PA TABU Makiavelizmi

Ndoshta më shumë se përmbajtja e veprës së Makiavelit, është mistika e pushtetit, forca e tij në shpirtrat e butë, ajo që përbën lëndën e termit. Ndoshta kjo mistikë po i kërkohet përgjithësisht politikës së reduktuar në pushtet dhe në gjykim të ftohtë prej njeriut, mbi njeriun. Një lloj gjykimi i ftohtë dhe statistik që kryhet prej një njeriu të vetëm – në vendin e sovranit – mbi pjesën tjetër të njerëzimit. Përballë kësaj joshjeje e mistike të termit një gjë është e sigurtë, Makiaveli nuk është princi i tij. Po aq është e sigurtë se, sado të interpretohet nga mendje filozofësh singulariteti i tekstit të Makiavelit, opinioni nuk do t’ia dijë kurrë për të këtë lloj të vërtete.

Opinioni ka nevojë për makiavelizmin por jo për Makiavelin. Ka nevojë gjithashtu për të keqen sistemike dhe metodike, por jo rastësore apo psikologjike. E keqja duhet të mbërrijë perfeksionin në mitologjinë e politikës që imagjinon opinioni. Përse vallë? Sepse të keqes i duhet medoemos një agjent i përveçuar, ndërsa të mirës një veprim kolektiv. E meqë e dyta kërkon pjesëmarrje të ngjeshur, të dendur e të përhershme, preferohet e para që kërkon ushtri, polici, dhe uniforma të tjera që kufizojnë lirinë e mendimit. Këto janë dhe dy figurat e sovranit që qarkullojnë në teorinë politike: populli dhe princi. Dhe kur populli e nxjerr veten jashtë prej kësaj figure, i shndërruar në turmë, imagjinon zhvendosjen e sovranit me delegim në të ligësinë e llogaritur të Princit. Le të jetë despotizëm, por të paktën i maksimalizuar. Le të jemi skllevër, por të pronari që nuk humbet asgjë prej djersës sonë.

Princi nuk është Makiaveli, por mitologjia e turmës, mistika në një mendje prej opinioni është princi. Pensionimi i parimit të popullit shkon njësh me radikalizimin strategjik të sovranimit të princit. Opinioni kërkon të hiqet prej dijes, princi po ashtu. Njerëzimi i tërë kthehet në një mjet, ndërsa sovrani i nxjerrë prej njerëzimit, i dalë sipër tij, në një qëllim. Kërkohet me ngulm ngritja në sublim e pushtetit dhe për pasojë dhe evidentimi i tij si një spektakël: njerëzimi duhet të shohë në cilësinë e spektaklit përjashtimin e vetvetes prej rrjedhave të aktualitetit. Përrallat me shtriganë e me kuçedra për fëmijë, tashmë janë vendosur në gjuhë për të na e sjellë frikën, në rendin e aktuales, në formën e një sovrani të së keqes për të rritur.

Ashtu siç u lipset përrallave qëndërzimi i së keqes në një personazh, po ashtu u lipset aktualiteteve politike të shohin masën e së keqes së pushtetit të lokalizuar në një shpirt. A thua se turpi i despotizmit nuk bie mbi popullin, por vetë mbi Princin. Pushteti, në këtë dell e në këtë frymëzim, kërkon një fjalë në gjuhë. E ku ka më mirë ta formosh një fjalë të tillë me emrin e përveçëm të një këshilltari apo sekretari pranë një administratori pushtetar e pushtues. Sepse ia vlen për çdo mitologji të opinionit që mendja e keqe e princit të drejtohet objektivisht prej jashtë tij.

Truri në një këshilltar, që qëndron i ftohtë, ja garancia që metoda dhe sistemi, i dhunës dhe perversitetit, të marrin masën e objektivitetit më të lartë. Truri i princit nuk mund të qëndrojë në trupin e princit, por aty pranë ose pas tij. Tërë mitologjia e filmave dhe rrëfenjave mbi të shkuarën dhe të ardhmen na ka treguar se e keqja si art, është këshilltari që i rri princit të së keqes aty pranë veshit. E keqja vjen nga aty ku nuk ka trup: këshillltari është i dobët dhe nuk ka trup. Një tru pa trup, ose me shumë pak trup, është formula më joshëse për dinakërinë. Dinakëria ëshë një mençuri pa trup, ose një mençuri që përdor trupa të tjerë. Protreti i Makiavelit, ai që kemi transhëguar nga piktura, i ka shërbyer më shumë se teksti famës së tij.

Pra në vend të politikës si çështje e së drejtës, insinuohet pushteti si makinë e padrejtësisë. Kjo është ana tjetër e medaljes. I njëjti rrëfim masiv demaskon më lehtë, me kësi objektivizimi në një subjekt, tërë të keqen duke e shpëtuar veten prej marrëdhënieve të pashtjellura me drejtësinë. E shpënë nga pushteti te politika, për ta kthyer politikën në emër të së keqes dhe tradhtisë, makiavelizmi është fraza eufemistike për dorëheqjen e masës njerëzore. Por po aty qëndron edhe hiperbolika që e legjitimon këtë dorëheqje, njësimi në të keqen i politikës me artin. Ama, hiperbolika nuk ndalet vetëm në dimensionin e aktit politik. Ajo shkon bashkë me shndërrimin prej njësimit politikë-art në shtrirjen politikë-psikologji. Kësaj here insinuata është tjetër: njeriu i mitologjisë së makiavelizmit po shpreh mungesën e besimit në dijen politike të vetes: e keqja është e shpërndarë mes njerëzve, brenda njeriut. Përsëri, objektivizimi i të keqes në një bartës sovran të saj e shpëton njeriun nga gjykimi konstant i vetes mbi natyrën e aksionit të përhershëm. Ndaj makiavelizmi është mënyra makiavelike e opinionit për të mos reflektuar mbi cilësinë e drejtësisë dhe politikës së njerëzve civilë.

Brenda seksionit të politikës kundërshtarët akuzojnë njëri-tjetrin për makiavelizëm, a thua se nuk janë ngopur me të keqen që kanë ngjizur vetë, a thua se reduktimi prej tyre i politikës në sundim ka qenë i mangët. Mbartësi fizik i një ideologjie, si dhe ideologjia e tij, gjykohen e cilësohen me këtë term për ta shpënë, më shpejt se duhet, në ligësi maksimale. Sepse një sundim mund të sulmohet vetëm sepse është vendi i ligësisë maksimale. Kështu që opozitarët mendojnë ta përdorin makiavelizmin si rrënimin e katastrofës, ose dhe si ardhjen e një regjimi, që sado i lig e i dobët, do të jetë sidomeqenë më i mirë. Por çka do të ishte mirë në të vërtetë? Do të ishte përdorimi i termit për të shenjuar largësinë mes politikës dhe sundimit. Ky kuptim do të kishte nevojë patjetër për interpretimin e gjerë, pra për leximin publik të Makiavelit.

Për ata që e kanë lexuar dhe interpretuar, kundrshtarë ose mbrojtës, Makiaveli është prijësi i shekullarizimit. Sipas rastit, mbrojtësit ose akuzuesit, e kanë nënvizuar imanencën e politikës në veprën e sekretarit të Firences. Kjo do të thotë se nuk është vetëm njerëzimi i kthyeri në mjet të sovranit, por dhe Zoti është këtej e tutje çështje e mbyllur. Por, çuditërisht, ky imanentizim i politikës, dhe i pushtetit, në vend që të ftonte, jo atëherë, por tani, drejt një reflektimi pjellor mbi politikën dhe pjesëmarrjen, ia lidh ushtrimit politik tërësinë e veseve personale të njeriut. Për ata që e përdorin termin makiavelizëm për të thënë real-politikën ose pragmatizmin sipas një kuptimi me dy a tri fjalë, administrimi i popujve në politikën imanente vjen jo prej drejtësisë e virtytit, por domosdoshmërisht prej vesit e pabesisë. Gjykimi se politika është e keqe për natyrë, nuk vë re se përmban në thelb jo atë ç’deklaron: imoralitetin e politikës, por, në fakt, pamjaftueshmërinë në inteligjencë të këtij gjykimi vetë.

Dhe ç’kemi historikisht? Dikur mbështjella e sovranit me Zot, sado fiktive, e legjitimonte sovranin pra vetes. Sot, mbështjella sado fiktive me mëshirë, e kthen turmën në legjitimuese të sundimeve gjithnjë e më terroriste. Zhveshja prej të dy legjitimimeve do të ishte më pranë të vërtetës, do të ishte makiavelizmi i vetë Makiavelit, autorit të Princit. Nuk do të kishim më makivelizim të opinionit publik dhe analist. “Makiaveli, thotë Claude Lefort, është fajtor sepse ka… shprangosur skandalin si tër ata që patën guzimin të dhunojnë tabunë.”

Duke punuar imanentizimin e politikës në lëminë e pushtetit, Makiaveli, tek flet për strategjinë, e bën të pamundur ideologjinë. E po aty na bën të vëmmendshëm për reduktimin e ideologjive në strategji.

Opinioni publik nuk dëgjon nga ky vesh, prej nga i flet Makiaveli. Dëmi që i bën vetes opinioni në shpërndarjen e qetë, të ftohtë dhe indiferente të makiavelizmit, është harresa e përmbajtjes së një termi të tillë. Cinizëm deri në perversitet, rrëmbim deri në jetë, paturpësi deri në art, inteligjencë deri në egoizëm. E keqja e makiavelizmit si term në gjuhë, si variabël në opinion, si akuzë në opozitë, është se zbrazet nga përjetimi i thellë dhe njëson si të papërpunueshëm, si të pamendueshëm relacionin mes drejtësisë dhe politikës, shtuar relacionin mes demokracisë dhe gjendjes së jashtëzakonshme.

Makiavelizmi është emri i qetë me të cilin njeriu i thjeshtë heq qafe marrëdhënien e tij të detyruar me politikën. Sigurisht që këtë qëndrim nuk e ndan Makiaveli. Nëse kemi ndër mend të themi se politika është çështje ndyrësie dhe shumator i veseve, nuk ka pse i gjejmë një emër për me u qetësu. Përkundrazi, mund ta lexonim Makiavelin për të kuptuar politikën si përfytyrim të rrethanave dhe kohës kur jetoi autori i Princit. Për ta thënë ndryshe, si kufizimi historik ku njerëzit e shtrëngojnë politikën.

Pushteti lakuriq, në të gjithë arsenalin e armëve teknike, psikike, ideologjike dhe rrethanore, nuk i lë më dorë sovranit princ ta shohë suksesin si shuma e paemërtuar e përbërësve të vet. Sundimi, në përshkrimin e Makiavelit, nuk do të jetë më aftësia e mrekullueshme sepse e paartikuluar e përbërësve, por dështimi do të jetë mangësi në shkencë ose pragmatikë pushteti. Nga ana tjetër, nuk do të mund të themi më e për asnjë arsye të mundshme se njerëzimi ka mbërritur ndonjë progres të tillë ngaqë liria ka shënuar një etapë të re.

Qëkurse mjetet në disponim të ushtrimit të pushtetit shtohen, thotë Maurice Joly në shekullin XIX, po aq shfaqet “e pashtershme frika e popujve”. Le ta citojmë pak më gjatë këtë avokat në kohën e vet tek i kundërvë Machiavelin Monstesqueieusë: “ju duket se besoni gjithnjë se popujt modernë janë të uritur për liri. A e keni parashikuar mundësinë kur ata nuk e duan më. Dhe a mund t’i kërkoni princërve me pasë më tepër pasion për lirinë sesa ç’kanë popujt për të?” Këtu është dhe çelësi i kuptimshmërisë së makiavelizmit. Për popullin e kthyer në turmë vetmitarësh, ai është termi që zëvendëson lodhjen prej historisë së gjatë e të pasuksesshme të politikës.

Nëse Makiaveli e vrau me tekstin e tij tabunë e mjeteve të pathënë të sundimit, opinioni ose shumica e lodhur dhe vetmitare krijoi termin makiavelizëm për të rikrijuar një tabu tjetër: lodhjen dhe gjendjen e vet anestezike. Për opinionin nuk ekziston Makiaveli, por vetëm Makiavelizmi.