Paketa Emergjente, Qeveria e Kosovës 170 mln € për koronavirusin, bizneset të pakënaqura
Qeveria e Kosovës, së bashku me Ministrinë e Financave dhe Transfereve ka propozuar një Paketë të masave emergjente, ku si hap i parë është adresimi i problemeve ekonomike të bizneseve dhe sektorit privat.
Shuma totale e kësaj pakoje është mbi 170 milionë euro, ndërsa Qeveria synon që ta mbulojë këtë shumë duke marrë kredi.
ë 30 mars, Qeveria e Kosovës, në drejtimin e kryeministrit në detyrë, Albin Kurti, miratoi vendimin për Pakon Emergjente Fiskale. Fokusi i parë i masave të saj janë përfituesit e skemave sociale. Përfituesve të skemave sociale që marrin më pak se 100 euro në muaj, në tre muajt e ardhshëm, do t’u ndahen nga 30 euro shtesë.
Bizneset private, të cilat e kanë ndërprerë apo kufizuar veprimtarinë e tyre ekonomike gjatë masave të Qeverisë kundër COVID-19 do të jenë përfitues të pakos emergjente. Padyshim që në front të parë të përpjekjeve për të kontrolluar përhapjen e COVID-19 dhe respektimin e masave të Qeverisë, kanë qenë stafi mjekësor, policia dhe zjarrfikësit.
Sipas Ministrisë, për këto kategori të nëpunësve publikë do të ndahet një shpërblim shtesë nga Qeveria, në shumën fikse prej 300 eurosh, për secilin nga dy muajt e ardhshëm.
Përkundër faktit që masat e Qeverisë nuk kanë qenë të plota për marketet, furrat dhe barnatoret, Qeveria ka paraparë shpërblim edhe për punëtorët e këtyre sektorëve.
Qeveria ka parashikuar ndihmë edhe për ato kompani që kanë ruajtur fuqinë punëtore gjatë kësaj krize dhe që fillojnë prodhimin e produkteve të reja apo që rrisin eksportet. Komunat dhe pushteti lokal gjithashtu do të jenë përfitues të pakos emergjente të Qeverisë. Pandemia COVID-19 ka vënë në pah edhe domosdoshmërinë e rritjes së prodhimit bujqësor.
Për të inkurajuar rritjen e kapaciteteve brenda vendit, Qeveria ka parashikuar të rrisë buxhetin për grante dhe subvencione në Ministrinë e Bujqësisë për 5 milionë euro.
Qeveria ka parashikuar një ndihmë të vogël edhe për sektorin e kulturës dhe të sportit. Masat e ndërmarra deri më tani, kanë ndikuar mjaft në këto aktivitete.
Kjo është pakoja e plotë emergjente që ka miratuar Qeveria e Kosovës:
Me propozimin e Ministrisë së Financave dhe Transfereve, Qeveria në detyrë ka miratuar Pakon Emergjente Fiskale, e cila parasheh masat si në vijim:
– Pagesa e dyfishtë e vlerës së skemës sociale për të gjithë përfituesit e skemave sociale për muajin Prill dhe Maj, masë kjo në vlerë deri në shtatë milionë e gjashtëqind e pesëdhjetë mijë (7,650,000.00 €) euro, përfshirë këtu edhe pagesën e realizuar për muajin Mars;
– Pagesa shtesë në vlerë prej tridhjetë (30 €) euro në muaj për të gjithë përfituesit e skemave sociale dhe pensionale që marrin pagesë mujore në vlerë më të ulët se njëqind (100 €) euro, për muajin Prill, Maj dhe Qershor, me kusht që të jenë përfitues vetëm të një skeme; si dhe rikthim në listat e përfituesve për përfituesit që për shkak të mosparaqitjes apo mosvlerësimit në periudhën Janar – Mars 2020, nuk u janë rinovuar të drejtat e tyre. Kjo masë është në vlerë deri në trembëdhjetë milionë euro (13,000,000.00 €)
-Mbështetje financiare për shoqëritë tregtare që janë në vështirësi financiare, si pasojë e rënies së veprimtarisë së tyre për shkak të situatës së emergjencës së shëndetit publik, si në vijim:
Mbulimi i shpenzimeve të pagave mujore të punonjësve në vlerë prej njëqind e shtatëdhjetë (170 €) euro, për muajin Prill dhe Maj, masë kjo deri në dyzet e një milionë (41,000,000.00 €) euro; Subvencioni i qirasë deri në pesëdhjetë (50%) të vlerës së qirasë për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, për muajin Prill dhe Maj, masë kjo në vlerë prej dymbëdhjetë milionë (12,000,000. 00€) euro; dhe Mbulimi i vlerës së kontributeve pensionale, për pagat lidhur me masat e parapara me këtë vendim për muajin Prill dhe Maj, deri në vlerë prej tetë milionë (8,000,000.00 €) euro;
– Sigurimi i huadhënies pa interes për ndërmarrjet publike që kanë vështirësi financiare, për shkak të situatës së emergjencës së shëndetit publik, me qëllim të sigurimit të likuiditetit të përkohshëm të tyre, me kthim deri më 31.12.2020, në vlerë deri në njëzetë milionë (20,000,000.00 €) euro;
– Sigurimi i mbështetjes shtesë financiare për Komunat e Republikës së Kosovës që janë ndikuar në përballje me pandeminë, në rast nevoje për shkak të zgjatjes eventuale të situatës së emergjencës së shëndetit publik, në vlerë deri në dhjetë milionë (10,000,000.00 €) euro;
– Sigurimi i shtesës mbi pagë në vlerë prej treqind (300 €) euro për punëtorët në terren dhe që janë të ekspozuar drejtpërdrejt rrezikut të infektimit në punën e tyre (jo i gjithë stafi i institucionit): Stafi mjekësor (mjekët dhe infermierët), policët e Policisë së Kosovës, zyrtarët (gardianët) e Shërbimit Korrektues, zyrtarët (zjarrfikësit) e Agjencisë së Menaxhimit të Emergjencave, personeli (ushtarët) i FSK-së, punëtorët që punojnë në Karantinë – Qendra e Studentëve të Prishtinës, zyrtarët (inspektorët) e Inspektoratit të Punës, zyrtarët (inspektorët) e Administratës Tatimore të Kosovës, Zyrtarët (doganierët) e Doganës së Kosovës, zyrtarët (inspektorët) e Inspektoratit të Tregut, zyrtarët (inspektorët) e inspektorateve përkatëse komunale, zyrtarët e Inspektoratit të Mjekësisë së Punës, për muajin Prill dhe Maj deri në vlerë prej 15.000.000 €;
– Pagesë shtesë në vlerë prej njëqind (100 €) euro për punëtorët e dyqaneve ushqimore, furrave dhe farmacive për majin Prill dhe Maj, në vlerë deri në 3.000.000 €;
– Pagesa e asistencës mujore në vlerë prej njëqind e tridhjetë (130 €) euro për qytetarët që humbin vendin e tyre të punës, për shkak të situatës së emergjencës së shëndetit publik, për muajin Prill, Maj dhe Qershor, në vlerë deri në 4.000.000 €;
– Mbështetja e iniciativave dhe projekteve që synojnë përmirësimin e jetës së komuniteteve jo shumicë në Republikën e Kosovës, që janë goditur më rëndë nga situata e emergjencës së shëndetit publik, në vlerë deri në 2.000.000 €;
– Sigurimi i likuiditetit financiar për:
Mikrondërmarrjet dhe të vetëpunësuarit nëpërmjet programeve të caktuara të Fondit për Garantimin Kreditor të Kosovës, në shumën 10.000 € për periudhën 24 muajshe, në vlerë deri në 15.000.000 €; dhe Shoqëritë Tregtare/Kompanitë e autorizuara që ofrojnë shërbime bazike (të ngjashme me ato të ndërmarrjeve publike) me kthim deri më 31.12.2020, në kuadër të vlerës së përcaktuar në 1.4. të këtij vendimi.
-Rritja e buxhetit për grante dhe subvencione për Ministrinë e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural për rritje të prodhimit bujqësor, në vlerë prej pesë milionë 5.000.000 €;
-Rritja e buxhetit për grante dhe subvencione për Ministrinë e Kulturës, Rinisë dhe Sportit për shmangien e situatës së krijuar nga situata e emergjencës së shëndetit publik, në aktivitetet sportive dhe kulturore, në vlerë prej 5.000.000 €;
– Mbështetje për eksportuesit në Republikën e Kosovës pas përfundimit të situatës së emergjencës së shëndetit publik, në vlerë prej 10.000.000 €;
– Mbështetje financiare për shoqëritë tregtare që regjistrojnë punëtorët me kontratë pune së paku një (1) vjeçare gjatë periudhës së situatës së emergjencës së shëndetit publik, nga 130 € për dy muajt pasues pas regjistrimit, në vlerë deri në 6.000.000 €; dhe
– Pagesa e asistencës mujore në vlerë prej njëqind e tridhjetë (130 €) euro për qytetarët me kushte të rënda sociale, të lajmëruar si të papunë në institucionin kompetent, që nuk janë përfitues të asnjë të hyre mujore nga buxheti i Kosovës, për muajin Prill, Maj dhe Qershor, në vlerë deri në 3.000.000 €;
Me vendimin e aprovuar nga Qeveria në detyrë e Kosovës është autorizuar Ministria e Financave dhe Transfereve që të miratojë kriteret, afatet, kushtet, mënyrën e zbatimit, si dhe të gjitha specifikat tjera të nevojshme për zbatimin e tyre, sipas parimeve të menaxhimit të financave publike. Vendimi obligon gjithashtu të gjitha organizatat buxhetore/institucionet përkatëse për zbatimin e vendimit dhe të vendimeve që do të nxirren nga ministria për zbatimin e tij.
Qeveria në detyrë e Republikës së Kosovës, përmes Ministrisë së Financave është duke punuar intensivisht në gjetjen e burimeve shtesë të financimit. Përveç alokimit fillestar të shumës prej 10 milionë eurosh, për Ministrinë e Shëndetësisë, është duke u negociuar edhe financim shtesë nga Banka Botërore (deri në masën e 70 milionë eurove). Po ashtu është dorëzuar kërkesa në FMN për kredimarrje nga instrumenti i shpejtë financiar, në masën 52 milionë euro; është kërkuar kredi në shumën e 35 milionë eurove nga Banka Zhvillimore e Këshillit të Europës; është dërguar kërkesë zyrtare për mbështetje në Ministrinë Gjermane për Zhvillim e Bashkëpunim; dhe është premtuar mbështetje edhe nga Bashkimi Europian.
15 masat e parapara në Pakon Fiskale Emergjente:
Masa 1 – Pagesa e dyfishtë e vlerës së skemës sociale (3 muaj);
Masa 2 – Pagesa shtesë prej 30 eurosh në muaj për të gjithë përfituesit e skemave sociale dhe pensionale nën 100 euro (3 muaj);
Masa 3 – Mbështetja financiare për shoqëritë tregtare që janë në vështirësi financiare si rezultat i situatës emergjente, dhe atë:
(a) Mbulimi i shpenzimeve të pagave mujore të punonjësve në vlerë prej 170 euro (2 muaj)
(b) Subvencioni i qirasë deri në pesëdhjetë për qind (50%) të vlerës së qirasë për Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme;
(c) Mbulim i vlerës së kontributeve pensionale për pagat lidhur me masat e parapara me këtë vendim.
Masa 4 – Sigurimi i huadhënies pa interes për ndërmarrjet publike (kthimi bëhet deri në fund të vitit 2020);
Masa 5 – Sigurimi i mbështetjes financiare për Komuna e Republikës së Kosovës (total prej 10 milionë euro);
Masa 6 – Sigurimi i shtesës mbi pagën në vlerë 300 euro për punonjësit e sektorëve esencialë, të cilët janë ekspozuar drejtpërdrejt ndaj rrezikut të infektimit (2 muaj);
Masa 7 – Pagesë shtesë prej 100 euro për punëtorët e dyqaneve ushqimore, furrave dhe barnatoreve (2 muaj);
Masa 8 – Pagesa e asistencës mujore prej 130 euro për qytetarët që humbin vendin e tyre të punës për shkak të situatës emergjente (regjistrimi bëhet përmes ATK-së dhe kjo masë është për 2 muaj);
Masa 9 – Mbështetja e iniciativave dhe projekteve që synojnë përmirësimin e jetës së komuniteteve jo shumicë në Republikë e Kosovës, e të cilët janë goditur rëndë nga situata e emergjencës së shëndetit publik, në vlerë deri në dy milionë (2,000,000.00 €) euro;
Masa 10 – Sigurimi i likuiditetit financiar për dy kategori:
(a) Mikrondërmarrjet dhe të vetëpunësuarit nëpërmjet programeve të caktuara të Fondit Kosovar për Garanci të Kredive, në shumën deri në 10.000 € për periudhën 2-vjeçare, në vlerë deri në 15.000.000 €.
(b) Shoqëritë Tregtare/Kompanitë e autorizuara, të cilat ofrojnë shërbime bazike (të ngjashme me ato të ndërmarrjeve publike) me kthim deri më 31.12.2020, në kuadër të vlerës së përcaktuar të pikës 1.4 të vendimin për Pakon Fiskale Emergjente.
Masa 11 – Rritja e buxhetit për grante dhe subvencione për Ministrinë e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural për rritje të prodhimit bujqësor, në vlerë prej 5.000.000 €;
Masa 12 – Rritja e buxhetit për grante dhe subvencione për Ministrinë e Kulturës, Rinisë dhe Sportit për shmangien e situatës së krijuar nga gjendja e emergjencës së shëndetit publik në aktivitetet sportive dhe kulturore, në vlerë prej 5.000.000 €;
Masa 13 – Mbështetje për eksportuesit në Republikën e Kosovës pas përfundimit të situatës së emergjencës së shëndetit publik, në vlerë deri në 10.000.000 €;
Masa 14 – Mbështetje financiare për shoqëritë tregtare që regjistrojnë punëtorët me kontratë pune së paku një (1) vjeçare gjatë periudhës së situatës së emergjencës së shëndetit publik, nga njëqind e tridhjetë (130 €) euro për dy muajt pasues pas regjistrimit, në vlerë deri në gjashtë milionë 6.000.000 €;
Masa 15 – Pagesa e asistencës mujore në vlerë prej njëqind e tridhjetë (130€) euro për qytetarët me kushte të rënda sociale, të lajmëruar si të papunë në institucionin kompetent, e që nuk janë përfitues të asnjë të hyre mujore nga Buxheti i Kosovës, dhe kjo për muajin Prill, Maj dhe Qershor, në vlerë deri në 3.000.000 €.
Virusi i varfërisë do të prekë shumicën e qytetarëve të Kosovës
Kryetari i Aleancës Kosovare të Bizneseve, Agim Shahini, ka vlerësuar se Pakoja Emergjente e Qeverisë së Kosovës është e vonuar dhe nuk i plotëson të gjitha kërkesat.
Shahini për Monitor tha se shumica e qytetarëve të Kosovës do të preken nga virusi i varfërisë. Qeveria e Kosovës ka marrë shembull nga vendet tjera se si të mbrohet nga pandemia, por jo si të mbështetet ekonomia, biznesi dhe punëtorët. Shahini u shpreh se kanë kërkuar nga Qeveria e Kosovës t’i ndajë të paktën 500 milionë euro për tre muajt e ardhshëm.
Si e vlerësoni ju paketën e masave emergjente të Qeverisë së Kosovës?
Aleanca Kosovare e Bizneseve e vlerëson këtë paketë të domosdoshme të vonuar dhe vetëm premtim të qeverisë në detyrë. Deri më sot, asnjë biznes nuk ka marrë mbështetje nga kjo paketë, që do të mbante sa do pak fuqinë konsumuese aktive.
Sipas jush, a është e mjaftueshme vlera 170 milionë euro e kësaj pakoje?
Ky premtim qeveritar është jo i mjaftueshëm. Qeveria e vendit nuk ka strategji si ta menaxhojë situatën ekonomike dhe si të dalë nga pandemia ekonomike. Kosova mund të ketë rreth 1000 veta të infektuar nga virusi COVID-19, por nga virusi i varfërisë janë dhe do të preken rreth 2 milionë kosovarë.
Çfarë masash të tjera duhet të marrë Qeveria e Kosovës në këtë kohë?
Qeverisë së Kosovës, AKB i ka dërguar një propozim me 11 pika, se çfarë duhet bërë gjatë pandemisë dhe pas saj. Por duket se ekonomia, për qeverinë e vendit prioritet i fundit, pasi që për të nuk ka marrë as një vendim mbështetës konkret financiar, përveçse i ka shtyrë deklarimet tatimore dhe pagesat në kontribute dhe raportim tremujore. Asnjë punëtor apo biznes, deri më sot, nuk është paguar nga buxheti i shtetit, të cilët nga mesi i marsit janë mbyllur jo për shkak të tyre por me vendim qeveritar. Qeveria e vendit ka marrë shembull nga vendet e tjera si të mbrohet nga pandemia, por jo si të mbështetet ekonomia, biznesi dhe punëtorët.
Cilat biznese apo fusha duhet të përkrahen në këto momente nga Qeveria e Kosovës?
Të gjitha bizneset, që nuk kanë punë, të mbështeten drejtpërsëdrejti jo me pagën minimale 170 euro, por me pagën mesatare në vend, që është mbi 528 euro, dhe të gjitha bizneset që kanë punuar dhe rrezikuar të subvencionohen edhe me nga një pagë minimale. Vetëm kështu e mbajmë ekonominë aktive duke ruajtur konsumin e përgjithshëm.
Deri më tani është raportuar për mijëra punëtorë që kanë mbetur pa punë, janë mbyllur qindra lokale, dyqane e biznese të tjera. Sipas jush, cilët do të goditen më së shumti nga pandemia?
Sipas analizës së AKB, rreth 250 mijë punëtorë nuk janë duke punuar e vetëm rreth 40% e bizneseve janë aktive, me gjysmë kapacitet në aktivitetin e tyre biznesor. Sektori i gastronomisë, tekstilit, ndërtimtarisë, transportit, turizmit, prodhimit dhe tregtisë joushqimore, por me një fjalë të gjithë janë të prekur në mënyrë direkt apo indirekt.
Sa duhet të jetë vlera e parave për të rimëkëmbur ekonominë e Kosovës, pasi të dalim nga pandemia?
AKB, në propozimin e dërguar Qeverisë së Kosovës javë më herët, i ka kërkuar që të ndajë të paktën 500 milionë euro për tre muajt e ardhshëm, duke analizuar vetëm pagat aktive të sektorit privat e publik. Për këtë kemi bërë propozim t’i ndalojë të gjitha investimet kapitale, në vend që të kërkojë mbështetje financiare nga BB, FMN, KE, SHBA dhe rishikim të buxhetit, sepse paketa e propozuar nga qeveria nuk ka bazë ligjore për t’u shpërndarë pa vendim Parlamenti.
Cilat janë rekomandimet tuaja për Qeverinë e Kosovës në këtë kohë? Çfarë vendimesh duhet të merren menjëherë sipas jush?
Të riparohen raportet me partnerët tanë ndërkombëtarë, që në këtë moment janë të nevojshëm ashtu si në vitin 1999; të kërkohet mbështetje financiare afatgjatë, duke hyrë në borxhe publike; të mbështetet sektori privat, ashtu siç po mbështetet ai publik me paga dhe subvencione; të mos ketë diskriminim mes këtyre sektorëve. Qeveria duhet të kuptojë drejt se partneriteti me sektorin privat është ai që e shpëton ekonominë e vendit. Të krijohet një strategji si të shpëtohet ekonomia, ku këtu duhet përfshirë edhe paketa e faljeve të borxheve publike për të gjithë qytetarët e vendit.
Kosovës i duhen rreth 1 mld euro për të rimëkëmbur ekonominë
Kryetari i Odës së Afarizmit të Kosovës, Skënder Krasniqi, vlerësoi se ekonomia e Kosovës do të pësojë dëme të mëdha nga koronavirusi.
Ai mendon se Kosovës i duhen rreth 1 miliard euro për të rimëkëmbur ekonominë pas pandemisë. Në këtë intervistë për “Monitor”, Krasniqi tha se Oda e Afarizmit të Kosovës ka shprehur pakënaqësi edhe në lidhje me Pakon Emergjente.
Krasniqi, si e vlerësoni ju paketën e masave emergjente të Qeverisë së Kosovës?
Oda e Afarizmit të Kosovës ka shprehur pakënaqësi në lidhje me pakon emergjente dhe me këtë, i kemi drejtuar disa kërkesa kryeministrit dhe Ministrisë së Financave, jo aq për shumën e ndarjes, por për mënyrën e ndarjes së buxhetit. P.sh., për rreth 250.000 të punësuar në sektorin privat ka ndarë një shumë rreth 50 milionë, me ndihmë maksimale prej 170 eurosh, ndërsa për paga shtesë (sektori shtetëror e ka pagën mesatare 580 euro, ndërsa ai privat 380 euro që është një anomali, sepse do të duhej të jetë e kundërta) për mjekët, policët dhe zjarrfikësit, ka ndarë 15 milionë euro.
Sipas jush, a është e mjaftueshme vlera prej 170 milionë eurosh e kësaj pakoje?
Kjo shumë ndoshta do të ishte e mjaftueshme, sikur të ndahej në mënyrë proporcionale dhe duke u vlerësuar çdo punëtor, në mënyrë të njëjtë. Sot, mbi 80% e të punësuarve në sektorin publik dhe kompani publike (paga mesatare në kompani publike është 680 euro, edhe pse mbi 90% punojnë me humbje) nuk janë duke punuar dhe vazhdojnë të marrin pagat e plota.
Marrin paga të plota në rreth 2000 euro në muaj edhe deputetët, që nuk janë duke punuar. Ne kemi kërkuar që ata që nuk po punojnë të marrin 50% të pagës, përderisa nuk kthehen në punë. Dëmi tjetër, që po ju shkaktohet bizneseve është se, përveçse janë paraparë mbështetje për punëtorët në pagën minimale prej 170 eurosh, nuk janë përkrahur bizneset për mbulim të humbjeve nga shpenzimet operative. Gjithashtu, edhe shtyrja e tatimeve dhe kredive është bërë duke ju llogaritur interesi kredimarrësve apo obliguesit për tatimeve.
Çfarë masash të tjera duhet të marrë Qeveria e Kosovës këtë kohë?
Qeveria, së bashku edhe me Parlamentin, si dhe me biznesin të ulen menjëherë dhe të diskutojnë për pakon e dytë të përkrahjes së bizneseve dhe punëtorëve, duke e marrë parasysh se sipas gjendjes së pandemisë botërore, kjo situatë mund të zgjasë të paktën edhe për disa muaj.
Cilat biznese apo fusha duhet të përkrahen në këto momente nga Qeveria e Kosovës?
Shumica e sektorëve e posaçërisht ato që janë prekur nga mbyllja e bizneseve, apo rënia e të hyrave nga ulja e shitjeve (hotelet, restorantet, prodhuesit vendas, shitësit me pakicë…)
Deri më tani, është raportuar për mijëra punëtorë që kanë mbetur pa punë, janë mbyllur qindra lokale, dyqane e biznese të tjera. Sipas jush, cilët do të goditen më së shumti nga pandemia?
Fatmirësisht, bizneset edhe përkundër gjendjes së rëndë, deri më tani nuk i kanë larguar punëtorët. Në bazë të të dhënave, vetëm një numër i vogël është larguar nga puna. Por nëse nuk përkrahet biznesi tani që t’i mbajë punëtorët dhe t’i mbulojë humbjet, numri i punëtorëve të larguar do të jetë shumë i lartë dhe hendeku i papunësisë do të jetë edhe më i madh. Për dijeni, sot shkalla e papunësisë është rreth 30%. Kjo papunësi është shumë më e madhe por Enti i Statistikave llogarit vetëm ata që kërkojnë punë (sipas EUROSTAT-it) dhe numri i tyre është shumë i vogël, për shkak se askush nuk përfiton asgjë nëse cilësohet i papunë).
Sa duhet të jetë vlera e parave për të rimëkëmbur ekonominë e Kosovës, pasi të dalim nga pandemia?
Ne kemi llogaritur se kjo shumë duhet të shkojë në rreth 1 miliard euro.
Cilat janë rekomandimet tuaja për Qeverinë e Kosovës në këtë kohë? Çfarë vendimesh duhet të merren menjëherë sipas jush?
Oda e Afarizmit të Kosovës, në vazhdimësi është duke i dërguar sugjerime qeverisë së Kosovës për përkrahje të biznesit, siç janë heqja e interesit për kreditë dhe tatimet e shtyra; mbështetje direkte për biznesin; lirimin e plotë të lëndës së parë për prodhuesit vendas; prodhuesit të mos paguajnë për lëndën të parë TVSH, nëse e blejnë brenda vendit (anomalia: Nëse e blen jashtë, lirohen, ndërsa nëse e blen brenda detyrohet të paguajë TVSH-në dhe pastaj të presë me muaj për rimbursim), të krijohet oferta për investime./Monitor/
