark dhe të kërkojmë armiq  të huaj kur ne i kemi në shtëpi, kur jemi ne vetë?

Këtu qëndroj pak folësi, dhe të tjerët po heshtnin. Pastaj nisi prapë:

-Të metat dhe fajet s’duanë parë për dishorim dhe për ç’kurajim. Duanë parë që të marrim kurajo, që të na vijë më tepër dëshirë për punë dhe ndreqje.

Po u them juve, o djelmsha! (Dhe folësi u-kthye drejt të rinjvet që rrinin rreth tij.) Ju duhet të që të punoni, që të merni përsiprë barrën e punës dhe të detyrës. Mos jini krenarë dhe madhështorë, mos u-hiqni politikanë dhe moralistë se dini të thoni dy fjalë bashkë.

Ekzaminoni dhe analizoni vethen tuaj, dhe shikoni, ç’farë shërbim dhe ç’dobi munt të sillni kombit tuaj. Shihni të metat e Shqiptarëvet, po mos haroni dhe të metat tuaja. Po mos kini sy dhe vështrim vetëm për të ligatë dhe të metat: shikoni dhe anët e mira, shihni, kërkoni dhe gjeni edhe virtytet e vlefshmë. Përpiquni që të pakësoni të parët dhe të shtoni të dytët.

Mos rrini si Buda të kënaqurë prej kotësisë dhe mefshtërisë suaj; mos u-madhështoni pse krihni leshërat dhe dini të mvishni kollara të zbardhura me nisheste. Hyni në prekje me popullin, njihni dhe studioni shpirtin e tij, ndritoni dhe ndihni mëndjen e tij. Mos i flisni fjalë të kota, mos i epni mendime të dëmshim, mos e bëni gjindjen e gjorë mê enarshike dhe mê t’egrë se ç’është. Po shikoni t’a zbutni, t’i epni ndjenja njerëzore, parime dhe virtyte shoqërorë, t’a bëni të butë dhe të mirë, të mëshirshmë dhe të dashurë.

Mëso-i-ni të shogrojë cmirë dhe egozimën, sendrin e remë dhe inatin e tij; bëj-e-ni që të adhurojë, të falnjë, të dojë dhe të mëshirojë; të shkojë me shokun dhe me vllanë. Me një fjalë të bëhet miku dhe dashamiri i Kombit e I truallit, dhe jo armiku.

Po, zotërinj të dashur dhe të bukurë, mos haroni fjalën e të mathit filosof Kinez. Konfuceu dy mijë e pêsë qint vjet mê parë ka thënë: Ay që kërkon të ndreqnjë botën, le të nisnjë në krye nga vethe dhe nga fëmij’e tij.

Puna m’e parë që munt dhe që duhet të bëni, është që të kini vethen tuaj në dorë, të njihni vethen, të mirësohi, dhe pastaj duke mos u-lodhurë dhe mos u-dëshpëruarë kurrë , të ndritni popullin; edhe kjo aq mê teprës sa nder ne, njerëzit intelektuale dhe me dituri janë më të rallë. Pra, kur më një komb tjatrë munt që të shikohetë më një sy të qetë mefshtëri dhe kotësija e djelmoshavet, për ne Shqiptarët është nëvojë që të rrefehetë një palodhësi dhe një aktivitet të mbëdhenj, që të mundin e te dalin dot në dritë e në shpëtim./Diturija, Nr.2, 1916/