Ndryshimet kushtetuese/ Eksperti amerikan: Pse është i domosdoshëm konsensusi!

Kryeministri Edi Rama nuk e do konsensusin rreth ndryshimeve kushtetuese nga ana tjetër Opozita e Bashkuara flet për nevojën e këtij konsensusi! Por për të kuptuar se pse është i domosdoshëm konsensusi kur preket Kushtetuta, më së miri e ka sqaruar eksperti i njohur amerikan i të Drejtës Kushtetuese, Mark A. Graber në studimin e tij “Dred Scott and the Problem of Constitutional Evil” /lexo shqip: Dred Scott dhe Problemi i të keqes kushtetuese/.

Leksionet nga Dred Scott thotë A.Graber ngelen vitale. Rasti mund të mësoj amerikanët, dhe në rastin tonë Edi Ramën me rilindasit e tij, se personat përgjegjës për krijimin dhe mbajtjen e kushtetutave të reja në shoqëri heterogjene nuk mund të jenë Linkolnistë. Liderët duhet të koncentrohen në ruajtjen e paqes shoqërore përmes marrëveshjes mbi rregullat dhe procedurat që premtojnë se do të gjenerojnë politika shoqërore të pranueshme për subjektet e rëndësishme politike për të ardhmen. Funksioni i kushtetutës në ruajtjen e regjimit është veçanërisht i rëndësishëm në shumë shteteve të Evropës lindore, Lindjen e Mesme, shtetet e Azisë dhe Afrikës, popullsia e të cilave përfshinë subkultura në territore të veçanta. Gjetja e bazës, që këta njerëz mund të jetojnë së bashku, dhe jo zbatimi i një vizioni të drejtësisë, është detyra kushtetuese bazë, mendon njëri ndër njohësit më të mirë të së drejtës kushtetuese, Mark A. Graber.

E përbashkëta e studimit të A. Graber me realitetin shqiptar, bazuar në produktin e 75 vjeçarit të fundit shqiptar, është konstatimi tij se kundërshtarët deri në fund të historisë njerëzore do të kenë aftësi që ti shkaktojnë dëm katastrofal njëri-tjetrit për derisa nuk janë në gjendje që të zgjidhin kontestet rreth drejtësisë në mënyrë paqësore.  

“Teoricientët kushtetues të të gjitha bindjeve politike shpesh shprehin interesa më të vogëla në përcaktimin e asaj se çfarë është kushtetuese se sa në argumentimin e asaj që beson se do të ndihmoj në lëvizjes shoqërore që ata favorizojnë për të realizuar qëllimet e dëshiruara kushtetuese,” thekson Mark A.Greber në studimin e tij por cili është problemi i së keqe kushtetuese.

“Problemi i së keqes kushtetuese i takon praktikës dhe teorisë së ndarjes së hapsirës qytetare me njerëzit e përkushtuar me praktika të këqija ose që obligohen në besnikërinë e tekstit kushtetues dhe traditën e cila është ngopur me lëshimet ndaj të keqes. Njerëzit obligohen në besnikërinë ndaj kushtetutave për të cilat e pranojnë se janë të ngopura me të keqen kur konsiderojnë se ekzistojnë shkaqe bindëse të bashkëpunimit politik me furnitorët e padrejtësisë.”

Por çfarë ndodhë kur regjimet goditen nga problemet e së keqes kushtetuese:

“Në regjimet e goditura nga problemet e së keqes kushtetuese, subjektet politike duhet të negociojnë vazhdimisht mbi kuptimet kushtetuese me kundërshtarët, qëndrimet e të cilëve i konsiderojnë moralisht të pështira.

Sfida e krijimit dhe ruajtjes së marrëdhënieve politike në mes të njerëzve që kanë koncepte të kundërta të drejtësisë kërkon që kompromiset të jenë të kalitura në çdo dimension të jetës politike. Pazaret paraqiten rreth rregullave kushtetuese, strukturës së politikës kushtetuese, dhe praktikës për zgjidhjen e boshllëqeve kushtetuese dhe dykuptimësisë.”

Dhe kjo, thotë eksperti kushtetues amerikan, kontestet rreth ligjshmërisë së praktikave të caktuara nuk duhet të cenojnë unitetin kombëtar.

“Të këqijat kushtetuese që kanë lëshuar rrënjë të thella, janë imune në përpunimet standarde të interpretimit. Kompromiset e kaluara nuk mund të jenë bindshëm të kufizuar në disa rregulla kushtetuese të izoluara. Akomodimet e kaluara zakonisht i ofrojnë kampionëve të padrejtësive të pretenduara të mjeteve për gjetjen e argumenteve të arsyeshëm të drejtësisë që interpretojnë dykuptimësitë tjera kushtetuese në dobi të tyre, si dhe fuqinë politike për të garantuar se të tilla argumente, të jenë të paktën pjesërisht të përfshirë në çfarëdo lloj zgjidhje të ardhshme kushtetuese.

Akomodimet e kaluara gjithashtu mund të kuptohen si shprehje e aspiratave kushtetuese të përgjithshme në mënyrë që kontestet rreth ligjshmërisë së praktikave të caktuara nuk duhet të cenojnë unitetin kombëtar – që të gjitha kontroverset kushtetuese të zgjidhen në mënyrën që kënaqin bashkëbiseduesit dhe kundërshtarët e praktikës së kontestuar.”

Eksperti i njohur amerikan i të Drejtës Kushtetuese, Mark A. Graber, mendon se problemi i së keqes kushtetuese është problem primar, kur dhe si duhet qytetarët duhet të akomodojnë më shumë padrejtësi se sa që është kushtetueshmërisht e domosdoshme, duke ofruar mbrojtje për praktikë të neveritshme që nuk janë qartësisht kërkuese me tekst kushtetues ose histori.

 “Teoritë e interpretimit kushtetues nuk mund ta çrrënjosin me sukses të keqen kushtetuese. Kur kontroverset politike për një kohë të gjatë kanë zgjuar bashkësinë kushtetuese, kërkesat qendrore juridike të të gjithë pjesëmarrësve të rëndësishëm do të jenë të bazuara në logjikën institucionale, historike, të aspiratave dhe logjikave tjera kushtetuese […]

Politika kushtetuese e zakonshme  nuk mund ta çrrënjos me sukses të keqen kushtetuese. Pazaret kushtetuese në shoqëritë e ndara i garantojnë bashkëbiseduesit të padrejtësive të pretenduara, fuqinë politike të domosdoshme për garën se si do të zgjidhen çështjet politike dhe kushtetuese që shkaktohen pas ratifikimit […]

Teoritë e autoritetit kushtetues nuk mund ta çrrënjosin me sukses të keqen kushtetuese. Kompromiset që e bëjnë të mundshëm konstitucionalizmin në shoqëritë e ndara, krijojnë parime dhe precedent që mund të referohen në mbështetjen e thënieve se kompromisi është mënyra e vetme legjitime për zgjidhjen e kundërshtive kushtetuese.”

Konstitucionalizmi i fiksuar me të drejtën kushtetuese shumë shpesh injoron faktin se si themeluesit kushtetues i kanë sistemuar interesat politike dhe vlerat duke dizajnuar institucionet që privilegjojnë politikat e caktuara si dhe subjektet politike.

“Konstitucionalizmi i fiksuar me origjinalitetin shpesh injoron edhe faktin se si ndryshimet politike në mënyrë të pashmangshme frustrojnë vizionet e dizajnuesve kushtetues. Konstitucionalizmi i fiksuar me drejtësinë shumë shpesh injoron faktin se si funksionojnë kushtetuta në mënyrën më të mirë të mundshme duke krijuar kushte në të cilat rendi politik mund të ruhet, duke i mundësuar politikës së zakonshme që të jetë e shqetësuar për drejtësinë.”

Meqë të gjitha kushtetutat ngelin kompromise për derisa qytetarët nuk mund të bien dakord për cilësitë e shoqërisë së mirë, “Dred Scott and the Problem of Constitutional Evil” sqaron, se shumica e njerëzve me siguri se do të konsiderojnë se kushtetuta e tyre që kanë për momentin, ofron shumë më shumë ose shumë pak mbrojtje.

“Mbrojtje për interesat shtetëror dhe lokal, pasurinë, privacinë, fenë, dallimin racor, dhe liri të tjera dhe të drejta qytetare. Në shqyrtimin e interpretimin të tyre se sa të keqe lejon kushtetuta e tyre, anëtarët e të gjitha bashkësive kushtetuese duhet të konsultojnë aspiratat e tyre kushtetuese dhe të mendojnë se edhe sa të keqe do të tolerojnë ata si çmim për të gëzuar dobitë në kontinuitet të bashkimit kushtetues.”  

Thelbi i problemit të se keqes kushtetuese qëndron në faktin se qytetarët nuk janë dakord rreth asaj se cilat praktika janë e keqja kushtetuese.

“Dispozitat kushtetuese për të cilat të gjithë mendojnë se janë të këqija (ose dispozita marrëzie) hidhen poshtë nga themeluesit kushtetues, formalisht i braktisin me amandamente të shkruara, ose i braktisin joformalisht me një praktikë e cila mundet ose nuk duhet të paraqet amandament. Pretendimet e papërsosura kushtetuese ratifikohen, mbahen ose propozohen vetëm atëherë kur shumë njerëz mendojnë se dispozitat e tilla kushtetuese ose interpretimet, janë të këqija të domosdoshme ose të mira pozitive.”  

Dhe jo vetëm kaq! Edi Rama nuk ka se si ta kuptoj sepse nuk do të dëgjoj por eksperti i njohur amerikan i të Drejtës Kushtetuese, Mark A. Graber e thotë qartë se kompromiset e shkuara gjenerojnë mbështetjen ligjore dhe politike për vendimet e më pasme kushtetuese nëse kërkohet padrejtësi.

“Marrëveshjet e suksesshme kushtetuese dhe negociatat ruajnë paqen dhe mund të zvogëlojnë të keqen kushtetuese […] Bashkëpunimi në kontinuitet I ekspozon ithtarët e të keqes së pretenduar me superior në praktikë.”

Si dhe:

“Të këqija kushtetuese hiqen vetëm me politika kushtetuese që bindin ose me politika jokushtetuese që detyrojnë subjektet e rëndësishme politike që të braktisin praktikën e keqe.”

Përvoja amerikane me robërinë tregon se si, në duart e gabuara ose rrethanat e gabuara, të gjitha teoritë kushtetuese rezultojnë me konkluzione të padrejta.

Taney kishte mundësi të shfrytëzoj modalitete të shumta kushtetuese që të promovoj politika që mbështesin robërinë dhe racizmin, sepse të gjitha format e logjikës kushtetuese janë të përshtatshme për krijimin e pasojave të së keqes. Argumentet institucionale krijojnë rezultate të këqija kur do që zyrtarët e përzgjedhur  dhe shumicat popullore të mbështesin ligjet e këqija. Argumentet historik krijojnë rezultate të këqija kur do që themeluesit kushtetues dhe ratifikuesit kanë vlera kushtetuese të këqija, thotë A. Graber duke shtuar:

“E drejta kushtetuese ngelet strukturalisht e paaftë për realizimin e përgjigjeve konsensuale të drejta ose konsensuale të sakta në kontroverset kushtetuese. Pikërisht ata faktorë që gjenerojnë lëvizjet shoqërore, gjenerojnë edhe argumente te arsyeshme kushtetuese për vizione të bazuar të kësaj lëvizje. Parakushtet e luftës politike në veçanti garantojnë se, kur kontroverset kushtetuese për një kohë të gjatë kanë acaruar shoqëritë, historianët do të gjejnë themelues të caktuar kushtetues ose precedent të kaluar gjyqësor si  mbështetje për urdhrat e tyre politik; Aspiruesit do të gjejnë tradita politike që do të çojnë tek fakti se vlerat e tyre të dashura gjithashtu janë bazuar në parimet kushtetuese; E institucionalistët do të gjejnë dëshmi që kontrolli i duhur gjyqësor plotëson standardet themelore demokratike. Kërkesat që bashkëbiseduesit e politikave të caktuara i japin më shumë peshë logjikës së caktuar kushtetuese vetëm sa do të ndryshojnë ekuilibrin e citimit në argumentet ligjor, dhe jo urdhrat e përgjithshëm politik,” vlerëson eksperti i njohur amerikan i të Drejtës Kushtetuese, Mark A. Graber në studimin e tij “Dred Scott and the Problem of Constitutional Evil” duke përfunduar:

“Deri sa institucionet demokratike japin politika që mbrojnë interesat vitale, qytetarët janë të lirë të përdorin të gjitha mjetet kushtetuese për ta bërë Kushtetutën më të mirën që mund të bëhet.” ©pafrike.al