Pak histori!

nga Ismet Toto

Është një punë e mirë që herë pas here t’i hedhim nga një sy së shkuarës dhe punës së bërë në këtë të shkuar. Zhurmë e përpjekjeve të përditshme mund të na mbyllë në një çircolo vizioso të errët. Herë pas here duhet të ngjitemi në ndonjë bregore dhe të shikojmë qartë. Kështu do të mund të dimë më me saktësi, na dhe të tjerët, ku ndodhemi dhe ku vemi.

★ ★ ★

Qysh nga fillimi i vitit 1925 e gjer në fund të vitit 1926 vazhdon një përpjekje e fortë nga ana e qeverisë për të themeluar një qetësi dhe rregull në këtë vënd, për të zhdukur hajdutët, për të siguruar komunikacionet, për të ngritur një aparat qeveritar që t’u përgjegjet konditave të reja. Në këtë kohë likuidohen hesapet dhe ngatërresat e vjetëra dhe çelet një epokë e re për kombin shqiptar. Një periudhë konstruksioni lëndor.

Andej nga fillimi i vitit 1927 fillojnë të ndihen në këtë vënd disa zëra të reja. Me kalimin e kohës fillon të ngjallet edhe një farë shtypi, fillojnë të dalin në dritë edhe disa shkrimtarë. Në këtë kohë fillon të lëvizë mendimi shqiptar. Mirëpo ca nga mungesa e njerëzve, ca nga mungesa e mjeteve, puna ecën shumë me ngadalë. Shpirtërat janë të shqetësuar nga ngjarjet e mëparshme dhe nuk shohin asnjë mundësi zhvillimi për një jetë mendore edhe në vendin tonë. Po shqipëtarët që nuk mund të jenë një përjashtim nga rregulla e përgjithshme, dalngadalë provojnë se janë edhe ata të zotë, në qetësi dhe paqe, mendojnë. Kështu nga mesi i vitit 1929 fillon të kritikohet, bash në mes të Tiranës dhe me anë artikujsh nëpër gazeta, aparati qeveritar dhe mëndësia e shumicës së ministrave dhe të shefave të asaj kohe. Nga fundi i 1929 e në fillim të vitit 1930, kritika po merr proporcione të mëdha. Flitet sidomos nëpër shtyllat e Arbërisë së atëhershme për një ndërrim metodash, ndërrim njerëzish, për një gjak të ri, për një frymë të re.

Në këto kohë shumica e njerëzve tallen dhe zgërdhijnë dhëmbët me përpjekjen qesharake të disa njerëzve të pamoshë, të papozita e të padëgjuar. Nga përpjekja e fortë mendore e “Demokratisë” në Gjinokastër e nga përpjekja e furishme e “Arbënisë”, “Minervës” e “Illyrisë” në Tiranë, nuk shkëlqen, për sytë e publikut tonë, veçse një gjë: Qesharakësia dhe kotësia e të gjithë punës!

“Ç’të duhet? Merr një rrogë dhe rri rehat! Mendime në Shqipëri? Hajt, mor i marrë, mos merr veten më qafë!” Këto kanë qënë fjalët që kemi dëgjuar nga çdo anë. Përbuzje dhe tallje dhe një dekurajim i gjithmbrapshëm.

Ishim të paktë, po qëndruam. Është për ne një shkak kryelartësie të pastër e të sinqertë. Meskinëria e të tjerëve nuk e tronditi bindjen tonë. Na besuam me një besim të fortë se edhe ky vënd do të ketë një jetë mendore dhe se e gjithë jeta e kësaj shoqërie shqiptare, do të drejtohet një ditë nga mendimi i kulluar dhe nga frymë e qytetërimi europjan. Besuam se do të vinte një ditë që do të shkëputeshim nga zinxhirët dhe njerëzit që na la trashëgim perandoria e kalbur e Osmanllive.

Dhe sa po erdhi një ditë që u shumuan pakëz njerëzit me frymë të re, ja se udhëheqësi i ynë shpëtimtar me një masë të vetëtimshme, i thotë stop! Njërës palë dhe një marsh! palës tjetër. Kështu nga 21 tetori e këndej zbret mbi dheun shqiptar një frymë e bekuar, që qetëson nervat e njerëzve, rehaton shpirtërat dhe shëndosh vullnetet.

Nga 21 tetori e këndej, me gjithë fukarallëkun ekonomik, me gjithë ngatëresat e shumta të trashëguara nga situata e vjetër, prapë se prapë vëndi merr frymë lirisht dhe në ballin e në buzën e shumicës dërmonjëse shihen shenjat e një kënaqësie dhe të një gazi që dëshmojnë se Njeriu dolli nga errësira në ditë.

★ ★ ★

Në ditët e para pas 21 tetorit u shkrua prej disa entuziastëve nëpër gazeta e revista se do të shkojnë tre-katër muaj para se na të mund të mblidhnim veten nga tronditja e papritur, nga gëzimi i pamatur i ndryshimit që u bë. U tha se pas 3-4 muajve do të mund të shihnim qartë gjendjen e re dhe atëhere do të mund të shikonim secila është udha më e sigurtë dhe më e shëndetshme për jetën e kolektivitetit shqiptar.

Nuk duhet lënë pa përmëndur se edhe për ndryshimin e 21 tetorit u gjetën shumë shqiptarë, brënda e jashtë Atdheut, që thanë se e gjithë puna është një hi syve dhe se do të kthehemi atje ku qemë, pas disa muajve!

Jemi në të tetin muaj dhe jo vetëm që s’ka asnjë shenjë serioze për një mbrapakthim, po përkundrazi, çdo gjë na bën të besojmë që jemi duke ecur përpara me hapa të matura, por gjithaq të sigurta. Në këtë mënyrë ai tok skeptikësh dhe disfatistësh që nuk besojnë në një Shqipëri përparimtare e të ndritur, pati edhe një thyerje tjetër në serinë e thyerjeve të saj të shkuara e të ardhme.

Më 21 tetor thamë se mbas 3-4 muajsh do të mund të shohëm qartë. Tamëm ashtu ngjau. Mbas 3-4 muajsh nga botimi i “Arbënisë” filloi qetësisht fushata një Diktature të ndritur nacionaliste. Gjer më sot janë botuar në këtë gazetë nja 100 artikuj mbi këtë temë. Dhe është vënë re, qoftë nga shitja e madhe e Arbënisë, qoftë nga lajmet që na vijnë çdo ditë, se kjo çështëje ka tërhequr vërejtjen dhe interesimin e një shumice të madhe njerëzish në këtë vënd.

Prapë na dalin në mes skeptikët dhe disfatistët. Ata që nuk besojnë në fuqitë, në mundësitë dhe në gjallërinë e kësaj rrace. Prapë na dalin përpara dhe me të zgërdhiturat e tyre e lëvozhgat e arsyetimeve qesharake, na thonë se s’mund të bëhet në Shqipëri një Diktaturë që t’u shëmbëlleje diktaturave hitleriane, fashiste e kemaliste. Dhe thonë që në Shqipëri s’kemi njerëz për këto punë dhe se është më mirë që të lihen punët në ritmën e tyre natyrale (që kështu të na hajë dreqi sa më parë). Dhe këta disa nga njerëzit që na kundërshtojnë, nuk është se janë kundra Diktaturës parimisht, por nuk besojnë se është e mundur të bëhet një gjë e tillë në Shqipëri. Sepse ky vënd s’i paska ato kondita dhe ata njerëz që duhen në ato punë!

Ne, ashtu siç bëmë dhe 7 a 8 vjet më parë, po ecim të pa tronditur drejt idealit tonë, të cilin e shohim të gjallë, të realizuarshëm dhe të domosdoshëm. Kritikat, talljet dhe kundrështimet nuk bien veç se në këmbët tona dhe na nuk bëjmë tjetër veçse shkel e shko mbi to. Misioni që i kemi caktuar vetes sonë është të shohim të nesërmen e domosdoshme dhe të veprojmë që ajo e nesërme të jetë ashtu siç e don e mira edhe lavdia e Atdheut. Ajo e mirë dhe ajo lavdi, që është karakteristika më e dalluar e kësaj faze të jetës sonë kombëtare.

★ ★ ★

Kurrë ndonjë herë në histori nuk është parë që përpjekja e disa njerëzve për një jetë të re a ideal të ri, të pritet me gaz dhe duartrokitje. Përkundrazi. Kurrë ndonjë herë nuk është parë që një ndërrim drejtimi dhe vlerash të mos jetë përfundimi i një pune të gjatë, të dhëmshur e plot vuajtje të një pakice të vogël trime.

E na sot që në mes të një indiferentizmi dhe moskujdesje të përgjithshme, ngrihemi e shënojmë udhën e shpëtimit, atë udhë që i bën kombit dhe që i bën këta të lumtur, kryelartë e të ndritur, nuk presim as duartrokitje, as shpërblime, as fitore të shpejtë të idealit tonë. Po kemi të drejtë të presim nga ata shqiptarë të cilëve u dhimbset ky Atdhe, që janë gati të vdesin për të, një mirëkuptim dhe një bashkëpunim për të ngjallur në këtë vënd edhe një herë frymën e zjarrtë të patriotizmit të kulluar e të nxehtë, me të cilën ranë në fushat e nderit dhe të lavdisë së përjetshme ata që e bënë dhe që na e lanë trashëgim të shenjtë këtë Atdhe./ Arbënia, 16 prill 1936/