Obsesioni me luftën e re në Kosovë

nga Vlatko Sekuloviç*

Marrëveshja e parë për normalizimin e marrëdhënieve në mes të Beogradit dhe Prishtinës është firmosur në vitin 2013, e njohur si Marrëveshja e Brukselit, që është një akt firmëtarët e së cilës turpërohen me të, e ata që e zbatojnë e konsiderojnë të imponuar, të tretët kërkojnë që të anulohet.

Pavarësisht natyrës juridike të saj dhe kontestimit, ky dokument kishte për qëllim që të mundësoj pjesëmarrjen në pushtet të popullit serb që jeton në Kosovë, në kushte specifike të ndarë ose me sovranitet të kufizuar, i cili është shkaktuar pas konfliktit të armatosur në mes të Serbisë dhe NATO-së në vitin 1999.  

Rezultat i kësaj lufte tremujore është Marrëveshja Tekniko-Ushtarake e njohur si Marrëveshja e Kumanovës, e firmosur në 8 Qershor 1999 me të cilin u përcaktua baza e sovranitetit të ri në Kosovë.

Duke pasur parasysh se sovran është ai pushtet i cili në territorin e caktuar nuk është e detyrueshme që të kryej urdhrat e pushtetit tjetër, që ka monopolin e mjeteve të detyrimit në territorin e caktuar dhe juridikisht është i pakufizuar përveç se në pjesën e kufizimit që vetes së vet ia ka përcaktuar, ky pushtet në Kosovës është KFOR-i, dhe e gjitha në përputhje me Marrëveshjen e Kumanovës nga Rezoluta 1244 e KS OKB.

Me fjalë të tjera, me Marrëveshjen e Kumanovës dhe Rezolutën në fjalë është vendosur vullneti i bashkësisë ndërkombëtare, OKB, ndaj Kosovës zbatues i së cilës është KFOR, dhe është hequr sovraniteti i Republikës Serbisë në këtë territor.

Çështjet ushtarake janë kompetencë ekskluzive e KFOR-it, e kompetencat tjera më vonë janë transferuar tek institucionet kosovare, bazuar në parimet e Planit të dytë të Ahtisarit nga viti 2007.

Plani i parë i Ahtisarit, i njohur si Plani Ahtisari-Çernomirdin nga viti 1999 paraqet bazën e Marrëveshjes së Kumanovës dhe Rezolutës 1244 të KS OKB, e Plani i dytë është përpunim i parimeve të këtyre dokumenteve, në veçanti në pjesën e statusit.

Vlenë të kujtohet se Parlamenti i Serbisë në mbledhjen e 3 Qershorit 1999, me votat e SPS, Aletrnativës Demokratike dhe Partisë së pakicave kombëtare, ka miratuar Planin e parë të Ahtisarit.

Lideri i Partisë Radikale Serbe, Vojisllav Sheshel, këtë Plan e ka quajtur “Plani NATO” dhe bazuar në këtë deputetët e kësaj partie ishin kundër këtij Plani, njëkohësisht duke akuzuar Millosheviçin për tradhti dhe humbjen e sovranitetit të Serbisë ndaj Kosovës, e me këtë edhe integritetit territorial.

Radikalët u angazhuan për vazhdimin e konfliktit ushtarak dhe luftës së përgjithshme me NATO-s. Shesheli thjeshtë nuk hiqte dorë nga realizimi i qëllimit të nacionalistëve serbë për të cilin filloi dhe operacioni special ushtarako-policor në Kosovë në vitin 1998, “zgjidhjes përfundimtare të çështjes shqiptare në Kosovë”, përkatësisht barazimin e numrit të shqiptarëve me atë serbë, nga 1.6 milionë në 200 mijë shqiptarë, edhe me çmimin e pushtimit ushtarak të Serbisë.

Ky plan ishte formuluar në përputhje me teorinë nacionaliste serbe se bashkësia politike dhe kombëtare duhet të korrespondoj në mënyrë që të ekzistoj shteti funksional, përkatësisht pjesëtarët e një bashkësie etnike duhet të jenë shumicë në gjithë territorin e shtetit të caktuar.

Zbatimi i këtij parimi politik, në përvojën post-jugosllave, në thelb ka spastrimin etnik dhe krimet tjera të luftës nga Kroacia, Bosnje Hercegovina deri te Kosova në periudhën 1991-1999.

Me Marrëveshjen e Kumanovës, jo vetëm që përcaktohet se KFOR-i kryen pushtet suprem ushtarak në Kosovë, por ky pushtet zgjerohet edhe në hapësirën jashtë Kosovës, dhe atë tokësore 5 kilometra dhe 25 kilometra në linjë ajrore nga kufiri me Kosovën.

Me fjalë të tjera, Serbia, në përputhje me Marrëveshjen e Kumanovës, jo vetëm që nuk ka sovranitet në territorin e Kosovës, por sovraniteti i saj është i kufizuar në një territor edhe jashtë Kosovës.

Ky sovranitet i përcaktuar de jure dhe de facto në Kosovë mund të zbatohet në dy mënyra: me marrëveshje ose forcë.

Marrëveshja e Brukselit, nga ky këndvështrim, është akt me të cilin përcaktohet modaliteti i pjesëmarrjes së serbëve në rendin, garant përkatësisht sovran i së cilës është KFOR-i, përkatësisht NATO si pjesë e saj thelbësore siç është përcaktuar në Rezolutën 1244.      

Pikat 7 dhe 13 të kësaj Marrëveshje, dhe zbatimi e përpunimi i tyre, kanë mundësuar pjesëmarrjen e përfaqësuesve serb në pushtetin legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor të cilin e garanton KFOR-i në Kosovë, pavarësisht se nuk është formuar Asociacioni i komunave me shumicë serbe.

Marrëveshja e Brukselit është rindërtimi politik i akteve themelore, të Planit të parë të Ahtisarit, Marrëveshjes së Kumanovës dhe Rezolutës 1244.

Forca ushtarake, si shprehje thelbësore e monopolit të forcës që është veçori e çdo pushteti sovran, është jashtë vullnetit si të shqiptarëve ashtu dhe serbëve që jetojnë në Kosovë, dhe në këtë kuptim sovrani përfundimtar është Komandanti i KFOR-it i cili të gjitha palëve mund t’i imponohet duke përdor “forcën e dhunshme” të vendimit të tij.  

Ky lloj organizimi i sovranitetit ka për qëllim që të garantoj sigurinë dhe mbrojtjen e të gjithë banorëve të Kosovës, si dhe mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të tyre, pavarësisht nga përkatësia e tyre fetare dhe etnike.

Heqja dorë nga Marrëveshja e Brukselit jo vetëm që do të përkeqësonte pozitën e të gjithë qytetarëve që jetojnë në Kosovë, duke thelluar dhe mosbesimin, nxitur frikën dhe konfliktet ndëretnike, si dhe krijimin e klimës së pasigurisë së përgjithshme, por do të hapte dhe rrugën drejt përpjekjes për zbatimin nga bartësi aktual i sovranitetit me dhunë.

Nuk ka dyshim se në këtë situatë, siguria dhe mbrojtja para së gjithash e pjesëtarëve të pakicës serbe, do të ishte e kërcënuar në veçanti.

Nacionalistët serbë që angazhohen për anulimin e Marrëveshjes së Brukselit dhe kthimit në një farë mënyre në situatën e kaluar me “institucione paralele”, shpresojnë pikërisht në këtë zhvillim të ngjarjeve duke përgatitur luftën e re në Kosovë dhe përpjekjen për të kthyer sovranitetin e Serbisë duke përdor forcat ushtarake.

Nacionalistët serbë llogarisin se në të ardhmen e afërt sërish do të krijohen kushtet siç ishin në prag të Luftës së parë ballkanike, duke dëshiruar dobësimin e forcës së KFOR-it, përkatësisht NATO-s, siç ishte dobësimi i Perandorisë Osmane në fillim të shekullit XX-të.

Në situatën kur ata të vlerësojnë se KFOR-i nuk do të mund të merret me situata me incidente, nacionalistët serbë mund të jenë të gatshëm që të ndërmarrin “operacionin special ushtarak” të ri me qëllim të rikthimit të Kosovës nën sovranitetin e nacionalistëve serbë, përkatësisht pushtetit të tyre suprem.

Është e arsyeshme të pritet, që bazuar në përvojën e kaluar, epilogu i këtij lloj operacioni me pasoja do të ishte edhe më i keq për Serbinë se sa luftërat e viteve ’90-të të shekullit të kaluar.

Iluzioni për gatishmërinë e opinionit serbë që ta mbështesin këtë lloj operacioni, pas gjithë  atyre traumave, mashtrimeve dhe humbjeve totale të besimit tek liderët politik, është e bazuar në vetëmashtrimin nacionalist serb për shkak të paranojës së rreme dhe asaj reale.

Nuk ka dyshim se disa grupe të organizuara do të ishin të gatshme të marrin pjesë në një akt të tillë, por kryesisht me qëllim të vetëkënaqësisë së interesave dhe nevojës që kanë, si materiale ashtu dhe psikopatologjike.

Mirëpo, çfarëdo lloj mobilizimi do të përfundonte edhe më keq se ato që i organizuan Millosheviçi dhe Shesheli, ndërsa rezistenca e popullsisë shqiptare do të  ishte shumë herë më e madhe se sa në vitin 1999 kur me mijëra vetë kanë ikur para “operacionit special ushtarako-policor” dhe braktisën Kosovën.  

Njëkohësisht, nacionalistët serb kanë prirje të përsërisin gabimin e bërë në vitin 1999 kur menduan se SHBA nuk do të parandalojnë “zgjidhjen përfundimtare të çështjes shqiptare në Kosovë”.

Sot, në kushtet e një konflikti të përgjithshëm me Federatën Ruse, nuk duhet vënë në dyshim se udhëheqësit e SHBA, pavarësisht nëse është fjala për liberalët amerikanë ose të djathtët evangjelist trumpist, do të ishin të vendosur që të mbrojnë pushtetin dhe ndikimin që kanë nën ombrellën e NATO-s në Kosovë, nëse jo për shkaqe tjera, vetëm për mbrojtjen e ideologjisë së përsosmërisë dhe përzgjedhjes së SHBA.

Përkundër asaj që u tha më lartë, restaurimi i narrativës mbi “agresionin” e NATO-së në Serbi, incidentet në vendkalimet kufitare, dhe manovrat e manipuluara të njësiteve ushtarake dhe policore, tregon se nga shpallja e pavarësisë së Kosovës në vitin 2008, ekziston një kalkulim i errët i nacionalistëve serbë në lidhje me mundësinë e një “operacioni special ushtarak” të ri.

Në planin ideologjik, aktivitetet e përmendura kanë për funksion që të përgatisin terrenin për shkatërrimin e vendimit të Parlamentit të Serbisë për pranimin e Planit të parë të Ahtisarit të miratuar më 3 Qershor 1999, me të cilin është legjitimuar ndërhyrja e NATO-s kundër Millosheviçit dhe Sheshelit, ndërprerjes së rezistencës së armatosur dhe dorëzimin e territorit të Kosovës në te NATO.    

Obsesioni nacionalist me një luftë të re për Kosovë, ku heqja dorë nga Marrëveshja e Brukselit është hapi i parë drejt këtij qëllimi, paraprakisht është i dënuar me rrënim.

Megjithatë, nuk duhet nënvlerësuar potencialet destruktive të “shpirtit njerëzor”, në veçanti atyre “që mbretërojnë nacionalizmin”, duke perifrazuar Musolinin, ku agresiviteti është në përmasa direkte me iracionalitetin.

Në historinë njerëzore ekzistojnë luftëra të shumta dhe konflikte ushtarake që kanë filluar për shkaqe më bizare se sa që janë kartat e identitetit ose targat e makinave.

Me ndërgjegje, publikisht ose jo, veprimi i nacionalistëve serbë është destruktiv dhe në dëm të bashkësisë ndaj së cilës theksojnë se kanë detyrim moral, që në terminologjinë e tyre për situatën konkrete ku angazhohen për heqje dorë nga Marrëveshja e Brukselit, do të thotë tradhti të interesave kombëtare serbe, nëse ky interes është mbijetesa e popullit serb në Kosovë.

Teza e nacionalistëve se Serbia deri sa të ekzistojë si shtet nuk duhet të heq dorë nga Kosova dhe për këtë duhet të heq dorë nga Marrëveshja e Brukselit, është paradoksale.

Sipas kësaj logjike, Serbia sot nuk ekziston sepse Kosova nuk është nën sovranitetin e saj, nëse Kosova është elementi kyç “ontologjik”, i idesë së shtetit serb.

Njëzetëetre vjet pas humbjes së fundit në luftërat për territore, nacionalistët serbë, të ngarkuar me traumat e veta ose ato të gjeneratave, të dërrmuar nga mungesa e kuptimit dhe rëndësisë, të udhëhequr nga interesat materiale ose interesat e nacionalistëve rus, sërish i referohen veprave “heroike” nga e kaluara siç është spastrimi etnik dhe krimet tjera të luftës duke i arsyetuar me disa “zotime”.

Heqja dorë nga Marrëveshja e Brukselit do të kishte pasoja katastrofike për qytetarët serbë dhe nacionalitetet tjera që jetojnë në Kosovë dhe njëkohësisht do të iniconte skenarin sirian ose libanez për Serbinë ,duke sjellë shoqërinë tonë në gjendjen e një shtetit të dështuar me të gjitha pasojat që një situatë e tillë sjellë me vete./Danas/

*Avokat, Beograd