Një vit vendimtar për demokracinë në botë

Viti 2024 do të jetë një provë e madhe për demokracinë. Rezultatet e zgjedhjeve të deritanishme janë shqetësuese, ndërkohë që priten zgjedhjet në Amerikë, Europë dhe Indi, shkruan The Economist

Rreth gjysma e popullsisë së botës, ose rreth 4 miliardë njerëz, jetojnë në vende ku këtë vit, do të mbahen zgjedhje.

Rezultatet e tyre do të përcaktojnë se kush do të jenë udhëheqësit e mbi 70 shteteve të botës. Zgjedhjet do të jenë gjithashtu një provë e madhe për shëndetin e sistemeve demokratike në botë, duke qenë se, për më shumë se një dekadë, është përhapur frika se po dëmtohet ideali politik i demokracisë.

Deri më 14 shkurt, pasi u mbajtën zgjedhjet në Indonezi (me probleme të shumta), The Economist vlerëson se rreth 770 milionë njerëz gjithsej kishin votuar, ose afërsisht sa 18.5% e totalit të njerëzve që pritet të votojnë deri në fund të vitit.

Prandaj është e rëndësishme që të hedhim një vështrim fillestar se si po shkon prova e demokracisë në vitin 2024. Përgjigjja e shkurtër është se nuk po shkon mirë.

Në një drejtim, demokracia në fakt po modernizohet: po ndodh një revolucion teknologjik, ku videot e shkurtra dhe mesazhet në grup, po shndërrojnë natyrën e fushatave politike në mbarë botën (Inteligjenca Artificiale, duke përfshirë videot dhe fotot “deepfake”, pra false, është përhapur kudo, por deri tani, nuk ka qenë vendimtare).

Megjithatë, në një drejtim tjetër, proceset demokratike po degradojnë, nga Pakistani, ku ka plasur konflikti për shkak të votimit me probleme, e deri në El Salvadorin e vogël. Ka pasur ndërhyrje të shumta në zgjedhje, në shtete të ndryshme.

Çfarë dimë deri tani?

Dhjetë shtete kanë mbajtur ose kanë pezulluar zgjedhjet. Në shkurt u mbajtën zgjedhje në Azerbajxhan, El Savador dhe Pakistan. Në mars do të mbahen zgjedhjet presidenciale në Rusi (ku vëmë bast se Vladimir Putin do të fitojë sërish me një rezultat shumë “befasues”).

Më pas në prill, do të mbahen votimet në Indi dhe në qershor, do të mbahen zgjedhjet e Parlamentit Europian.

Më të rëndësishmet janë zgjedhjet e nëntorit në Amerikë. Gara presidenciale amerikane e këtij viti ka një peshë shumë të madhe për botën, sidomos duke pasur parasysh se në zgjedhjet e kaluara, u hodhën akuza për vjedhje votash që dëmtuan rëndë demokracinë amerikane. Të gjithë sytë do të fiksohen në garën e dytë të mundshme midis Biden dhe Trump.

Zgjedhjet e mbajtura deri tani në shtete të ndryshme të botës mund t’i ndajmë në tri kategori: zgjedhje të lira dhe të ndershme; zgjedhje të dështuara dhe zgjedhje të përziera. Fillojmë me kategorinë e parë të zgjedhjeve të lira dhe të ndershme.

Më 13 janar, William Lai Ching nga Partia Demokratike Progresive (DPP) e Tajvanit, doli fitimtar. Kina nuk e pëlqen partinë PDP, sepse ajo i hedh poshtë pretendimet kineze për sovranitet mbi Tajvanin, por pavarësisht kërcënimeve të Kinës, votuesit tajvanezë nuk u frikësuan. Zgjedhjet e tjera të lira e të ndershme kanë qenë ato të mbajtura në Finlandë.

Në kategorinë e dytë janë zgjedhjet që kanë qenë një dështim. Shembulli kryesor këtu është Pakistani, me një popullsi prej mbi 230 milionë banorësh dhe ku në të kaluarën, ka pasur shumë raste të ndërhyrjeve politike nga Forcat e Armatosura.

Zgjedhjet e 8 shkurtit ndoshta ishin më të korruptuarat e vendit që nga vitet 1980. Politikani më popullor i Pakistanit, Imran Khan, i cili nuk njihet si një udhëheqës demokratik, mori tri dënime të njëpasnjëshme me burg, për disa akuza të dyshimta.

Në ditën e votimit, pati dhunë dhe asnjë parti nuk siguroi dot shumicën në zgjedhje. Në Bangladesh, pas zgjedhjeve të 7 janarit, partia e Sheikh Hasina-s mori 222 nga 299 vendet në Parlament, pasi opozita kryesore bojkotoi zgjedhjet. Vendi tani është praktikisht një shtet njëpartiak.

Në disa shtete më të vogla, është vënë re një dëmtim i ngjashëm i demokracisë. Më 5 shkurt, Senegali pezulloi zgjedhjet dhe presidenti Macky Sall, i cili dikur shihej si mbrojtës i vlerave liberale, e afroi vendin edhe më shumë drejt diktaturës.

Senegali nuk është vendi i vetëm në Afrikë që po rrëshqet drejt diktaturës. Mali duhej të mbante zgjedhjet më 4 shkurt. Ato u pezulluan vitin e kaluar dhe nuk është vendosur ende një datë e re. Burkina Faso, Çadi dhe Nigeria, kohët e fundit kanë përjetuar grushte shteti.

Në anën tjetër të Atlantikut, më 4 shkurt, i ashtuquajturi “diktatori më popullor në botë”, Nayib Bukele i El Salvadorit, fitoi një mandat të dytë. Dhe pas zgjedhjeve të manipuluara të mbajtura më 7 shkurt, në krye të Azerbajxhanit u zgjodh sërish diktatori Ilham Aliyev, i cili u shtir se fitoi mbi 90% të votave. Ai u urua për fitoren si nga Putin, ashtu edhe nga udhëheqësi kinez, Xi Jinping.

Në kategorinë e tretë, janë shtetet ku u mbajtën zgjedhje të një natyre të përzier, as krejt të ndershme dhe as krejt të manipuluara. Në këtë kategori, ne vendosim Indonezinë. Numërimi i votave dukej i pastër, por zgjedhjet u mbajtën në rrethana shumë të tensionuara.

Presidenti në largim, Joko Widodo, po përpiqet të ushtrojë kontroll dinastik, pasi ndryshoi Kushtetutën për ta bërë të birin një ortak të fituesit të zgjedhjeve, Prabowo Subianto. Gjatë fushatës zgjedhore, pati ankesa për frikësim nga shteti dhe forma të tjera të ndërhyrjes.

Nëse zoti Prabowo nuk do të kishte fituar në raundin e parë të zgjedhjeve më 14 shkurt, kjo do të kishte qenë një shenjë e shëndetit të demokracisë indoneziane, por nuk ndodhi ashtu.

Demokracia nën trysni

Ideja se demokracia është nën trysni në mbarë botën, nuk është e re. Organizata EIU harton çdo vit një tregues të demokracisë. Ky ka rënë gjatë dekadës së fundit.

Treguesi i vitit 2023 u publikua këtë javë dhe ai tregon se autokracitë po bëhen më të rrënjosura (shih grafikun).

Pjesa e vendeve që mund të quhen demokraci elektorale u rrit në vitet 1990, por ka rënë paksa në vitet e fundit, duke arritur në rreth 50%. Disa sondazhe tregojnë se në të gjithë botën po rritet skepticizmi ndaj demokracisë, sidomos mes të rinjve.

Si shpjegohet dëmtimi i mëtejshëm i demokracisë në vitin 2024? Një mundësi është teknologjia. Një mjet i mrekullueshëm i shumicës së fushatave elektorale kanë qenë platformat më të reja të teknologjisë: TikTok, një aplikacion videosh të shkurtra, i kontrolluar nga shteti kinez, ka rreth 1 miliard përdorues në mbarë botën dhe është bërë shumë i rëndësishëm.

Në Indi, ku TikTok është i ndaluar, YouTube ka zëvendësuar Facebook si platforma e parapëlqyer, ndërsa nëpërmjet WhatsApp, personat analfabetë mund të marrin mesazhe politike zanore nga qeveria, e cila i përdor si propagandë.

Kudo, diskutimi politik është zhvendosur nëpër grupe private mesazhesh, ku është e vështirë të përcaktohet shkalla e keqinformimit dhe manipulimit.

Është e mundur që këto ndryshime të jenë në dobi të autokratëve, duke i lejuar ata të komunikojnë pa kontroll. Ata gjithashtu kanë burime për të manipuluar grupet e mesazheve private, duke përdorur përfaqësuesit dhe robotët, për të përhapur informacione të rreme.

Megjithatë, jo të gjitha vendet kanë të njëjtat taktika. Si në Senegal ashtu edhe në Pakistan, autoritetet pezulluan internetin dhe shërbimet e telekomunikacionit përpara zgjedhjeve të planifikuara. Kjo tregon se ata ishin të shqetësuar për humbjen e kontrollit në internet.

Ndërkohë, shumë nga manipulimet përfshijnë taktika më prozaike. Në të kaluarën, autoritarët i shmangnin zgjedhjet ose mbushnin kutitë e votimit me vota të rreme. Sot, ata mbajnë maskën e një demokracie kushtetuese dhe përdorin “ligjin” në interesin e vet, për shembull duke skualifikuar nga gara kandidatët e opozitës.

Në Bangladesh, Pakistan, Senegal dhe gjetiu, politikanët rivalë janë përjashtuar nga gjykatat, në emër të shtetit të së drejtës. Pas shtypjes së planeve zgjedhore të Senegalit, zoti Sall tha se ishte i nevojshëm një “dialog kombëtar” për të krijuar “kushte për zgjedhje të lira, të ndershme dhe gjithëpërfshirëse”.

Krahas teknologjisë dhe ligjit, një shpjegim tjetër i mundshëm për rrëshqitjen demokratike, është mjedisi global më tolerant ndaj autokratëve, pasi rendi botëror i krijuar pas vitit 1989, tashmë është tendosur shumë.

Me ndezjen e luftërave në botë, OKB-ja u bë e paefektshme për shkak të përçarjes midis superfuqive dhe ndërkohë që Perëndimi është përqendruar në përpjekjet për të frenuar Kinën, Iranin dhe Rusinë, mbështetja e demokracisë ka kaluar në plan të dytë.

Në vitin 2021, presidenti Joe Biden mbajti një samit global të demokracisë, duke e quajtur mbrojtjen e saj “sfida përcaktuese e kohës sonë”. Por zyrtarët amerikanë janë të mbingarkuar.

Menjëherë sapo përfundoi turneun e pestë në Lindjen e Mesme në katër muaj, sekretari amerikan i Shtetit, Antony Blinken, i telefonoi presidentit të Senegalit më 13 shkurt, duke i kërkuar atij që të “rivendësojë kalendarin zgjedhor të Senegalit” dhe shprehu “shqetësime serioze” për ngjarjet e ndodhura në vend.

Së shpejti, pritet të mbahen zgjedhje në vende të tjera, që bashkërisht kanë rreth 3.4 miliardë banorë. Disa nga këto zgjedhje është e sigurt se do të jenë mashtrime, si ato që do të mbahen në Bjellorusi dhe Rusi në javët e ardhshme.

Edhe zgjedhjet e Iranit në mars, vështirë se do të jenë demokratike: kandidatët reformistë e kanë të ndaluar që të marrin pjesë në garë. Por vota për të zgjedhur Asamblenë prej 88 anëtarësh do të jetë vendimtare, sepse ky organ do të emërojë pasardhësin e Ali Khamenei-t, udhëheqësit 84-vjeçar të sëmurë.

Për sa i përket Europës, askush nuk e vë në dyshim se zgjedhjet për Parlamentin Europian në qershor do të jenë të lira dhe të ndershme. Në këtë rast, shqetësimi kryesor është se partitë e djathta të forta, të cilat janë tashmë në qeverisje ose me popullaritet mbi 20% në disa vende europiane mund të arrijnë një sukses të madh.

Por edhe në zgjedhje të lira dhe të ndershme, pushtetarët mund t’ua bëjnë më të lehtë rrugën drejt fitores, pasardhësve të tyre të parapëlqyer. Për shembull, në Meksikë do të mbahen zgjedhjet në qershor.

Presidenti në largim Andrés Manuel López Obrador, synon të ndihmojë pasardhësen e tij të parapëlqyer, Claudia Sheinbaum.

Ajo ka gjasa të fitojë zgjedhjet. Por deri tani, Kushtetuta e Meksikës është përballur me kërcënimin populist që ka paraqitur López Obrador.

Rruga e vështirë përpara

Dy zgjedhje të mëdha që do të mbahen këtë vit do të kenë rëndësi të veçantë për të ardhmen e demokracisë. India, që është demokracia më e populluar në botë, do të mbajë zgjedhjet së shpejti dhe pritet që kryeministri i tanishëm, Narendra Modi, të fitojë një mandat të tretë.

Ai është një politikan mjaft popullor, gjatë sundimit të të cilit, ekonomia u rrit me vrull.

Por gjatë fushatës presidenciale janë vënë re shumë raste të abuzimit me sundimin e ligjit: janë përndjekur gazetarë, janë diskriminuar myslimanë dhe politikanët e opozitës hetohen pa pushim dhe janë arrestuar për akuza korrupsioni.

Pas rezultatit të zgjedhjeve në maj, bota mund të zbulojë nëse Modi planifikon t’i gërryejë edhe më shumë normat dhe institucionet demokratike të Indisë.

Shteti tjetër shumë i rëndësishëm ku do të mbahen zgjedhjet, është natyrisht Amerika. Edhe pse Biden ka ndrequr disa nga dëmet e shkaktuara në reputacionin e vendit në vitet e fundit, Amerika nuk është më feneri i lirisë dhe bastioni i demokracisë, siç shihej dikur nga bota.

Donald Trump ka sulmuar vazhdimisht shtetin e së drejtës dhe sistemin gjyqësor, pasi kundër tij janë ngritur një sërë çështjesh gjyqësore. Nëse ai del fitimtar në zgjedhjet e nëntorit, do të rrezikohet edhe më shumë demokracia e institucioneve të Amerikës gjatë një mandati të dytë.

Dhe nëse Trump do të luftonte kundër kontrolleve ndaj pushtetit dhe baraspeshës demokratike në vendin e tij, me siguri që nuk do të kritikonte as autokratët e vendeve të tjera.

Pavarësisht nëse ai fiton apo jo, mbrojtësit e demokracisë përballen me një detyrë të vështirë. Ky vit është me rëndësi të madhe për demokracinë dhe zhvillimet e deritanishme janë shqetësuese. Kjo do të thotë se viti i ardhshëm, mund të jetë një sprovë edhe më e madhe./Përgatiti: Monitor/